Jednostka, zło, historia w myśli Rousseau: Perspektywa nowoczesności: między eksperymentem a marzeniem

Paweł Pieniążek

doi:10.18778/8220-829-0

Jednostka, zło, historia w myśli Rousseau

Perspektywa nowoczesności: między eksperymentem a marzeniem

Paweł Pieniążek

Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Filozofii Współczesnej

https://orcid.org/0000-0002-5258-7005

ISBN

ISBN-13 (15): 978-83-8220-829-0

ISBN (e-book)

ISBN-13 (15): 978-83-8220-830-6

DOI: https://doi.org/10.18778/8220-829-0

Słowa kluczowe: Rousseau, jednostka, zło, nowoczesność, eksperyment

Opublikowane: 30 czerwca 2022

Kategorie: Filozofia, Otwarty dostęp,

Pliki do pobrania

PDF

Książka poświęcona jest myśli Rousseau – myśliciela znanego, a jednak niedocenianego. Przedstawia kluczowe wątki jego myśli ześrodkowane wokół kwestii zła, historii i miejsca w niej jednostki, zarówno w odniesieniu do apokaliptycznej diagnozy kryzysu świata oświeceniowo-nowoczesnego, jak i rozwiązań emancypacyjnych. Wątki te zostały zaprezentowane w dwóch przenikających się planach. W planie ewolucji myśli Rousseau publikacja analizuje jej sprzeczności i trudności, by ukazać przejście od pism teoretycznych do pism autobiograficznych. W tym względzie stawia kilka tez. Po pierwsze przejście to ukazuje jako wyraz załamania się teoretycznej myśli Rousseau. Po drugie naznaczone obłędem Rousseau pisma autobiograficzne stanowią integralną część jego myśli filozoficznej w tej mierze, w jakiej wyciąga on w nich dramatyczne konsekwencje ze swej myśli teoretycznej i rozpoznaje jej porażkę: widzi w nich dzieło zależności i zniewolenia, które w projektach emancypacyjnych usiłował znieść na rzecz nowoczesnej zasady autonomii. Po trzecie pisma teoretyczne jawią się jako eksperymenty, świadome swych kruchych, hipotetycznych założeń. Po czwarte pisma autobiograficzne określają nową postawę wobec świata: samotniczy zwrot ku naturze. Rousseau przechodzi w nich od porządku eksperymentu do porządku marzenia. W drugim planie Rousseau zostaje ukazany jako myśliciel wykraczający poza ograniczenia epoki oświecenia i otwierający ją na świat nowoczesny. Rozpoznaje on dialektykę oświecenia, opisując zasadnicze problemy i bolączki nowoczesności, na które udziela nowoczesnej już odpowiedzi.

Agamben G., Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, przeł. M. Salwa, Pruszyński i S-ka, Warszawa 2008.

Baczko B., Filozofia francuskiego oświecenia i poszukiwanie człowieka konkretnego, [w:] Człowiek i światopoglądy, Książka i Wiedza, Warszawa 1965, s. 11–100.

Baczko B., Hegel a Rousseau, [w:] Człowiek i światopoglądy, Książka i Wiedza, Warszawa 1965, s. 101–212.

Baczko B., Kształty wolności [wstęp do:] J.-J. Rousseau, Przechadzki samotnego myśliciela, Czytelnik, Warszawa 1967, s. 5–22.

Baczko B., Rousseau: samotność i wspólnota, PWN, Warszawa 1964.

Baczko B., Wolter: zło i ład natury, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1974, t. 20, s. 17–58.

Banasiak B., Szkic o „Szkicu” Rousseau, [w:] J.-J. Rousseau, Szkic o pochodzeniu języka, przeł. B. Banasiak, Kraków 2001, s. 9–34.

Bayle P., Słownik historyczny i krytyczny. Wybór, przeł. P. Chmielewski et al. pod kierunkiem K. Kaśkiewicz i A. Grzelińskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Toruń 2014.

Berlin I., Dwie koncepcje wolności, [w:] Cztery eseje o wolności, przeł. H. Bartoszewicz et al., PWN, Warszawa 1994, s. 178–233.

Blumenberg H., Prawowitość epoki nowożytnej, przeł. T. Zatorski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.

Cassirer E., Die Einheit des Werkes von Jean-Jacques Rousseau, przeł. z franc. A. Rink, Dinter, Köln 1998.

Cassirer E., Filozofia oświecenia, przeł. T. Zatorski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010.

Cassirer E., Rousseau, Kant, Goethe, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2008.

Cassirer E., The Question of Jean-Jacques Rousseau, ed. and transl.

P. Gay, Yale University Press, New Haven–London 1989. Cladis M.S., Tragedy and Theodicy. A Meditation on Rousseau and Moral Evil, „The Journal of Religion” 1995, nr 2 (75), s. 181–199.

Constant B., O wolnościach starożytnych i nowożytnych, przeł.

Z. Kosno, „Arka” 1992, nr 42 (listopad-grudzień), za: https://docplayer.pl/39554879-Benjamin-constant.html (dostęp: 23.04.2021).

Curyło I., Teodycea – naturodycea – historiodycea, „Etyka” 1977, nr 15, s. 31–54.

Dienstag J.F., Pessimism: Philosophy, Ethics, Spirit, Princeton University Press, Princeton–Oxford 2006.

Douglas R., Free Will and the Problem of Evil. Reconciling Rousseau’s divided Thought, „History of Political Thought” 2010, nr 4 (31), s. 639–655.

Filek J., Ontologizacja odpowiedzialności. Analityczne i historyczne wprowadzenie w problematykę, Baran i Suszczyński, Kraków 1996.

Fontius M., Von akademischen Preisschriften zu Verfassungsentwürfen – Rousseau Auseinandersetzungen mit der Gesellschaft, [w:] J.-J. Rousseau, Kulturkritische und politische Schriften, 2. Bänden, Hg. M. Fontius, Rütten und Loening, Berlin 1989, s. 5–48.

Foucault M., Hermeneutyka podmiotu. Wykłady w Collège de France (1981–1982), przeł. M. Herer, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.

Foucault M., Podmiot i władza, przeł. J. Zychowicz, „Lewą Nogą” 1988, nr 9, s. 174–192.

Friedrich H., Struktura nowoczesnej liryki. Od połowy XIX do połowy XX wieku, przeł. E. Feliksiak, PIW, Warszawa 1978.

Gagnebin B., Raymond M., Les Confessions (w: Introductions), [w:] J.-J. Rousseau, Œuvres complètes, éds. B. Gagnebin, M. Raymond, t. I, Pléiade, Gallimard, Paris 1959, XVI–XLIV.

Gauthier D., Rousseau. The Sentiment of Existence, Cambridge University Press, Cambridge–New York 2006.

Gay P., Introduction, [w:] E. Cassirer, The Question of JeanJacques Rousseau, ed. and transl. P. Gay, Yale University Press, New Haven–London 1989, s. 3–30.

Geyer C.-F., Das “Jahrhundert der Theodizee”, „Kant Studien” 1982, t. 73, s. 393–405.

Habermas J., Teoria działania komunikacyjnego, t. 1: Racjonalność działania a racjonalność społeczna, przeł. A.M. Kaniowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.

Hegel G.W.F., Wykłady z historii filozofii, t. III, przeł. A. Węgrzecki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

Horkheimer M., Krytyka rozumu instrumentalnego, [w:] idem, Społeczna funkcja filozofii. Wybór pism, przeł. J. Doktór, PIW, Warszawa 1987.

Horkheimer M., Adorno T.W., Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne, przeł. M. Łukasiewicz, przekł. przejrz. i posł. opatrzył M.J. Siemek, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 1994.

Hulliung M., Rousseau, Voltaire, and the Revenge of Pascal, [w:] The Cambridge Companion to Rousseau, ed. P. Riley, Cambridge University Press, Cambridge–New York 2001, s. 57–77.

Israel J.I., Radical Enlightenment: Philosophy and the Making of Modernity 1650–1750, Oxford University Press, New York 2001.

Jauss H.R., Historia literatury jako prowokacja, przeł. M. Łukasiewicz, Wydawnictwo IBL, Warszawa 1999.

Kant I., Przypuszczalny początek ludzkiej historii, przeł. M. Żelazny, [w:] idem, Rozprawy z filozofii historii, przekł. i oprac. T. Kupś et al., Antyk, Kęty 2005, s. 69–80.

Kant I., Uzasadnienie metafizyki moralności, przeł. M. Wartenberg, PWN, Warszawa 1984.

Kaśkiewicz K., Grzeliński A., Wstęp, [w:] P. Bayle, Słownik historyczny i krytyczny. Wybór, przeł. P. Chmielewski et al. pod kierunkiem K. Kaśkiewicz i A. Grzelińskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Toruń 2014, s. 55–66.

Koselleck R., Krytyka i kryzys. Studium patogenezy świata mieszczańskiego, przeł. J. Duraj, M. Moskalewicz, Res Publika, Warszawa 2015.

Leibniz G.W., Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła, przeł. M. Frankiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

Lévi-Strauss C., Smutek tropików, przeł. A. Steinsberg, PIW, Warszawa 1964.

Lewandowski A., Dialektyka nowoczesnego indywidualizmu na tle metamorfoz tradycji romantycznej. Od Rousseau do Nietzschego, http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/handle/11089/12454 (dostep: 14.04.2022).

Mann T., Filozofia Nietzschego w świetle naszych doświadczeń, [w:] idem, Moje czasy, przeł. W. Kunicki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2002, s. 418–453.

Marks K., W kwestii żydowskiej, [w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. I, Książka i Wiedza, Warszawa 1960, s. 420–456.

Marks K., Engels F., Manifest komunistyczny, [w:] eidem, Dzieła, 4, Książka i Wiedza, Warszawa 1962, s. 511–549.

Marquardt O., Odciążenia. Wątki teodycei w filozofii nowożytnej, [w:] idem, Apologia przypadkowości. Studia filozoficzne, przeł. K. Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa 1994, s. 8–30.

Mensching G., Jean Jacques Rousseau. Zur Einführung, Junius, Hamburg 2000.

Miller J., „The Abyss of Philosophy”. Rousseau’s Concept of Freedom, „Modern Intellectual History” 2006, nr 1 (3), s. 95–103.

Muglioni J.-M., La philosophie de l’histoire de Kant. La réponse de Kant à la question: Qu’est-ce que l’homme?, Hermann, Paris 2011.

Neiman S., Evil in Modern Thought. An Alternative History of Philosophy, Princeton University Press, Princeton–Oxford 2002.

Nietzsche F., To rzekł Zaratustra, przeł. S. Lisiecka, Z. Jaskuła, Mediasat Group, Warszawa 2006.

Noller J., Vernünfteln: Kant über die Rationalität des Bösen, „Deutsche Zeitschrift für Philosophie” 2020, nr 1 (68), s. 28–50.

Osmont R., Dialogues (w: Introductions), [w:] J.-J. Rousseau, Œuvres complètes, éds. B. Gagnebin, M. Raymond, t. I, Pléiade, Gallimard, Paris 1959, s. XLV–LXXII.

Pieniążek P., Autentyzm i symulacja: Rousseau i estetyczna wersja dialektyki oświecenia, [w:] Demokracja, tolerancja, oświecenie, seria Festiwal Filozofii, t. 4, red. B. Banasiak, A. Kucner, P. Wasyluk, Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2012, s. 113–126.

Pieniążek P., Jean-Jacques Rousseau i kryzys teodycei, [w:] Analiza, racjonalność, filozofia religii. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Ryszardowi Kleszczowi, red. J. Maciaszek, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2020, s. 357–374.

Pieniążek P., Jednostka i historia w myśli Rousseau i Kanta, „Hybris” 2020, nr 51, s. 1–34, http://www.magazynhybris.com/images/teksty/51/H51.XX.PIENIAZEK.pdf (dostęp: 7.04.2022).

Pieniążek P., Język i drętwota: język u Rousseau i Nietzschego, [w:] Nietzsche – muzyka i język, red. A. Gemel, J. Wroński, seria: Nietzsche seminarium, t. 7, Przypis, Łódź 2016, s. 25–48.

Popkin R.H., Manicheism in the Enlightenment, [w:] The Critical Spirit. Essays in Honor of Herbert Marcuse, eds. K. Wolff, B. Moore Jr., Beacon Press, Boston 1967, s. 31–54.

Popkin R.H., The History of Scepticism. From Savonarola to Bayle, second edition, Oxford University Press, Oxford– New York 2003.

Raymond M., Écrits autobiographiques (w: Introductions), [w:] J.-J. Rousseau, Œuvres complètes, éds. B. Gagnebin, M. Raymond, t. I, Pléiade, Gallimard, Paris 1959, s. XI–XV.

Raymond M., Les rêveries (w: Introductions), [w:] J.-J. Rousseau, Œuvres complètes, éds. B. Gagnebin, M. Raymond, t. I, Pléiade, Gallimard, Paris 1959, s. LXIII–XCV.

Schiller F., O poezji naiwnej i sentymentalnej, przeł. I. Krońska, [w:] idem, Dzieła wybrane, t. 1, red. S. Kaszyński, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2006, s. 237–291.

Schnädelbach H., Próba rehabilitacji animal rationale. Odczyty i rozprawy 2, przeł. K. Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001.

Schulte C., Radikal Böse. Die Karriere des Bösen von Kant bis Nietzsche, Wilhelm Fink, München 1991.

Skrzypek M., Oświeceniowe dyskusje wokół paradoksu Pierre’a Bayle’a, [w:] Ateizm. Próba dokończenia projektu, red. S. Wróbel, K. Skonieczny, DiG, Warszawa 2018, s. 79–103.

Spaemann R., Rousseau – człowiek czy obywatel. Dylematy nowożytności, przeł. J. Merecki, Oficyna Naukowa, Warszawa 2011.

Starobinski J., Jean-Jacques Rousseau. Przejrzystość i przeszkoda, przeł. S. Wojcieszak, KR, Warszawa 2000.

Stelling-Michaud S., Sur l’abbé de Saint-Pierre (w: Introductions), [w:] J.-J. Rousseau, Œuvres complètes, éds. B. Gagnebin, M. Raymond, t. III, Pléiade, Gallimard, Paris 1964, s. CXXI–CLVIII.

Strauss L., Prawo naturalne w świetle historii, przeł. T. Górski, PAX, Warszawa 1969.

Sturma D., Jean-Jacques Rousseau, C.H. Beck, München 2001.

Taylor C., Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, przeł. M. Gruszczyński et al., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

Velkley R.L., Freedom and the End of Reason. On the Moral Foundation of Kant’s Critical Philosophy, University of Chicago Press, Chicago–London 1989.

Vyverberg H., Historical Pessimism in the French Enlightenment, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1958.

Walentowicz H., Filozofia społeczna Jana Jakuba Rousseau, [w:] Poglądy i myśli filozoficzne, red. K. Maciąg, E. Chodźko, Wydawnictwo Naukowe Tygiel, Lublin 2020, s. 132–143, http://bc.wydawnictwo-tygiel.pl/publikacja/69EB52C7-8852-B287-4C62-43A8F1090F8D (dostęp: 14.04.2022).

Walicki A., Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, PWN, Warszawa 1996.

Warchala M., Autentyczność i nowoczesność. Idea autentyczności od Rousseau do Freuda, Universitas, Kraków 2006.

Wolter, Do Pana Jana Jakuba Rousseau w Paryżu, przeł. J. Guranowski, [w:] Filozofia francuskiego oświecenia, seria: Wybrane teksty z historii filozofii, red. B. Baczko, PWN, Warszawa 1961, s. 111–115.

Wolter, O „Myślach” Pana Pascala, [w:] Filozofia francuskiego oświecenia, seria: Wybrane teksty z historii filozofii, red. B. Baczko, PWN, Warszawa 1961, s. 88–92.

Wolter, Poemat o zagładzie Lizbony albo rozpatrzenie aksjomatu „wszystko na świecie jest dobre”, przeł. A. Wołowski, „Literatura na Świecie” 1979, nr 4 (96), s. 324–332.

Pobrania

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Inne prace tego samego autora

Janusz Maciaszek, Andrzej Indrzejczak, Jacek Jadacki, Stanisław Judycki, Janusz Kaczmarek, Piotr M. Sękowski, Peter Simons, Tadeusz Szubka, Monika Walczak, Jan Woleński, Anna Brożek, Andrzej Dąbrowski, Adam Grobler, Marek Hetmański, Anna Jedynak, Andrzej Maciej Kaniowski, Dariusz Łukasiewicz, Bogdan Dziobkowski, Marek Gensler, Piotr Gutowski, Jacek Kwaśniewski, Marek Lechniak, Ryszard Mordarski, Paweł Pieniążek, Dorota Rybarkiewicz, Analiza, racjonalność, filozofia religii
Marek Gensler, Agnieszka Gralińska-Toborek, Wioletta Kazimierska-Jerzyk, Krzysztof Kędziora, Joanna Miksa, Monika Mansfeld, Włodzimierz Galewicz, Artur Banaszkiewicz, Leon Miodoński, Paweł Pieniążek, Andrzej Szahaj, Tadeusz Szubka, Józef Piórczyński, Ryszard Kleszcz, Janusz Maciaszek, Joanna Madalińska-Michalak, Marek Nikodem Jakubowski, Joanna Jabłkowska, Christoph Horn, Rainer Adolphi, Georg Lohmann, Jan C. Joerden, Manfred Stöckler, Winfried Franzen, Matthias Kaufmann, Florian Steger, Marcin Orzechowski, Stephan Grätzel, Aldona Pobojewska, Ryszard Panasiuk, Paul Guyer, Alessandro Pinzani, Ewa Wyrębska-Đermanović, Dariusz Aleksandrowicz, Gunnar Skirbekk, Ewa Nowak, Kinga Ciereszko, Alicja Dłużewicz, Karolina Napiwodzka, Practica et Speculativa
Kamila Biały, Piotr F. Piasek, Paweł Pieniążek, Słownik samo-świato-wyrażeń
Paweł Pieniążek, Jednostka, zło, historia w myśli Rousseau