„Ojczulek Puściwiatr” Paula Ransona: Satyra na klerykalizm we Francji

Tomasz Kaczmarek

doi:10.18778/8331-590-4

„Ojczulek Puściwiatr” Paula Ransona

Satyra na klerykalizm we Francji

Tomasz Kaczmarek

Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Romanistyki, Zakład Literaturoznawstwa Romańskiego

https://orcid.org/0000-0001-6138-5280

ISBN

ISBN-13 (15): 978-83-8331-590-4

ISBN (e-book)

ISBN-13 (15): 978-83-8331-591-1

DOI: https://doi.org/10.18778/8331-590-4

Słowa kluczowe: Paul Ranson, satyra, antyklerykalizm, sotie, teatr sprzeciwu

Opublikowane: 13 listopada 2024

Kategorie: Filologie obce, Kultura i sztuka, Otwarty dostęp,

Pliki do pobrania

PDF

W przedstawianej monografii autor analizuje dramat powstały w estetyce francuskiego teatru sprzeciwu społecznego, który tworzony był przez zaangażowanych politycznie pisarzy na przełomie XIX i XX wieku. Niniejsza książka poświęcona jest utworowi (L’Abbé Prout) Ojczulek Puściwiatr (1902) autorstwa Paula Ransona, który został po raz pierwszy przełożony na język polski. W dramacie tym, pisarz i malarz związany z nabistami podejmuje się krytyki Kościoła katolickiego reprezentowanego przez tytułowego Puściwiatra, który swoim zachowaniem zaprzecza wartościom, jakie krzewi wśród swoich wiernych. Ranson kreśli postać księdza odważnie ośmieszając jego wady i przywary takie jak opilstwo, obżarstwo czy rozwiązłość seksualna. Ta bezwzględna farsa, nawiązując do skatologicznego języka Alfreda Jarry’ego, wpisuje się swą poetyką w tradycję średniowiecznego teatru, który również bezlitośnie obnażał perwersyjne zachowania wielmoży. Także Ranson, oprócz wspomnianego kleru, wymierza ostrze satyry w głównych reprezentantów władzy (arystokracja, generalicja, itd.)

Aitken G., Les Nabis, un foyer au théâtre, [w:] Nabis, 1888–1900, Paris, Éditions de la Réunion des musées nationaux, 1993, s. 399–424.

Ancey G., Préface, [w:] P. Ranson, L’Abbé Prout. Guignol pour vieux enfants, Paris, Société du Mercure de France, 1902, s. 5–8.

Au temps de l’anarchie, un théâtre de combat: 1880–1914, wybór tekstów i red. J. Ebstein, Ph. Ivernel, M. Surel-Tupin, S. Thomas, Paris, Séguier Archimbaud, 2001.

Badiou A., Truong N., Éloge du théâtre, Paris, Flammarion, 2016.

Besnard L., Les Livres, „L’art dramatique et musical au XXe siècle”, 1 stycznia 1903, s. 79–80.

Bethléem L., Les pièces de théâtre : manuel pratique à l’usage des honnêtes gens qui vont au théâtre ou qui écoutent les pièces de théâtre à la T.S.F., (3e éd. revue et mise à jour), Paris, Éditions de la Revue des Lectures, 1935.

Bitker M. O., L’alpha et l’omega de Ranson ou la foi mystérieuse d’un artiste, Éditions de Paris, 2014.

Braun K., Wielka reforma teatru w Europie, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984.

Brunella E. Jarry nel paese di Guignol: L’Abbé Prout, di Paul Ranson, „Studi di filologia e letteratura” 1977, n° 1, s. 69–92.

Clement R. T., Houzé A., Erbolato-Ramsey Ch., A Sourcebook of Gauguin’s Symbolist Followers: Les Nabis, Pont-Aven, Rose + Croix, Westport, CT, Praeger 2004, s. 627–656.

Demolder E., Théâtre des pantins, „L’Art Moderne”, 3 janvier 1904, s. 1–3.

Dutton, K. R., Farce/Farts: Divergent Styles of Comedy in Medieval France, „Stylistyka” 2001, t. 10, s. 351–361.

Dybeł K., Marczuk B., Prokop J., Historia literatury francuskiej, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005.

Eustachiewicz L., Dramat europejski w latach 1887–1918, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1993.

Faguet É., L’anticléricalisme, Paris, Société Française d’Imprimerie et de Librairie, 1906.

Fontainas A., Mes souvenirs du symbolisme, Paris, Éditions de la Nouvelle Revue critique, 1928.

Frigerio V., La littérature de l’anarchisme – Anarchistes de lettres et lettrés face à l’anarchisme, Grenoble, Éditions littéraires et linguistiques de l’Université de Grenoble, 2014.

Gałązka M., Encyklopedia humanisty. Literatura, architektura, filozofia, nauka o języku, gramatyka, sztuka, film, Łódź, Piątek Trzynastego, 2008.

Gaudemer M., La propagande par le théâtre dans les Bourses du travail avant la Grande Guerre. L’exemple du théâtre du Peuple d’Amiens (1903–1914), „Cahiers d’histoire. Revue d’histoire critique” 2011, no 116–117, s. 129– 143.

Genty G., Moulin-Stanislas H., Ranson-Bitker B., Méry J., Bitker M.-O., Catalogue de l’exposition Paul Ranson, Paris, coédition musée de Valence – Somogy 2004.

Humbert A., Die Nabis und ihre Epoche 1888–1900, Dresden, Verlag der Kunst, 1967.

Jarry A., Król Ubu, czyli Polacy, tłum. T. Boy-Żeleński, Portal Wydawniczy Literatura.net.pl, Gdańsk, Tower Press, 2000.

Jarry A., Les Livres Paul Ranson: L’Abbé Prout, „La Revue Blanche”, décembre 1902, t. XXIX, s. 627–628.

Jarry A., Les Pouchinels suivi de la Conférence sur les Pantins en partie inédite, Institut Limbourgeois de Hautes Etudes Pataphysiques, Verviers, 1979.

Jarry A., Œuvres complètes, t. I, Paris, Gallimard, 1972.

Jeanne P., Bibliographie des marionnettes, Paris, Édition de la Très Illustre Compagnie des Petits Comédiens de Bois, 1926.

Kaczmarek T., Sceny z heroicznego życia kołtuna, czyli Farsy i Moralitety Octave’a Mirbeau, [w:] T. Kaczmarek (red.), Farsy i Moralitety Octave’a Mirbeau. Francuski teatr anarchistyczny, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2015, s. 9–109.

Kaczmarek T. (red.), Anarchia i francuski teatr sprzeciwu społecznego 1880–1914, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014.

Kaczmarek T. (red.), Francuski teatr kontestacji społecznej na przełomie XIX i XX wieku. Bunt kobiet (Louise Michel, Véra Starkoff, Nelly Roussel), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2022.

Kaczmarek T. (red.), Francuski teatr społeczny na przełomie XIX i XX wieku. Twarze i maski kultury mieszczańskiej, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016.

Kahn A., Le théâtre social en France de 1870 à nos jours, Lausanne, Imprimerie Ami Fatio, 1907.

Kahn G., La Femme dans la caricature française, Paris, Albert Méricant, 1911– 1912.

Kowalska B., Od impresjonizmu do konceptualizmu, Warszawa, Wydawnictwo Arkady, 1989.

Kropotkin P., Etyka. Pochodzenie i rozwój moralności, Łódź, Spółdzielnia Wydawnicza „Słowo”, 1949.

Lafargue P., Causes de la croyance en Dieu, Paris, Édition de la vie Socialiste, 1905.

Lafargue P., Pie IX au paradis, Édition de Lille, Impr. du Parti ouvrier, 1890.

Lalouette J., Histoire de l’anticléricalisme en France, Paris, Presses Universitaires de France, 2020.

Lalouette J., La République anticléricale, Paris, Éditions du Seuil, 2002. Le Romain, Quinzaine des Livres, „La Dépêche”, 4 lutego 1903.

Le théâtre de contestation sociale autour de 1900, wybór tekstów i red. J. Ebstein, J. Hughes, Ph. Ivernel, M. Surel-Tupin, Paris, 1991.

Leconte de Lisle Ch. R. M., Poèmes barbares, Paris, Librairie Alphonse Lemerre, 1889.

Łukasik S., Farsa, [w:] G. Gazda, S. Tynecka-Makowska (red.), Słownik rodzajów i gatunków literackich, Kraków, Universitas, 2006, s. 252–254.

Łukasik S., Sotie, [w:] G. Gazda, S. Tynecka-Makowska (red.), Słownik rodzajów i gatunków literackich, Kraków, Universitas, 2006, s. 720–721.

Maitron J., Le mouvement anarchiste en France. I. Des origines à 1914, Paris, Maspero, 1975.

Majchrowski J. J., Antyklerykalizm, [w:] M. Jaskólski (red.), Słownik historii doktryn politycznych, Warszawa, Wydawnictwo Sejmowe, 1997, s. 70–71.

Malato Ch., Wszarz, tłum. J. Ciesielka, [w:] T. Kaczmarek (red.), Anarchia i francuski teatr sprzeciwu społecznego 1880–1914, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014, s. 145–186.

Marx J. (red.), Aspects de l’anticléricalisme (du Moyen Âge à nos jours), Éditions de l’Université de Bruxelles, 1988.

Mellor A., Histoire de l’anticléricalisme français, Paris, Henri Veyrier, 1978.

Meslier J., Testament, tłum. Z. Bieńkowski, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1955.

Minois G., Historia ateizmu, tłum. W. Klenczon, Warszawa, Wydawnictwo Aletheia, 2019.

Natanson T., Peints à leur tour, Paris, Albin Michel, 1948.

Nemeth L., Un accélérateur d’énergies dans l’espace dreyfusard: Sébastien Faure, du début de l’Affaire au procès Zola, „Historical Reflections / Réflexions historiques”, v. 31, n° 3, automne 2005, s. 409–432.

Nowicki A., Ateizm. Dzieła wybrane, Katowice, Wydawnictwo Stapis, 2024.

Pavis P., Słownik terminów teatralnych, tłum. S. Świontek, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002.

Prost A., Zarys historii Francji w XX wieku, tłum. J. Błońska, Kraków, Universitas, 1997.

Provins M., Degeneraci, tłum. T. Kaczmarek, [w:] T. Kaczmarek (red.), Francuski teatr społeczny na przełomie XIX i XX wieku. Bunt wykluczonych, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2018, s. 103–128.

Rabelais F., Gargantua i Pantagruel, tłum. T. Boy-Żeleński, Kraków, Wydawnictwo Zielona Sowa, 2003.

Ranson P., L’Abbé Prout. Guignol pour vieux enfants, Paris, Société du Mercure de France, 1902.

Ranson-Bitker B., Paul-Élie Ranson (1861–1909), le Nabi plus japonard que le japonard, „Nouvelles de l’estampe”, no 129, août 1993, s. 11–33.

Ranson-Bitker B., Un Nabi ‘fou de guignol’, [w:] Paul Élie Ranson, 1861–1909. Du Symbolisme à l’Art Nouveau, Paris, Somogy, Saint-Germain-en-Laye, Musée départemental Maurice Denis « Le Prieuré », 1997.

Ranson-Bitker B., Genty G., Paul Ranson, 1861–1909. Catalogue Raisonné. Japonisme, Symbolisme, Art Nouveau, Paris, Somogy, 1999.

Ratajczakowa D., W krysztale i w płomieniu. Studia i szkica o dramacie i teatrze, t. 1, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2006.

Rauszer M., Ludowy antyklerykalizm, Kraków, Znak, 2023.

Rémond R., L’anticléricalisme en France de 1815 à nos jours, Paris, Fayard, 1999.

Rey-Flaud B., Farsy i fabliaux, tłum. A. Loba, N. Przybylska, [w:] A. Loba (red.), Zwierciadło świata. Średniowieczny teatr francuski, Gdańsk, Słowo/obraz terytoria, 2006, s. 192–222.

Rey-Flaud B., La farce ou la machine à rire. Théorie d’un genre dramatique (1450–1550), Genève, Droz, 1984.

Richter H., Dadaizm. Sztuka i antysztuka, tłum. J. Buras, Warszawa, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986.

Rossi R., Léo Taxil (1854–1907). Du journalisme anticlérical à la mystification transcendante, Marseille, Quartiers Nord Éditions, 2015.

Salmon B., Meslay O., Georges Lacombe, sculptures, peintures, dessins, Paris, Ch. & A. Bailly, 1991, s. 155–171.

Schoell K., La farce du quinzième siècle, Tübingen, Gunter Narr Verlag Tübingen, 1992.

Sergent A., Harmel C., Histoire de l’anarchie, Paris, Le Portulan, 1949.

Stirner M., Jedyny i jego własność, tłum. J. i A. Gajlewiczowie, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.

Sugiera M., Potomkowie króla Ubu. Szkice o dramacie francuskim (od Jarry’ego do Lagarce’a), Kraków, Księgarnia Akademicka, 2011.

Wierzbicka A., École de Paris, Warszawa, „Neriton”, 2004.

Wiles D., Teatr w Rzymie i chrześcijańskiej Europie, [w:] J. R. Brown (red.), Historia teatru, tłum. H. Baltyn-Karpińska, Warszawa, Diogenes, 1999, s. 49–92.

Ziembińska E., Nabiści i bracia Natansonowie. Historia paryskiej kolekcji, „Pamiętnik Sztuk Pięknych” 2015, nr 10, s. 179–184.

Żywczyński M., Kościół a rewolucja francuska, Warszawa, Pax, 1951.

Cerman J., L’Abbé Prout de Paul Ranson: satire et théâtre de marionnettes chez les Nabis, [w:] La Satire. Conditions, pratiques et dispositifs, du romantisme au post-modernisme, XIXe–XXe siècles, Actes de la journée d’études du CIRHAC tenue le 10 juin 2006 à l’INHA à Paris, organisée par Catherine Wermester et Bertrand Tillier, publié en ligne sur le site Web de l’HiCSA, Université Panthéon-Sorbonne, http://hicsa.univ-paris1.fr/documents/pdf/CIRHAC/La%20Satire_%20J_%20Cerman.pdf (dostęp: 14.02.2024).

Gajewski M., Co to jest książka artystyczna?, „Erudio”, https://kursylodz.wordpress.com/2008/07/09/co-to-jest-ksiazka-artystyczna/ (dostęp: 7.06.2024).

Lafargue P., La croyance en Dieu, [1909], http://www.marxisme.fr/download/autres/Lafargue_La_croyance_en%20dieu.pdf (dostęp: 10.02.2024).

http://impressionistsgallery.co.uk/artists/Artists/pqrs/Ranson/1.html (dostęp: 17.08.2024).

http://pedagogie.ac-limoges.fr/hist_geo/spip.php?page=album_zoom_1&id_document=1596&effet_galerie=mediabox&avec_diaporama=oui&avec_exif=non (dostęp: 17.08.2024).

https://gatosyrespeto.org/2020/07/16/gatos-y-brujas-de-paul-elie-ranson/ (dostęp: 17.08.2024).

https://kuadros.com/pl-pl/collections/vendors?q=Paul+Ranson (dostęp: 17.08.2024).

https://lapasserelledesartschaville.wordpress.com/2024/02/28/la-chambre-bleue-par-paul-elie-ranson/ (dostęp: 17.08.2024).

https://wepa.unima.org/fr/paul-ranson/ (dostęp: 17.08.2024).

https://www.artnet.com/artists/paul-elie-ranson/ (dostęp: 17.08.2024).

https://www.meisterdrucke.pl/artysta/Paul-Elie-Ranson.html (dostęp: 17.08.2024).

https://www.paulandterri.co.uk/ (dostęp: 17.08.2024).

https://www.wikiart.org/es/paul-ranson (dostęp: 17.08.2024).

https://www.wikiwand.com/fr/Paul_Ranson (dostęp: 17.08.2024).

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Inne prace tego samego autora

Agnieszka Liszewska, Jan Kulesza, Tomasz Kaczmarek, Klaus Ziemer, Dieter Schenk, Claudia Kuretsidis-Haider, Winfried R. Garscha, Jan C. Joerden, Łukasz Pohl, Andrzej Sakowicz, Magdalena Budyn-Kulik, Piotr Kardas, Adam Lityński, Marek Kulik, Hanna Labrenz-Weiß, Michał Królikowski, Radosław Olszewski, Jacek Giezek, Włodzimierz Wróbel, Ryszard Dębski, Jerzy Lachowski, Olga Sitarz, Jolanta Jakubowska-Hara, Elżbieta Hryniewicz-Lach, Grażyna B. Szczygieł, Wojciech Cieślak, Anna Błachnio-Parzych, Agnieszka Barczak-Oplustil, Janusz Raglewski, Rafał Kubiak, Jacek Sobczak, Keiichi Yamanaka, Robert Zawłocki, Alicja Grześkowiak, Jarosław Majewski, Teresa Dukiet-Nagórska, Maria Szczepaniec, Stanisław Hoc, Tadeusz Bojarski, Ryszard A. Stefański, Joanna Długosz, Krzysztof Indecki, Brunon Hołyst, Irena Rzeplińska, Mirosława Melezini, Violetta Konarska-Wrzosek, Maciej Małolepszy, Monika Pierzchlewicz, Marek Bojarski, Anna Płońska, Andrzej J. Szwarc, Krzysztof Wiak, Pro dignitate legis et maiestate iustitiae
Justyna Groblińska, Dominika Kobylska, Katarzyna Kowalik, Anna Andreini, Gianluca Biasci, Francesca Capelli, Mariel Angeles Pitton Straface, Vittorio Capuzza, Cristiana Cervini, Anna Zingaro, Giovanni Favata, Valentina Iosco, Tomasz Kaczmarek, Ewa Kołodziejska, Donatella La Monaca, Ginevra Latini, Maria Vittoria Lo Presti, Chiara Nencioni, Marialaura Pancini, Bartłomiej Bartelmus, Katarzyna Hapon, Justyna Konarska, Zofia Kozłowska, Elżbieta Dziąg, Wojciech Grodzki, Krzysztof Jankowski, Sara Jaruga, Paulina Michalak, Zuzanna Suska, Wiktoria Szczepuła, Miłosz Szymczak, Martina Wilińska, Dagmara Milińska-Tran, ItaliAMO
Tomasz Kaczmarek, Anna Jarosz, Język widowisk artystycznych
Łukasz Jan Berezowski, Roberto Menin, Sonia Maria Melchiorre, Wanda Józwikowska, Marina Höfinghoff-Vornberg, Tomasz Kaczmarek, Gloria Branca, Kateřina Štroblová, Traduttologia e Traduzioni, vol. III
Tomasz Kaczmarek, Francuski teatr kontestacji społecznej na przełomie XIX i XX wieku
Tomasz Kaczmarek, „Ojczulek Puściwiatr” Paula Ransona