Słowa kluczowe:
getto w Litzmannstadt, historia społeczna, łódzkie strajki, Łódź, monografia miasta, Wielka Wojna, II wojna światowa, Druga Rzeczpospolita
Publikacja poświęcona jest dziejom Łodzi w latach 1914–1945, czasom, kiedy wielki przemysłowy ośrodek miejski mierzył się z dramatem dwóch wojen światowych i krótkim okresem odbudowy i rozwoju w niepodległej Rzeczypospolitej. Autorzy proponują Czytelnikowi podróż w czasie z dziewiętnastowiecznej „ziemi obiecanej” do dwudziestowiecznej nowoczesności. Podróż ta okupiona wyludnieniem, zmianą oblicza narodowościowego, stratami materialnymi i dewastacją przemysłu pokazała hart ducha oraz siłę miasta i jego mieszkańców. Nie tylko odbudowywali oni zniszczone fabryki, zakładali swoje małe rodzinne firmy, tworzyli własną administrację, budowali szkoły, przedszkola, świątynie, ofiarnie pomagali najsłabszym spośród wielkomiejskiej społeczności, ale także bawili się. Tu w oparach nieustannej walki o byt tworzyli znamienici artyści znani nie tylko w Polsce ale i na świecie. Gehenna wojny zmiotła z powierzchni ziemi ten świat i ogromną rzeszę jego mieszkańców – łodzian. Tekst główny opowiada o zniszczeniu i odrodzeniu, a uzupełniają go kapsuły zawierające fragmenty wartościowych źródeł, biogramy i ciekawostki oraz ilustracje.
Publikacja ukazała się dzięki wsparciu finansowemu Urzędu Miasta Łodzi
Wstęp
Przemysław Waingertner
Miasto w młynach Wielkiej Wojny (1914–1918)
Aneta Stawiszyńska
Łodzianie międzywojnia i warunki ich życia
Małgorzata Łapa, Sebastian Latocha, Eleonora Jedlińska, Aneta Pawłowska, Irmina Gadowska, Agnieszka Świętosławska, Karol Chylak, Magdalena Makówka, Sebastian Glica
Cień „Ziemi Obiecanej”
Karol Chylak, Marcin Szymański, Krzysztof Stefański, Rafał Bazaniak
Polityka i władza
Przemysław Waingertner, Kamil Piskała, Katarzyna Derlatka, Witold Jarno
A więc wojna!
Witold Jarno, Adam Sitarek
W III Rzeszy
Krzysztof Stefański, Adam Sitarek, Tomasz Toborek, Janusz Wróbel, Michał Turski
Getto w Litzmannstadt
Adam Sitarek, Ewa Wiatr
Pieczęcie i herb Łodzi. Część 3: Lata 1914–1945
Marek Adamczewski
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
Archiwum Archidiecezji Łódzkiej, Akta Kurii Biskupiej Łódzkiej
Archiwum Archidiecezji Łódzkiej, Akta Kurii Diecezji Łódzkiej
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Chronik des Land- und Amtsgerichts Litzmannstadt, 1940–1941
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Tajna Policja Państwowa w Łodzi
Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta miasta Łodzi
Archiwum Państwowe w Łodzi, Główny Komitet Obywatelski
Archiwum Państwowe w Łodzi, Łódzka Gmina Wyznaniowa Żydowska
Archiwum Państwowe w Łodzi, Prezes Rejencji Łódzkiej
Archiwum Państwowe w Łodzi, Sąd Specjalny w Łodzi
Archiwum Państwowe w Łodzi, Towarzystwo Kredytowe miasta Łodzi
Archiwum Państwowe w Łodzi, Urząd Wojewódzki Łódzki
Archiwum Państwowe w Łodzi, Zbiór Druków i Pism Ulotnych
Archiwum Państwowe w Łodzi, Zbiór kartograficzny
Archiwum Państwowe w Łodzi, Zespół Przełożonego Starszeństwa Żydów
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Namiestnik Rzeszy w Okręgu Kraju Warty
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Urząd Powierniczy w Poznaniu
1791 – 3 maja – 1916. 125-lecie Konstytucji na ziemiach Piotrkowskiej, Sieradzkiej i Kaliskiej, b.m.w. [1916].
Akcja dywersyjna „N”. Dokumenty i materiały z archiwum Tadeusza Żenczykowskiego, Wrocław 2000.
Amtliches Fernsprechbuch für den Bezirk der Reichspostendirektion Posen. Teil II Regierungsbezirk Litzmannstadt, 1944.
Die Berichte der Einsatzgruppen aus Polen 1939: vollständige Edition, Hrsg. S. Lehnstaedt, J. Böhler, Berlin 2013.
Boberach H., Berichte zur innenpolitischen Lage Nr. 15 vom 13. November 1939 – Nr. 25 vom 6. Dezember 1939; Meldungen aus dem Reich Nr. 26 vom 8. Dezember 1939 – Nr. 65 vom 13. März 1940, t. 3, Herrsching 1984.
Boberach H., Meldungen aus dem Reich Nr. 66 vom 15. März 1940 – Nr. 101 vom 1. Juli 1940, t. 4, Herrsching 1984.
Boberach H., Meldungen aus dem Reich Nr. 142 vom 18. November 1940 – Nr. 179 vom 17. April 1941, t. 6, Herrsching 1984.
Boberach H., Meldungen aus dem Reich Nr. 180 vom 22. April 1941 – Nr. 211 vom 14. August 1941, t. 7, Herrsching 1984.
Boberach H., Meldungen aus dem Reich Nr. 212 vom 18. August 1941 – Nr. 246 vom 15. Dezember 1941, t. 8, Herrsching 1984.
Boberach H., Meldungen aus dem Reich Nr. 272 vom 30. März 1942 – Nr. 301 vom 20. Juli 1942, t. 10, Herrsching 1984.
Deutschtum im Aufbruch. Vom Volkstumskaempf der Deutschen im Oestlichen Deutschland, Hrsg. A. Kargel, E. Kneifel, Lipsk 1942.
Elenchus cleri dioecesis Lodzensis 1922 [b.m.w.].
Encyklopedia getta łódzkiego. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego, oprac. K. Radziszewska, E. Wiatr, A. Sitarek, J. Walicki, Łódź 2014.
Fichna B., Cztery lata pracy w samorządzie (1923–1927), Łódź 1917.
Kronika getta łódzkiego / Litzmannstadt Getto 1941–1944, oprac. i red. nauk. J. Baranowski, M. Trębacz, A. Sitarek, J. Walicki, E. Wiatr, t. 1, 1941; t. 2, 1942; t. 3, 1943; t. 4, 1944; t. 5, Suplementy, Łódź 2009.
Księga pamiątkowa dziesięciolecia Samorządu Miasta Łodzi 1919–1929, red. J. Holcgreber, Łódź 1930.
Leroch-Orlot R., Zarys historii wojennej 10 Pułku Kaniowskiego Artylerii Polowej, Warszawa 1929.
Libert F., Zarys historii wojennej 31 Pułku Strzelców Kaniowskich, Warszawa 1928.
Mały rocznik statystyczny miasta Łodzi 1930–1934, Łódź 1935.
Margolis A., Zdrowie publiczne w mieście Łodzi w latach 1927–1932, Łódź 1933.
„Łodzianin. Organ Polskiej Partji Socjalistycznej” 1919, 1928
„Łódzki Głos Obywatelski” 1929
„Łódzkie Echo Wieczorne” 1925
„Łódź w Ilustracji. Dodatek niedzielny do »Kuriera Łódzkiego«” 1938
„Nasz Kurier” 1921
„Nowy Kurier Łódzki” 1916
„Polski Przemysł Budowlany” 1928
„Praca i Opieka Społeczna” 1921
„Republika. Dziennik Polityczny, Społeczny, Literacki i Handlowy” 1923, 1924
„Rozwój” 1926, 1928
„Statystyka Pracy” 1903, 1929, 1938
„Sztuki Piękne” 1926–1927
„Tygodnik Ilustrowany” 1903, 1924
„Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 1919
„Wiadomości Literackie” 1924, 1925
„Zwrotnica” 1923
„Życie Rolnicze” 1938
Ajnenkiel E., Aleksander Napiórkowski, „Niepodległość” 1935, t. 11, s. 389–405.
Alberti M., Die Vervolgung und Vernichtung der Juden im Reichsgau Wartheland 1939–1945, Wiesbaden 2006.
Badziak K., Kartelizacja przemysłu włókienniczego II Rzeczypospolitej, Łódź 1991.
Badziak K., Włókienniczy koncern Eitingonów w II Rzeczypospolitej, RŁ, 1985, t. 35, s. 107–137.
Badziak K., Badziak J., Pitawal łódzki. Głośne procesy karne od początku XX wieku do wybuchu II wojny światowej, Łódź 2017.
Badziak K., Walicki J., Żydowskie organizacje społeczne w Łodzi (do 1939 r.), Łódź 2002.
Badziak K., Chylak K., Łapa M., Łódź wielowyznaniowa. Dzieje wspólnot religijnych do 1914 roku, Łódź 2014.
Bajer K., Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich od początku XIX w. do 1939 r., Łódź 1958.
Bandurka M., Rozwój terytorialny ziem województwa łódzkiego w okresie 75-lecia, RŁ, 1994, t. 41, s. 13–45.
Bandurka M., Zmiany administracyjne i terytorialne ziem województwa łódzkiego w XIX i XX wieku, wyd. II uzupełnione, Łódź 1995.
Baranowski J., Organizacja władz administracji ogólnej szczebla wojewódzkiego w Łodzi w latach 1919–1939–1945, RŁ, 1994, t. 41, s. 47–70.
Baranowski K., Inteligencja łódzka w latach II Rzeczypospolitej, Łódź 1996, s. 64–68.
Becker M., Mitstreiter im Volkstumskampf: Deutsche Justiz in den eingegliederten Ostgebieten 1939–1945, München 2014.
Berner W., Zwalczanie ospy prawdziwej w Łodzi na przełomie XIX i XX wieku, RŁ, 2001, t. 48, s. 67–82.
Blachetta-Madajczyk P., Klassenkampf oder Nation? Deutsche Sozialdemokratie in Polen 1918–1939, Düsseldorf 1997.
Bojanowski T., Łódź pod okupacją niemiecką w latach II wojny światowej (1939–1945), Łódź 1992.
Bolanowski T., Architektura okupowanej Łodzi. Niemieckie plany przebudowy miasta, Łódź 2013.
Bömelburg H.-J., Lodz: Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert, Paderborn 2022.
Bömelburg H.-J., Klatt M. (Hrsg.), Lodz im Zweiten Weltkrieg. Deutsche Selbstzeugnisse über Alltag, Lebenswelten und NS-Germanisierungspolitik in einer multiethnischen Stadt, Osnabrück 2015.
Brodzka J., Architekci miasta Łodzi – Wiesław Lisowski, Łódź 2008.
Budownictwo wojskowe w Łodzi, red. W. Jarno, P. Waingertner, Łódź 2016.
Budziarek M., Katedra przy Adolf-Hitlerstrasse, Warszawa 1984.
Bund. 100 lat historii, red. F. Tych, J. Hensel, Warszawa 2000.
Chu W., The German Minority in Interwar Poland, New York 2012.
Chylak K., Społeczna działalność Towarzystwa Schronisk św. Stanisława Kostki w Łodzi w latach 1914–1936, „Łódzkie Studia Teologiczne” 2013, nr 22, s. 15–32.
Cieśla B., Łódzkie czasopisma humorystyczne w międzywojniu, Łódź 2014.
City of Modernity. Łódź, eds K. Badowska, T. Cieślak, K. Pietrych, K. Radziszewska, Wiesbaden 2023.
Cunge E., Uciec przed Holocaustem, Łódź 1997.
Cygański M., Komitet Obywatelski Miasta Łodzi 6 IX – 9 XI 1939 r., RŁ, 1959, t. 2, s. 71–90.
Cygański M., Policja kryminalna i porządkowa III Rzeszy w Łodzi i rejencji łódzkiej (1939–1945 r.), RŁ, 1972, t. 16, s. 27–65.
Cygański M., Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi, Łódź 1965.
Czechowski M., Z historii bibliotek i czytelnictwa w Łodzi do 1939 r., Warszawa 1981.
Czembor H., Ewangelicy-Polacy w Łodzi w okresie międzywojennym, „Rocznik Teologiczny” 1975, z. 1, s. 69–83.
Czernielewski K., Jarno W., Garnizon łódzki Wojska Polskiego 1918–1939, Toruń 2008.
Dunin J., Druk i wielkomiejski folklor, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 1973, t. 15, s. 53–66.
Dzieje Żydów w Łodzi, 1820–1944, red. W. Puś, S. Liszewski, Łódź 1991.
Dziuda K., Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w Łodzi w latach 1930–1935, Bełchatów 2010.
Dziuda K., Niemiecki Związek Kulturalno-Gospodarczy w Polsce na terenie Łodzi, RŁ, 2013, t. 40, s. 115–132.
Eksterminacja inteligencji Łodzi i okręgu łódzkiego 1939–1940, red. A. Galiński, M. Budziarek, Łódź 1992.
Elsner G., Vom Abseits in die Mitte: die Gesundheitsämter: Kreisärzte, Medizinalräte, Amtsärzte: Geschichte und Aktualität einer Institution, Hamburg 2022.
„Entartete Kunst” in Breslau, Stettin und Königsberg, Hrsg. M. Hoffmann, A. Hüneke, Brill 2021.
Felchner A., Służba zdrowia Wojska Polskiego (od jesieni 1918 r. do mobilizacji w 1939 r.), cz. I, Łódź 1990.
Fijałek J., Indulski J., Opieka zdrowotna w Łodzi do roku 1945. Studium organizacyjno-historyczne, Łódź 1990.
Fijałek J., Supady J., Gruźlica płuc w Łodzi od schyłku XIX do 1918 r. Z dziejów walki z chorobą, Łódź 2002.
Folklor robotniczej Łodzi, red. B. Kopczyńska-Jaworska, Łódź 1976.
Fornalska D., Osiedle Montwiłła-Mireckiego. Opowieść mieszkańców. Przed wojną /Wysiedlenia /Powroty, Łódź 2018.
Gadowska I., Żydowscy malarze w Łodzi w latach 1880–1919, Warszawa 2010.
Gałęzowski M., Henryk (Jan) Józewski „Olgierd” (1892–1981), „Zeszyty Historyczne” [Paryż] 2004, z. 150, s. 97–128.
Gawiński R., Dewastacja przemysłu włókienniczego okręgu łódzkiego w czasie I wojny światowej i sprawa odszkodowania, „Przegląd Historyczny” 1964, t. 55, z. 1, s. 62–77.
Giermaziak W., Leopold Skulski. Patriota, społecznik, farmaceuta, „Farmacja Polska. Dwutygodnik Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego Poświęcony Zagadnieniom Naukowym i Społeczno-Zawodowym” 2008, t. 64, nr 17, s. 792–795.
Ginsbert A., Łódź. Monografia miasta, Łódź 1962.
Glica S., Od 1824 roku. Opowieść o łódzkim sporcie, Łódź 2013.
Glica S., Sport robotniczy 1918–1939, Łódź 2012.
Gutschow N., Ordnungswahn. Architekten planen im „eingedeutschen Osten” 1939–1945, Bauwelt Fundamente 115, Berlin 2001 [wyd. pol.: Obsesja porządku. Niemieccy architekci planują w okupowanej Polsce 1939–1945, tłum. M. Słabicka-Turpeinen, A. Paradowska, red. A. Wienert, Warszawa 2021].
Hansen G., Ethnische Schulpolitik im besetzten Polen, Münster–New York 1995.
Heinrich A., Germanification, Cultural Mission, Holocaust: Theatre in Łódź during World War II, „Theatre History Studies” 2014, t. 33, s. 83–107.
Hertz M., Łódź w czasie Wielkiej Wojny, Łódź 1933.
Instytuty życia konsekrowanego w Kościele łódzkim. Zakony, zgromadzenia, instytuty świeckie, charyzmat, historia, apostolstwo, Łódź 2000.
Jacobs J., Bundist Counterculture in Interwar Poland, New York 2009.
Janczak J., Ludność Łodzi przemysłowej 1820–1914, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1982, t. 11.
Jarno W., Dowództwo miasta Łodzi w latach 1918–1921, RŁ, 2004, t. 51, s. 86–96.
Jarno W., Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939, Łódź 2001.
Jarno W., Strzelcy Kaniowscy w latach 1919–1939, Warszawa 2004.
Jaskółowska W., Stosunki mieszkaniowe w Łodzi w latach II wojny światowej, RŁ, 1972, t. 16 (19), s. 283–297.
Jaskulski M., Władze administracyjne Łodzi do 1939 roku, Łódź 2001.
Karwacki W.L., Łódzka organizacja PPS-L 1906–1918, Łódź 1984.
Karwacki W.L., Walka o władzę w Łodzi 1918–1919, Łódź 1962.
Kaszubina W., Notatki o prasie łódzkiej, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1968, t. 7, nr 1, s. 171–197.
Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny, t. 1, Łódź 2001.
Kersz I., Szkice z dziejów Gminy Żydowskiej oraz cmentarza w Łodzi, Łódź 1999.
Kędzia P., Sport w Polsce międzywojennej. Działalność oświatowa stowarzyszeń sportowych w Łodzi, Łódź 2020.
Kęsik J., Zaufany Komendanta. Biografia polityczna Jana Henryka Józewskiego 1892–1981, Wrocław 1995.
Kneifel E., Die evangelische Kirche im Wartheland-Ost (Lodz): ihr Aufbau und ihre Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus 1939–1945; eine kirchengeschichtliche Darstellung mit einem Anhang (u.a. auch über die Polnische Evangelisch-Augsburgische Kirche 1945–1975) und mehreren Anlagen, Vierkirchen bei München 1976.
Koliński M., Łódź między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918–1939, Łódź 2007.
Kopczyńska-Jaworska B., Woźniak K., Łódzcy luteranie. Społeczność i jej organizacja, Łódź 2002.
Koter M., Kulesza M., Puś W., Pytlas S., Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Łódź 2005.
Kozłowski E., Wojsko Polskie 1936–1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Warszawa 1964.
Kozłowski W., Łódzko-zgierski 10 batalion pancerny (1935–1939), RŁ, 1985, t. 35, s. 139–162.
Kozłowski W., Mobilizacja na obszarze Okręgu Korpusu nr IV (Łódź) w 1939 r., RŁ, 1973, nr 18.
Krajewska H., Życie filmowe Łodzi w latach 1896–1939, Łódź 1992.
Kubiak J., Powstanie i działalność Narodowej Partii Robotniczej-Lewicy w Łodzi w latach 1926–1932, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2014, t. 93, s. 63–84.
Kucner M., Literatura „ziemi obiecanej”. Twórczość niemieckojęzycznych łodzian w XIX i na początku XX wieku, Łódź 2014.
Kuligowska-Korzeniowska A., Scena obiecana. Teatr polski w Łodzi 1844–1918, Łódź 1995.
Kuprianis A., Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929–1939, Łódź 2010.
Kupsch E., Geschichte der Baptisten in Polen 1852–1932, Łódź 1933.
Kusiński J., Stefański K., Szymański M., Kamienice, Łódź 2022.
Löw A., Getto łódzkie / Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, Łódź 2012.
Łapa M., Gmina starozakonnych miasta Łodzi w latach I wojny światowej, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2013, t. 11, s. 45–65.
Łapa M., Przymusowa kartelizacja przemysłu II Rzeczypospolitej w latach 1925–1933, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1997, t. 60, s. 41–59.
Ławrynowicz O., Badji J., Majewski M., Niemieckie zbrodnie nazistowskie w Lesie Lućmierskim w świetle badań etnoarcheologicznych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 2017, t. 32, s. 157–189.
Ławrynowicz O., Krupa-Ławrynowicz A., Sowińska-Heim J., Latocha K., Ossowski A., Gręzak A., The Former Gestapo Headquarters and the Provincial Office of Public Security in Anstadt Avenue in Łódź. Interdisciplinary Site Research, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 2022, t. 37, s. 89–124.
Łódź. Dzieje miasta, red. R. Rosin, t. 1, Do 1918 r., red. B. Baranowski, J. Fijałek, Warszawa–Łódź 1980.
Łódź. Monografia miasta, red. S. Liszewski, Łódź 2009.
Łódź i łodzianie wobec wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku, red. W. Jarno, P. Waingertner, Łódź 2020.
Łódź i region łódzki w czasie I wojny światowej. Między wielką historią a codziennością, red. K. Radziszewska, P. Zawilski, Łódź 2011.
Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice, red. T. Toborek, M. Trębacz, Łódź–Warszawa 2018.
Łódź w 1939 roku. Studia i szkice, red. T. Toborek, P. Waingertner, Łódź 2011.
Łódź w drodze do niepodległości, red. J.A. Daszyńska, Łódź 2013.
Łukowska M., Fabrykant łódzki we wspomnieniach robotników, Warszawa 2007.
Majzner M., Rodowód i historia Łódzkiego Towarzystwa Przyjaciół Książki do 1918 r., Łódź 1987.
Malanowicz H., Łódzkie czasopisma literackie i z literaturą związane w okresie dwudziestolecia 1918–1939, cz. 1, „Prace Polonistyczne” 1960, ser. 16, s. 209–228.
Malinowski J., Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „nowej sztuki” w Polsce 1918–1923, Warszawa 1987.
Marasek M., Narodowiec, katolik, radykał. Życie i działalność Kazimierza Kowalskiego (1902–1942), Zgierz 2012.
Mroczka L., Fenomen robotniczy Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 1987.
Mroczka L., Łódzka organizacja Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1918–1926, Łódź 1971.
Mroczka L., Skład społeczny i zawodowy łódzkich robotników w dwudziestoleciu międzywojennym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1992, t. 47, s. 61–83.
Mucha K., Obóz narodowy w Łódzkiem w latach 1926–1939, Łódź 2009.
Mucha K., Związek Młodych Narodowców w Łodzi w latach 1934–1936, RŁ, 2001, t. 48, s. 101–114.
Nartonowicz-Kot M., „Na łódzkim bruku”. Prezydentura Bronisława Ziemięckiego (1927–1933), RŁ, 2004, t. 51, s. 101–129.
Nartonowicz-Kot M., Oblicze polityczne samorządu miejskiego Łodzi w latach 1919–1939, RŁ, 1982, t. 31, s. 99–130.
Nartonowicz-Kot M., Samorząd łódzki wobec problemów kultury w latach 1919–1939, Łódź 1985.
O suwerenność państwową i narodową, red. S. Pytlas, H. Siemiński, Łódź 1999.
Olenderek J., Architekci realizujący w Łodzi hasła europejskiego ruchu reformy mieszkaniowej w okresie II Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1990, z. 3–4, s. 197–205.
Olenderek J., Łódzki modernizm i inne nurty przedwojennego budownictwa, t. 1, Łódź 2011.
Olszewska M., Działalność radnych żydowskich w łódzkim samorządzie w latach 1919–1933 (wybrane problemy), „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2005/2006, t. 7–8, s. 37–57.
Operacja Łódzka. Zapomniany fakt I wojny światowej, red. J. Daszyńska, Łódź 2012.
Ossowski A., Represje niemieckie wobec polskich elit miasta Łodzi (wrzesień–grudzień 1939 r.), [w:] Łódź w 1939 roku, red. T. Toborek, P. Waingertner, Łódź 2011, s. 55–278.
Otto H., Das evangelische St. Johannis Krankenhaus in Łódź, Lodz [1934].
Pacholczykowa A., Rżewski Aleksy Wincenty (1885–1939), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 34, Wrocław 1993, s. 228–232.
Pellowski A., Kultura muzyczna Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
Peska R., Nieugięci wrogom – wierni Bogu i Ojczyźnie. Komendant Okręgu Łódź AK gen. Michał Stempkowski „Grzegorz”–„Barbara” 1896–1988, Pabianice 2002.
Piotrowski R., Ślepy Maks. Historia łódzkiego Ala Capone, Warszawa 2014.
Podolska J., Waingertner P., Prezydenci miasta Łodzi 1841–2007, Łódź 2008.
Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX i XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, red. P. Samuś, Łódź 1997.
Polit M., „Moja żydowska dusza nie obawia się dnia sądu”. Mordechaj Chaim Rumkowski. Prawda i zmyślenie, Warszawa 2012.
Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie, oprac. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, t. 2, L–Ż, Warszawa 2003.
Preuschoff H., Journalist im Dritten Reich, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 1987, t. 6.
Przedsiębiorstwo Antoniego i Józefa Urbanowskich. Rodzina, dzieło, twórcy, red. K. Kuropatwa-Pik, M.J. Szymański, C. Pawlak, Łódź 2013.
Puś W., Pytlas S., Dzieje ŁZPB im. Obrońców Pokoju „Uniontex” 1827–1977, Łódź 1979.
Raciborski J., Godło i pieczęcie Łodzi, RŁ, 1993, t. 3, s. 7–37.
Radlak B., SDKPiL w latach 1914–1917. Formy i metody działalności, Warszawa 1967.
Rok 1945 w Łodzi, red. J. Żelazko, Łódź 2008.
Rola nauczycieli łódzkich w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi, red. S. Gala, Łódź 1998.
Rola wspólnot wyznaniowych w historii miasta Łodzi, red. M. Kulesza, M. Łapa, J. Walicki, Łódź 2010.
Rubin I. (H.), Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939–1945, Londyn 1988.
Samuś P., Dzieje SDKPiL w Łodzi 1893–1918, Łódź 1984.
Schaller H., Die »Reichsuniversität Posen« 1941–1945, Frankfurt am Main et al. 2011.
Schlüter H., „... Für die Menschlichkeit im Strafmaß bekannt ...”: Das Sondergericht Litzmannstadt und sein Vorsitzender Richter, Düsseldorf 2006.
Schulpolitik als Volkstumpolitik. Quellen zur Schulpolitik der Besatzer in Polen 1939–1945, Hrsg. G. Hansen, Münster–New York 1994.
Sipowicz K., Prześladowania religijne w kraju Warty: represje wobec Polaków i duchowieństwa polskiego a polityka wyznaniowa rządu III Rzeszy 1939–1945, Łódź 2016.
Sitarek A., „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź 2016.
Skarżyński M., Akcja pomocy społecznej w Łodzi w okresie działania GKO (3 VIII 1914 – 1 VII 1915), RŁ, 1975, t. 20, s. 265–283.
Sosnowska J., Działalność socjalna i opiekuńczo-wychowawcza Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności (1885–1940), Łódź 2011.
Sosnowska J., Opieka nad dzieckiem w Polsce międzywojennej. Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci – Oddział Łódzki (1923–1939), Łódź 2020.
Sosnowska J., Z dziejów opieki społecznej w Polsce międzywojennej. Półkolonie letnie w Łodzi, Łódź 2018.
Spodenkiewicz P., Zaginiona dzielnica. Łódź żydowska – ludzie i miejsca, Łódź 2006.
Stawiszyńska A., Bitwa łódzka okiem łodzianina i literata. Aus unvergesslichen Tagen. Tagebuchaufzeichnungen Heinricha Zimmermanna, „Niemcy – Austria – Szwajcaria” 2012, t. 5, s. 87–105.
Stawiszyńska A., Działalność Milicji Obywatelskiej w Łodzi (sierpień 1914 – lipiec 1915 r.), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2015, t. 94, s. 109–132.
Stawiszyńska A., Łódź w latach I wojny światowej, Oświęcim 2016.
Stawiszyńska A., Ruda Pabianicka. Echa przeszłości, Łódź 2009.
Stawiszyńska A., Życie literackie Łodzi w czasie I wojny światowej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2012, t. 17, s. 67–84.
Stefański K., Architekt Józef Kaban, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1990, t. 35, z. 3–4, s. 207–216.
Stefański K., Architektura sakralna Łodzi w okresie przemysłowego rozwoju miasta 1821–1914, Łódź 1995.
Stefański K., Gmachy użyteczności publicznej dawnej Łodzi. Banki, hotele, szpitale, szkoły, teatry…, „Biblioteczka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Łodzi”, Łódź 2000, z. 7.
Stefański K., Ludzie, którzy zbudowali Łódź. Leksykon architektów i budowniczych miasta (do 1939 r.), Łódź 2009.
Stępień B., Zarys dziejów komunikacji miejskiej w Łodzi, „Kronika Miasta Łodzi” 2018, nr 4, s. 9–37.
Stolińska-Pobralska N., Instytucje opieki nad dzieckiem w międzywojennej Łodzi, Łódź 2002.
Strippel A., NS-Volkstumspolitik und die Neuordnung Europas: Rassenpolitische Selektion der Einwandererzentralstelle des Chefs der Sicherheitspolizei und des SD 1939–1945, Paderborn 2011.
Strzałkowski J., Artyści, obrazy i zbieracze w Łodzi do 1918 roku, Łódź 1991.
Strzałkowski J., Kościół ewangelicko-augsburski św. Mateusza w Łodzi, Łódź 1996.
Sztuka łódzka. Materiały sesji naukowej Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. J. Ojrzyński, Warszawa–Łódź 1977.
Szymański M.J., Łódzka elektrownia i gazownia do 1939 roku, Łódź 2016.
Teatr przy ul. Cegielnianej. Szkice z dziejów sceny łódzkiej 1844–1978, red. S. Kaszyński, Łódź 1980.
Toborek T., Edward Pfeiffer „Radwan”, Łódź 2009.
Trębacz M., Izrael Lichtenstein. Biografia żydowskiego socjalisty, Łódź 2016.
Turski M., Niemiecka Lista Narodowa w regionie łódzkim w trakcie II wojny światowej, „Przegląd Zachodni” 2021, nr 1, s. 51–72.
Tynecki J., Łódzki rynek prasowy w dwudziestoleciu międzywojennym, „Prace Polonistyczne” 1983, ser. 39, s. 259–284.
Umgesiedelt – Vertrieben. Deutschbalten und Polen 1939 im Warthegau, wyd. tomu pokonferencyjnego: E. Neander, A. Sakson, Marburg 2010.
Urbankiewicz J., Sezon w Łodzi nie zaszkodzi, Łódź 1978.
W dymach czarnych budzi się Łódź. Z dziejów łódzkiego ruchu robotniczego, red. A. Barszczewska-Krupa, Łódź 1985.
Wachowska B., Łódzka organizacja KPP w latach 1918–1926, Łódź 1981.
Wachowska B., Miejskie budownictwo mieszkaniowe w Łodzi międzywojennej (1918–1939), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1987, t. 30, s. 85–112.
Wachowska B., Życie polityczne Łodzi w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, Łódź 1973.
Waingertner P., Historie znad Łódki, czyli 47 opowieści z dziejów Ziemi Obiecanej, Łódź 2009.
Waingertner P., Włodarze województwa łódzkiego, Łódź 2014.
Walicki J., Ruch syjonistyczny w Polsce w latach 1926–1930, Łódź 2005.
Walicki J., Synagogi i domy modlitwy w Łodzi (do 1939 r.), Łódź 2000.
Wasiak J., Rzemiosło w powiecie łódzkim w dwudziestoleciu międzywojennym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1981, s. 153–164.
Wojalski M.Z., 100 lat łódzkich tramwajów, Łódź 1998.
Województwo łódzkie 1919–2009. Studia i materiały, red. K. Badziak, M. Łapa, Łódź 1997.
Wojtowicz J., Źródlak W., Historia linii tramwajowej do Zgierza i Ozorkowa, Łódź–Zgierz 2008.
Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, red. M. Koter, Łódź 2005.
Wróbel J., Przemiany ludnościowe spowodowane polityką okupanta hitlerowskiego w tzw. rejencji łódzkiej w latach 1939–1945, Warszawa 1987.
Zagrodzki J., Katarzyna Kobro i kompozycja przestrzeni, Warszawa 1984.
Zajączkowska W., Zarys działalności Izby Rzemieślniczej w Łodzi w latach 1929–1969, Łódź 1969.
Zarzycki P., 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, Pruszków 1999.
Źródlak W., Komunikacja miejska w Łodzi, „Kronika Miasta Łodzi” 2013, nr 2, s. 133–153.
Żydzi w Polsce. Antologia literacka, oprac. H. Markiewicz, Warszawa 1997
Cilulka A., Związek Przemysłu Włókienniczego w Państwie Polskim. Z dziejów samorządu gospodarczego wielkiego przemysłu II Rzeczypospolitej, Łódź 2006 (rozprawa doktorska, Katedra Historii Polski Najnowszej Uniwersytetu Łódzkiego).
Kubiak J., Obóz sanacyjny w województwie łódzkim w latach 1926–1939, Łódź 2017 (rozprawa doktorska, Katedra Historii Polski Najnowszej Uniwersytetu Łódzkiego).
Malinowska L., Ballada miejska w środowisku robotników łódzkich, Łódź 1986 (praca magisterska, Katedra Etnografii Uniwersytetu Łódzkiego).
Tadeusz Grabarczyk,
Hanna Zdanowska,
Elżbieta Żądzińska,
Artur Ginter,
Radosław Janiak,
Marek Olędzki,
Janusz Pietrzak,
Paweł Zawilski,
Jan Szymczak,
Tadeusz Nowak,
Alicja Szymczakowa,
Łukasz Ćwikła,
Tadeusz Nowak,
Michał Kobierecki,
Hanka Żerek-Kleszcz,
Zdzisław Włodarczyk,
Jarosław Kita,
Anna Kowalska-Pietrzak,
Piotr Gryglewski,
Elżbieta Umińska-Tytoń,
Marek Cybulski,
Marek Adamczewski,
Adam Bartnik,
Krzysztof Fortuniak,
Marcin Jaskulski,
Piotr Kittel,
Aleksander Szmidt,
Wojciech Tołoczko,
Łódź poprzez wieki. Historia miasta, tom 1: do 1820 roku
Witold Jarno,
Jarosław Kita,
Vladimir A. Goroncharovskiy,
Oleg Hański,
Denis Toiczkin,
Maksim Mojsiejew,
Jakub Puziuk,
Dariusz Faszcza,
Volodymyr Dolinovskyi,
Jolanta Załęczny,
Konrad Aleksander Czernielewski,
Anna Ambrochowicz-Gajownik,
Agnieszka Jędrzejewska,
Krzysztof Lesiakowski,
Vitalija Stravinskienė,
Tomasz Gliniecki,
Paulina Fronczak-Chruściel,
Marcin Grad,
Wiesław Bolesław Łach,
Miasto i wojna
Witold Jarno,
Jarosław Kita,
Maciej Gdaniec,
Jarosław Sochacki,
Myroslav Voloshchuk,
Izabela Śliwińska-Słomska,
Konstantin Kupchenko,
Natalya Nikitina,
Jolanta A. Daszyńska,
Piotr Opaliński,
Kamil Śmiechowski,
Anna Jakimowicz,
Marcin Michnicki,
Halina Łach,
Leontiy Voitovych,
Sergey Stelnikovich,
Mateusz Drozdowski,
Marta Frączkiewicz,
Dariusz Złotkowski,
Anna Polańska,
Hanna Grzeszczuk-Brendel,
Andrzej Wojcieszak,
Joanna Nikel,
Jan Salm,
Miasto i wojna
Witold Jarno,
Przemysław Waingertner,
Kamil Piskała,
Marcin Szymański,
Konrad A. Czernielewski,
Krzysztof Lesiakowski,
Jolanta A. Daszyńska,
Adrianna Czekalska,
Leszek Olejnik,
Jarosław Kita,
Łódzcy bohaterowie 1918 roku
