Mniejszość niemiecka w Polsce Środkowej

Alabrudzińska E., Protestantyzm w Polsce w latach 1918–1939, Toruń 2009.

Angerstein W.P., Andenken an die Jubelfeste in der St. Johannisgemeinde zu Łódź am 8. und 10. Oktober 1909, Łódź 1909.

Askenazy S., Sto lat zarządu w Królestwie Polskiem 1800–1900, Lwów 1903.

Atlas historyczny Polski, red. W. Czapliński, T. Ładogórski, wyd. 3, Wrocław 1973.

Badziak K., Prywatne szkoły fabryczne w Łodzi w końcu XIX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Seria 1, Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1975, z. 3, s. 128–133.

Badziak K., Przemysł włókienniczy Królestwa Polskiego w latach 1900–1918, „Acta Universitatis Lodzensis. Folia Historica” 1979, z. 60, s. 1–152.

Badziak K., Chylak K., Łapa M., Chrześcijańskie wspólnoty wyznaniowe (bez Kościoła rzymskokatolickiego) w Łodzi do wybuchu I wojny światowej, [w:] M. Kulesza, M. Łapa, J. Walicki (red.), Rola wspólnot wyznaniowych w historii miasta Łodzi, Łódź 2010, s. 11–66.

Badziak K., Chylak K., Łapa M., Łódzkie chrześcijańskie wspólnoty wyznaniowe (bez Kościoła rzymskokatolickiego) w latach 1914–1939, [w:] M. Kulesza, M. Łapa, J. Walicki (red.), Rola wspólnot wyznaniowych w historii miasta Łodzi, Łódź 2010, s. 67–129.

Badziak K., Chylak K., Łapa M., Łódź wielowyznaniowa. Dzieje wspólnot religijnych do 1914 roku, Łódź 2014.

Badziak K., Woźniak K. (oprac.), Materiały do dziejów uprzemysłowienia Królestwa Polskiego. Raporty prezesów Komisji Województwa Kaliskiego z lat 1823–1832, Łódź 1998.

Bajer K., Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich od początku XIX wieku do 1939 roku. Zarys historyczno-ekonomiczny, Łódź 1958.

Bandurka M., Zmiany administracyjne i terytorialne ziem województwa łódzkiego w XIX i XX wieku, Warszawa 1977.

Bandurka M., Kołodziejczak M., Trela J. (oprac.), Źródła do historii przemysłu włókienniczego okręgu łódzkiego w XIX w., Warszawa 1966.

Baranowski I.T., Wsie holenderskie na ziemiach polskich, „Przegląd Historyczny” 1915, t. 19, nr 1, s. 64–82.

Baranowski B., Fijałek J. (red.), Łódź. Dzieje miasta, Warszawa–Łódź 1980.

Barszczewska A., Emigracja gospodarcza z okręgu łódzkiego w latach 1830–1840, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Seria 1, Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1960, z. 15, s. 165–188.

Barszczewska A., Przemysł włókienniczy w Łodzi w latach stagnacji przemysłowej 1830–1834, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Seria 1, Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1958, nr 8, s. 143–165.

Barszczewska A., Województwo kaliskie i mazowieckie w powstaniu listopadowym (1830–1831), Łódź 1965.

Barszczewska A., Z badań nad dziejami powstania listopadowego 1830–1831 na terenie Łodzi i okręgu łódzkiego, „Rocznik Łódzki” 1958, t. 1, s. 25–45.

Bartel O., Protestantyzm w Polsce, Warszawa 1963.

Barwiński M., Spisy powszechne w Polsce w latach 1921–2011 – określenie czy kreowanie struktury narodowościowej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconimica” 2015, z. 21, s. 53–72.

Bierschenk T., Die deutsche Volksgruppe in Polen 1934–1939, Würzburg 1954.

Bohm F., Litzmannstadt. Geschichte und Entwicklung einer deutschen Industriestadt, 2 Aufl., Posen 1941.

Boss E., Sprawa robotnicza w Królestwie Polskim w okresie paskiewiczowskim 1831–1855, Warszawa 1931, s. 130–134.

Breyer A., 160 Jahre evang.-luth. Kirchspiel Iłow, „Volksfreund-Kalender für Stadt und Land” 1935, Jg. 9, s. 140–150.

Breyer A., Das 100-jährige Bestehen der evang.-luth. Gemeinde Lowitsch, „Hausfreund. Evangelischer Volks-kallender für das Jahr” 1936, s. 60–69.

Breyer A., Deutsche Gaue in Mittelpolen, Plauen 1935.

Breyer A., Deutsche Tuchmachereinwanderung in den Ostmitteleuropäischen Raum von 1550 bis 1830, Leipzig 1941.

Breyer A., Die deutschen höheren Schulen im ehemaligen Kongresspolen, „Deutsche Blätter in Polen” 1929, Jg. 6, H. 2, s. 121–132.

Breyer A., Karte der deutschen Siedlungen in Mittelpolen, [in:] V. Kauder (hrsg.), Das Deutschtum in Polen, Bd. 4: Das Deutschtum in Mittelpolen, Leipzig 1938, s. 40–41.

Breyer R., Das deutsche Reich und Polen 1932–1937. Aussenpolitik und Volksgruppenfragen, Würzburg 1955.

Breyer R., Niemiecka ludność w Polsce w latach 1933–1939, [w:] A. Czubiński, Z. Kulak (red.), Stosunki polsko-niemieckie 1933–1945, Poznań 1988, s. 89–101.

Brożek A., Niemcy na ziemiach polskich przed drugą wojną światową. Próba szacunku liczbowego, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Ekonomia 1” 1965, s. 53–75.

Brożek A., Niemcy zagraniczni w polityce kolonizacji pruskich prowincji wschodnich (1886–1918), Poznań 1989.

Budziarek M., Katolicy niemieccy w Łodzi (wybrane zagadnienia), [w:] K.A. Kuczyński, B. Ratecka (red.), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, Łódź 2001, s. 41–76.

Bujak F., Historia osadnictwa ziem polskich w krótkim zarysie, Warszawa 1920.

Bursche E., Wstęp informacyjny o istniejących w Rzeczypospolitej Polskiej Kościołach Ewangelickich, „Rocznik Ewangelicki” 1925, s. 17–43.

Bursche J., Narodowość i religia, „Zwiastun Ewangeliczny” z 19.I.1898, nr 1, s. 5–6; z 3.II.1898, nr 2, s. 28–30; z 3.V.1898, nr 5, s. 105–107; z 3.VI.1898, nr 6, s. 129–134.

Bursche J., Tragedia kolonisty niemieckiego, „Ewangelik” 1919, nr 3, s. 73–77.

Busch E.H., Beiträge zur Geschichte und Statistik des Kirchenund Schulwesens der Evangelisch-Augsburgischen Gemeinden in Königsreich Polen, St. Petersburg–Leipzig 1867.

Byczkowski J., Mniejszości narodowe w Europie 1945–1974, Opole 1976.

Caban W., Niemieccy koloniści wobec polskich walk narodowowyzwoleńczych w XIX wieku, [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999, s. 195–207.

Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce 1918–1995, Lublin 1998.

Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław–Warszawa 1979.

Cichocka-Petrażycka Z., Żywioł niemiecki na Wołyniu, Warszawa 1933.

Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce 1918–1995, Lublin 1998.

Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław 1979.

Cygański M., Mniejszość niemiecka w Polsce centralnej w latach 1918–1939, Łódź 1962.

Czech J., Bevölkerung Polens. Zahl und völkische Zusammensetzung, Breslau 1932.

Czembor H., Ewangelicy-Polacy w Łodzi w okresie międzywojennym, „Rocznik Teologiczny” 1975, R. 17, z. 1, s. 69–85.

Czembor H., Dzieje luteranizmu w Łodzi, „Rocznik Teologiczny” 1977, R. 19, z. 2, s. 29–66.

Czembor H., Dzieje ewangelicyzmu w Łodzi (od początku do roku 1939), „Kalendarz Ewangelicki” 1978, R. 91, s. 217–225.

Czembor H., Dzieje parafii luterańskich w Łodzi do 1939 roku, [w:] B. Milerski, K. Woźniak (red.), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie, Łódź 1998, s. 45–82.

Czembor H., Ewangelicy-Polacy w Łodzi w okresie międzywojennym, [w:] B. Milerski, K. Woźniak (red.), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie, Łódź 1998, s. 133–150.

Czem jesteśmy i czem być powinniśmy, „Zwiastun Ewangeliczny” z 3.II.1899, nr 2, s. 36–40.

Cziomer E., Mniejszość niemiecka w Polsce w przededniu II wojny światowej, [w:] M. Pułaski (red.), Polska, Niemcy Europa w 1939 roku, Kraków 1991, s. 61–79.

Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. 1, Lwów 1910.

Dąbrowski R., Mniejszość niemiecka w Polsce i jej działalność społeczno-kulturalna w latach 1918–1939, Szczecin 1982.

Dąbrowski R., Położenie ekonomiczne mniejszości niemieckiej w Polsce w okresie międzywojennego dwudziestolecia (1918–1939), Szczecin 1977.

Deklaracja mniejszościowa z 5 listopada, „Sprawy Narodowościowe” 1937, R. 11, nr 4–5, s. 478–481.

Dietrich J. u.a., 75 Jahre Kirchen-Gesang-Verein zu ST. Trinitatis Lodz 1859–1934, Lodz 1934.

Dietrich J., 50 Jahre göttlicher Barmherzigkeit. Festschrift anlässlich des 50 jährigen Jubiläums der evang.-luth. St. Johannisgemeinde zu Lodz, Łódź 1934.

Dietrich J., Allein Gott in der Höh’ sei Ehr’ – Festschrift anläßlich der Einweihung der evang.-luth. St. Matthäikirche, Lodz 1928.

Dobrosielski M., Mniejszość niemiecka w Polsce, [w:] (b. red.), Mniejszość niemiecka w Polsce. Historia i teraźniejszość, Warszawa 1995, s. 41–93.

Drugi powszechny spis ludności z dn. 9.XII.1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Miasto Łódź, Warszawa 1937.

Drugi powszechny spis ludności z dn. 9.XII.1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo łódzkie bez miasta Łodzi, Warszawa 1938.

Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 6, nr 26, Warszawa 1820.

Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 12, nr 55, Warszawa 1832.

Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 42, nr 129, Warszawa 1849.

Dziennik Urzędowy Województwa Kaliskiego 1820 roku, nr 28.

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej 1921 nr 44; 1935 nr 30; 1936 nr 88.

„Dziennik Zarządu m. Łodzi” 1922, R. 4, nr 32.

Eichler A., Das Deutschtum in Kongresspolen, Stuttgart 1921.

Eichler A., Deutschtum im Schatten des Ostens, Dresden 1942.

Falęcki T., Niemieckie szkolnictwo mniejszościowe na Górnym Śląsku w latach 1922–1939, Katowice 1970.

Falęcki T., Niemcy w Łodzi i Niemcy w województwie śląskim w okresie międzywojennym. Wzajemne powiązania oraz podobieństwa i różnice pod względem społeczno-ekonomicznym i świadomościowym, [w:] M. Wilk (red.), Niemcy w Łodzi do 1939 roku, Łódź 1996, s. 74–88.

Falski M., Wyniki spisu dzieci z czerwca 1926 r., Warszawa 1928.

Figlus T., Wsie olęderskie w Polsce Środkowej. Uwagi na temat zróżnicowania morfogenetycznego na tle rozwoju osadnictwa, „Rocznik Łódzki” 2014, t. 62, s. 143–160.

Fijałkowski P., Ewangelicy na południowo-zachodnim Mazowszu w XVIII i XIX wieku, „Przegląd Historyczny” 1991, t. 82, nr 1, s. 125–133.

Fijałkowski P., Historia parafii ewangelicko-augsburskiej w Iłowie w XVIII–XIX w., „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1994, t. 38, s. 111–120.

Fijałkowski P., Rozwój społeczności ewangelickiej i powstanie sieci parafialnej w środkowej Polsce w II połowie XVIII i początkach XIX w., [w:] B. Milerski, K. Woźniak (red.), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie, Łódź 1998, s. 25–44.

Flatt J.B., Opis Xięstwa Warszawskiego z krotkim rysem dzieiów Polskich aż do naszych czasów, Poznań 1809.

Flatt O., Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym, Warszawa 1853.

Friedman F., Początki przemysłu w Łodzi 1823–1830, „Rocznik Łódzki” 1933, t. 3, s. 97–186.

Fuchs T., Utracony świat i inni – Niemcy, Polacy i Żydzi w zwierciadle niemieckiej literatury historycznej o Łodzi. Rozważania na przykładzie prac Oskara Kossmanna i Otto Heikego, [w:] P. Samuś (red.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX–XX w.: sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź 1997, s. 27–39.

Gastpary W., Historia protestantyzmu w Polsce. Od połowy XVIII wieku do I wojny światowej, Warszawa 1977.

Gastpary W., Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce podczas pierwszej wojny światowej, „Rocznik Teologiczny” 1959, R. 1, s. 19–38.

Gastpary W., Położenie prawne protestantyzmu polskiego. Zarys historyczny, cz. 1, „Rocznik Teologiczny” 1962, R. 4, s. 53–81.

Gastpary W., Protestantyzm w Polsce w dobie dwóch wojen światowych, cz. 1: 1914–1939, Warszawa 1978.

Gawlitta S., Migracja – Transfer – Stereotyp. Niemieccy osadnicy wiejscy na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Stan i perspektywy badań, „Almanach Historyczny” 2011, t. 13, s. 41–56.

Gawlitta S., Zwischen Einladung und Ausweisung. Deutsche bäuerliche Siedler im Königreich Polen 1815–1915, Marburg 2009.

Gąsiorowska N., Osadnictwo fabryczne, „Ekonomista” 1922, t. 22, z. 1–2, [w:] N. Gąsiorowska-Grabowska, Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim, Warszawa 1965, s. 70–135.

Gąsiorowska N., Polska na przełomie życia gospodarczego 1764–1830, Warszawa 1947.

Gąsiorowska N., Sekcje fabryczne (1824–1835), „Ekonomista” 1916, t. 16, z. 1–2, [w:] N. Gąsiorowska-Grabowska, Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim, Warszawa 1965, s. 13–69.

Ginsbert A., Łódź – studium monograficzne, Łódź 1962.

Gloeh F., Wykaz parafii i proboszczów Konsystorza Ewangelicko-Augsburskiego Okręgu Warszawskiego, „Rocznik Ewangelicki” 1925, s. 108–169.

Goldberg J., Osadnictwo olęderskie w dawnym województwie łęczyckim i sieradzkim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Seria 1, Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1957, z. 5, s. 67–110.

Goldberg J., Ośrodki przemysłowe we wschodniej Wielkopolsce w XVIII w., „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1968, t. 29, s. 55–85.

Goldberg J., Polacy, Żydzi, Niemcy w Polsce w XVII–XVIII wieku, [w:] C. Kuklo (red.), Między polityką a kulturą, Warszawa 1999, s. 167–181.

Goldberg J., Poles and Jews in the 17th and 18th Centuries. Rejection or Acceptance, „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas” 1974, Jg. 22, Bd. 22, s. 248–282.

Górecka D., Wiatr J., Asymilacja a dystans społeczny, [w:] H. Kubiak, A.K. Paluch (red.), Założenia teorii asymilacji, Wrocław 1980, s. 175–184.

Górny P.A., Przemysł starszy od miasta, Ozorków 2014.

Górski S., Łódź spółczesna: obrazki i szkice publicystyczne, Łódź 1904.

Górski S., Niemcy w Królestwie Polskiem, Warszawa 1908.

Grabieński W., Dzieje narodu polskiego, t. 2, Kraków 1898.

Grabowski E. (red.), Statystyka m. Łodzi 1918–1920, Łódź 1922.

Grabski W., Idea Polski, wyd. 2, Warszawa 1935.

Grelewski S., Wyznania protestanckie i sekty religijne w Polsce współczesnej, Lublin–Sandomierz 1937.

Grevenitz A., Der Bauer in Polen, Berlin 1818.

Gronczewska A., Ostatni tydzień pokoju, „Dziennik Łódzki” z 23.VIII.2019, s. 16.

Grossman H., Struktura społeczna i gospodarcza Księstwa Warszawskiego na podstawie spisów ludności 1808–1810, „Kwartalnik Statystyczny” 1925, t. 2, z. 1, s. 1–108.

Grünberg K., Niemcy i ich organizacje polityczne w Polsce międzywojennej, Warszawa 1970.

Grzegorczyk A., Dzieje łódzkich parafii ewangelicko-augsburskich w XIX i na początku XX w., „Łódzkie Studia Teologiczne” 2016, t. 25, nr 4, s. 89–101.

Hauser P., Kolonista niemiecki na ziemiach polskich w okresie rozbiorów (Uwagi i refleksje na temat funkcjonowania mitu oraz rzeczywistości), [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999, s. 225–242.

Hauser P., Kolonista niemiecki w Polsce w XIX i XX wieku. Uwagi i refleksje na temat funkcjonowania mitu oraz rzeczywistości, [w:] W. Wrzesiński (red.), Polskie mity polityczne XIX i XX wieku, Wrocław 1994, s. 195–213.

Hauser P., Mniejszość niemiecka w Polsce w latach 1918–1933, [w:] A. Czubiński, Z. Kulak (red.), Stosunki polsko-niemieckie 1919–1932, Poznań 1990, s. 75–99.

Hauser P., Mniejszość niemiecka w Polsce w latach 1918–1939, [w:] W. Wrzesiński (red.), Polska – Polacy – mniejszości narodowe, Wrocław 1992, s. 31–52.

Heidelck F., Die Stellung des Deutschtums in Polen, „Deutsche Blätter in Polen” 1929, Jg. 6, H. 2, s. 49–104.

Heike O., 115 Jahre Kampf um die deutsche Schule in Litzmannstadt, „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift im Watherland” 1940, Jg. 1, H. 2, s. 1–95.

Heike O., 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen, 1795–1945, Leverkusen 1979.

Heike O., Aufbau und Entwicklung der Lodzer Textilindustrie. Eine Arbeit deutscher Einwanderer in Polen für Europa, Mönchengladbach 1971.

Heike O., Das Deutschtum in Polen 1918–1939, Bonn 1955.

Heike O., Die Provinz Südpreußen. Preußische Aufbauund Verwaltungsarbeit im Wartheund Weichselgebiet 1793–1806, Marburg am Lahn 1955.

Hensel J., Ewakuacja kolonistów niemieckiego pochodzenia z Królestwa Polskiego w głąb Rosji w latach 1914–1915, [w:] W. Borodziej, P. Wieczorkiewicz (red.), Polska między Niemcami a Rosją, Warszawa 1997, s. 41–60.

Hertz M., Łódź w czasie Wielkiej Wojny, Łódź 1933.

Hertz M., Porównawcze zestawienie danych o ruchu ludności m. Łodzi w pierwszej połowie lat 1918–1919, „Informator m. Łodzi z Kalendarzem na 1920 rok” 1919, R. 2, s. 102–114.

Holz E., Der Krieg und die Evangelisch-Lutherische Kirche in Polen. Erweiterter Konferenz-bericht verfasst auf Grund von amtlichen Material im Auftrage des Warschaür Evangelisch-Augsburgischen Konsistoriums, Lodz 1916.

Hołówko T., Kwestia narodowościowa w Polsce, Warszawa 1922.

„Informator m. Łodzi z Kalendarzem na 1919 rok” 1918, R. 1.

Inglot S., Kolonizacja wewnętrzna a napływ Niemców do Polski od XVI–XVIII w., Kraków 1945.

Iwanicki M., Polityka oświatowa w szkolnictwie niemieckim w Polsce w latach 1918–1939, Warszawa 1978.

Jakubiak K., Problem mniejszości narodowych w piłsudczykowskim programie politycznym i doktrynie wychowania państwowego, [w:] A. Bilewicz, S. Walasek (red.), Rola mniejszości narodowych w kulturze i oświacie polskiej w latach 1700–1939, Wrocław 1998, s. 213–222.

Janczak J., Ludność Łodzi przemysłowej 1820–1914, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1982, z. 11, s. 3–254.

Janczak J., Struktura narodowościowa Łodzi w latach 1820–1939, [w:] W. Puś, S. Liszewski (red.), Dzieje Żydów w Łodzi w latach 1820–1944, Łódź 1991, s. 42–54.

Janczak J., Struktura społeczna ludności Łodzi w latach 1820–1918, [w:] P. Samuś (red.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX–XX w.: sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź 1997, s. 40–69.

Janczak J.K., Statystyka ludności Królestwa Polskiego 1830–1844, „Przeszłość Demograficzna Polski” 1985, t. 16, s. 25–49.

Jankowski C., Sześćset lat stosunków polsko-pruskich, Wilno 1903.

Janowicz L., Zarys rozwoju przemysłu w Królestwie Polskim, Warszawa 1907.

Jan Paweł II, Ecclesia in Europa. Adhortacja apostolska, Poznań 2003.

Janusz G., Prawa mniejszości narodowych. Standardy europejskie, Warszawa 1995.

Jaworska J., Prasa, [w:] R. Rosin (red.), Łódź. Dzieje miasta., t. 1, Warszawa–Łódź 1988, s. 546–555.

J.St.F., Język w kościele, „Zwiastun Ewangeliczny” z 2.VI.1905, nr 6, s. 167–173.

Jurek K., Łódzki tajny skauting w latach 1910–1914, „Rocznik Łódzki” 1994, t. 41, s. 193–206.

Kacprzak P., Niemiecka mniejszość narodowa w Polsce w latach 1919–1939, „Studia Lubuskie” 2007, nr 3, s. 145–158.

Kaczmarczyk Z., Kolonizacja niemiecka i kolonizacja na prawie niemieckim w średniowiecznej Polsce, [w:] J. Krasucki, G. Labuda, A.W. Walczak (red.), Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cz. 1, Poznań 1974, s. 218–326.

Kaczmarczyk Z., Kolonizacja niemiecka na wschód od Odry, Poznań 1945.

Kaczyńska E., Tkacze w Zduńskiej Woli i Turku w końcu XIX w., [w:] W. Kula (red.), Społeczeństwo Królestwa Polskiego. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej, t. 3, Warszawa 1968, s. 337–394.

Kage M., Die geschichtliche Bedeutung des deutschen Handwerks in Polen, „Deutsche Blätter in Polen” 1925, Jg. 2, H. 9, s. 488–496.

Kargel A, Das Lodzer deutsche Schulwesen im Zeitraffer, [in:] P. Nasarski (hrsg.), Das Lodzer Deutsche Gymnasium. Im Spannungsfeld zwischen Schicksal und Erbe, 1906–1981, Berlin–Bonn 1982, s. 11–18.

Kargel A., Der polnische Aufstand von 1830/31 und die Deutschen Mittelpolens, „Der Kulturwart” 1976, Jg. 24, Nr. 125, s. 27–35.

Kargel A., Kneifel E., Deutschtum im Aufbruch. Vom Volkstumskampf im östlichen Wartheland, Leipzig 1942.

Kauder V. (hrsg.), Das Deutschtum in Polen, Bd. 4: Das Deutschtum in Mittelpolen, Leipzig 1938.

Karwacki W.L., Związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców w Łodzi (do 1914 roku), Łódź 1972.

Kessler W., Niemieccy koloniści w Królestwie Polskim 1815–1915. Przyczynek do badań i historiografii w Niemczech, [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999, s. 13–27.

Kessler W., Rola Niemców w Łodzi, [w:] K.A. Kuczyński, B. Ratecka (red.), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, Łódź 2001, s. 11–30.

Kieniewicz S., Przemiany społeczne i gospodarcze w Królestwie Polskim (1815–1830), Warszawa 1951.

Kierski K., Ochrona praw mniejszości w Polsce, Poznań 1933.

Kirszrot-Prawnicki J., Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Królestwie Polskiem i kredyt rolny, Warszawa 1887.

Kłoskowska A., Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 1996.

Kneifel E., Bischof Dr. Julius Bursche. Sein Leben und seine Tätigkeit. 1862–1942, Vierkirchen über München 1980.

Kneifel E., Das Werden und Wachsen der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen 1517–1939, Vierkirchen 1988.

Kneifel E., Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555–1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen, Vierkirchen über München 1973.

Kneifel E., Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Eging 1967.

Kneifel E., Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Niedermarschacht 1962.

Kneifel E., Richter H., Die evangelisch-lutherische Gemeinde Brzeziny bei Lodz/Polen 1829–1945, Aufl. 2, Vierkirchen–Schwabach 1983 (pol. Ewangelicko-luterańska parafia Brzeziny koło Łodzi 1829–1945, tłum. M. Drabik, Łódź 2010).

Koch E., 100 Jahre evang.-luth. Kirche Alexandrow bei Lodz, „Volksfreund-Kalender für Stadt und Land” 1931, Bd. 5, s. 134–140.

Kołłątaj H., Uwagi nad teraźnieyszem położeniem tey części ziemi polskiey, którą od pokoju tylżyckiego zaczęto zwać Xięstwem Warszawskim, Lipsk 1808.

Konarski K., Stanisław Staszic w Łodzi w roku 1925, „Rocznik Łódzki” 1928, t. 1, s. 179–189.

Kopczyńska-Jaworska B., Woźniak K., Łódzcy luteranie. Społeczność i jej organizacja, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 2002, t. 41, s. 1–245.

Korcyusz M., Spółdzielczość niemiecka w Polsce, „Strażnica Zachodnia” 1928, nr 3, s. 453–463.

Korzec P., Walki rewolucyjne w Łodzi i okręgu łódzkim w latach 1905–1907, Warszawa 1956.

Kossmann E.O., Das alte deutsche Lodz auf Grund der städtischen Seelenbücher, „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen” 1936, H. 30, s. 21–47.

Kossmann E.O., Rys geograficzny planu m. Łodzi, „Czasopismo Przyrodnicze Ilustrowane” 1930, R. 4, z. 7–8, s. 167–187.

Kossmann E.O., Stammesspiegel deutscher Dörfer in Mittelpolen, „Jomsburg” 1937, Nr. 3, s. 329–342.

Kossmann O., Deutsche mitten in Polen. Unsere Vorfahren am Webstuhl der Geschichte, Berlin–Bonn 1985.

Kossmann O., Die Anfänge des Deutschtums im Litzmannstädter Raum. Hauländer und Schwabensiedlung im östlichen Wartheland, Leipzig 1942.

Kossmann O., Die Deutschen in Polen seit der Reformation. Historisch-geographische Skizzen. Siedlung, Sozialstruktur, Wirtschaft, Marburg am Lahn 1978.

Kossmann O., Die deutschrechtliche Siedlung in Polen. Dargestellt am Lodzer Raum, Leipzig 1939.

Kossmann O., Lodz: eine historisch-geographische Analyse, Würzburg 1966.

Koszutski S., Rozwój ekonomiczny Królestwa Polskiego w ostatnim trzydziestoleciu 1870–1900, Warszawa 1905.

Koter M., Historyczne uwarunkowania powstania i rozwoju regionu łódzkiego, [w:] A. Dębska-Adamczyk (red.), Ziemia łódzka, Łódź 1999, s. 9–28.

Koter M. i in., Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Łódź 2005.

Kotowski A., Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919–1939, Toruń 2002.

Kotowski W., Lojalizm czy irredenta? Mniejszość niemiecka wobec państwa polskiego w latach 1919–1939, [w:] W. Wrzesiński (red.), Polska – Polacy – mniejszości narodowe, Wrocław 1992, s. 53–64.

Kowalska-Gikman S., Małżeństwa mieszane w Królestwie Polskim. Problemy asymilacji i integracji społecznej, „Kwartalnik Historyczny” 1977, R. 84, nr 2, s. 312–332.

Kowalski T., Mniejszości narodowe w Siłach Zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej (1918–1939), Toruń 1998.

Kozłowski A., Niemieckie szkolnictwo w Łodzi na przełomie XIX i XX wieku, [w:] M. Wilk (red.), Niemcy w Łodzi do 1939 roku, Łódź 1996, s. 21–27.

Krajewska H., Szkoły i nauka religii – udział łódzkich protestantów w procesie kształcenia młodzieży 1820–1914, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2000, t. 40, s. 59–86.

Krass-Schneider F., Bevölkerungsgruppen und Minoritäten. Handbuch der ethnischen, sprachlichen und religiösen, Bevölkerungsgruppen der Welt, Stuttgart 1989, za: Z. Kurcz, Mniejszość niemiecka w Polsce, Wrocław 1995.

Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1919–1925, Poznań 1962.

Krebs B., Państwo, naród, kościół. Biskup Juliusz Bursche a spory o protestantyzm w Polsce w latach 1917–1939, Bielsko-Biała 1998.

Kriegseisen W., Ewangelicy polscy i litewscy w dobie saskiej (1696–1763). Sytuacja prawna, organizacja i stosunki międzywyznaniowe, Warszawa 1996.

Krysiński A., Ludność polska a mniejszości w Polsce w świetle spisów ludności w 1921 i 1931, Warszawa 1933.

Krysiński A., Struktura narodowościowa miast polskich, Warszawa 1937.

Krzywicki L., Rozbiór krytyczny wyników spisu. Tablice. Kartogramy, „Miesięcznik Statystyczny” 1922, t. 5, z. 5, z. 6, s. 1–164.

Kucha R., Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, Lublin 1982.

Kuczyński K.A., Ratecka B. (red.), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, Łódź 2001.

Kucner M., Prasa niemiecka w Łodzi 1863–1939, [w:] K.A. Kuczyński, B. Ratecka (red.), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, Łódź 2001, s. 209–234.

Kuhn W., Zahl und Bevölkerungsbewegung der Deutschen in Kongresspolens seit 1860, Posen 1935.

Kuhn W., Zahl und Siedlungsweise der Deutschen in Polen 1931, „Deutsche Monatshefte in Polen” 1937, Nr. 4, s. 34–37.

Kula W., Niemieccy koloniści przemysłowi wobec powstania listopadowego, „Przegląd Historyczny” 1957, t. 48, nr 4, s. 751–767.

Kulak Z., Memoriał Niemców łódzkich w sprawie aneksji ziem polskich do Rzeszy w okresie I wojny światowej, „Przegląd Zachodni” 1966, nr 6, s. 338–353.

Kulejewska-Topolska Z., Nowe lokacje miejskie w Wielkopolsce od XVI do końca XVIII wieku. Studium historyczno-prawne, Poznań 1964.

Kuligowska-Korzeniewska A., Łódź teatralna polska, niemiecka i żydowska. Współpraca i rywalizacja, [w:] P. Samuś (red.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX–XX w.: sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź 1997, s. 240–259.

Kuligowska-Korzeniewska A., Scena obiecana. Teatr polski w Łodzi 1844–1918, Łódź 1995.

Kulski W., Potulicki M., Współczesna Europa polityczna. Zbiór umów międzynarodowych 1919–1939, Warszawa–Kraków 1939.

Kurcz Z., Mniejszość niemiecka w Polsce, Wrocław 1995.

„Kurier Warszawski” 1.I.1901, R. 81, nr 1.

Kwaśniewski K., Mniejszości narodowe a świadomość narodowa, „Studia Socjologiczne” 1976, nr 2, s. 93–117.

Kwaśniewski K., Socjologia mniejszości a definicja mniejszości narodowej, „Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa” 1992, t. 1, z. 1, s. 9–61.

Kwestia narodowościowa w programie drugiego powszechnego spisu ludności RP. Wywiad z generalnym komisarzem spisowym R. Buławskim, „Sprawy Narodowościowe” 1932, R. 7, nr 1, s. 1–2.

Lorentz Z. (oprac.), Trzy raporty Rajmunda Rembielińskiego prezesa Komisji Województwa Mazowieckiego z objazdu obwodu łęczyckiego w roku 1820, „Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego” 1928, t. 1, s. 43–70.

Lorentz Z. (oprac.), Raport prezesa Komisji Wojewódzkiej Mazowieckiej o stanie przemysłu włókienniczego w roku 1828, „Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego” 1930, t. 2, s. 173–192.

Lück K., Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens, Plauen 1934.

Lück K., Die deutschen Siedlungen in Cholmer und Lubliner Lande, Leipzig 1933.

Maas W., Mittelpolnische Hauländereien, „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen” 1939, H. 36, s. 41–52.

Madajczyk C., Dokumenty w sprawie polityki narodowościowej władz polskich po przewrocie majowym, „Dzieje Najnowsze” 1972, z. 3, s. 148–160.

Makowski E., Mniejszość niemiecka w Polsce w polityce niemieckiej, [w:] A. Czubiński (red.), Rola mniejszości niemieckiej w rozwoju stosunków politycznych w Europie 1918–1945, Poznań 1984, s. 311–332.

Mały Rocznik Statystyczny 1938, Warszawa 1938.

Mały Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939.

Marchlewski W., Przyczynek do dziejów osadnictwa olęderskiego w środkowym biegu Wisły w XIX–XX w. (do 1945 r.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1988, t. 34, nr 3, s. 501–514.

Masłowski J., Kolonizacja wiejska na prawie niemieckim w województwach sieradzkim, łęczyckim, na Kujawach i w ziemi dobrzyńskiej do roku 1370, „Roczniki Historyczne” 1937, R. 13, nr 2, s. 197–303.

Matelski D., Mniejszość niemiecka w Wielkopolsce w latach 1919–1939, Poznań 1997.

Matelski D., Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa–Poznań 1999.

Matelski D., Osadnictwo i wpływy niemieckie na ziemiach polskich od średniowiecza do końca XVIII wieku, „Prace Komisji Środkowoeuropejskiej” 2004, t. 12, s. 35–56.

Matelski D., Osadnictwo niemieckie na ziemiach polskich pod zaborami (1815–1918), „Przegląd Humanistyczny” 2004, R. 48, nr 3, s. 53–76.

Matelski D., Polityka narodowościowa II Rzeczypospolitej wobec mniejszości niemieckiej, „Przegląd Historyczny” 1999, t. 90, nr 2, s. 151–168.

Matelski D., Rola ziemiaństwa niemieckiego w industrializacji ziem polskich w latach 1815–1945, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2010, t. 8, s. 57–76.

Mauersberg S., Szkolnictwo powszechne dla mniejszości narodowych w Polsce 1918–1939, Wrocław 1968.

Meloch M., Sprawa włościańska w powstaniu listopadowym, Warszawa 1939.

Mencel T., Pod zaborem pruskim i w Księstwie Warszawskim (1793–1814), [w:] W. Rusiński (red.), Dzieje wsi wielkopolskiej, Poznań 1959, s. 115–140.

Merczyng H., Ilu jest Polaków ewangelików w Królestwie, na Litwie i na Rusi, „Zwiastun Ewangeliczny” z 15.V.1906, nr 5, s. 145–153.

Missalowa G., Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego (1815–1870), t. 1: Przemysł, Łódź 1964.

Missalowa G., Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego (1815–1870), t. 2: Klasa robotnicza, Łódź 1967.

Missalowa G. (oprac.), Materiały do historii miast, przemysłu i klasy robotniczej w okręgu łódzkim, t. 1: Źródła do historii klasy robotniczej okręgu łódzkiego, Warszawa 1957.

Monitor Polski 1919, nr 54, Dz. Praw P. Pol. 1019.21.232, Warszawa 7.III.1919, http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/monitor_pl/1919-03/numer054

Mroczka L., Dynamika rozwoju i struktura społeczno-zawodowa głównych grup etnicznych w Łodzi w latach 1918–1939, [w:] P. Samuś (red.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX–XX w.: sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź 1997, s. 99–117.

Mroczka L., Fenomen robotniczy Drugiej Rzeczypospolitej. Studia z dziejów społecznych łódzkiej klasy robotniczej (1918–1939), Kraków 1987.

Mroczka L., Łódzka organizacja Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1918–1926, Łódź 1971.

Mücke S., Przyczynek do dziejów powstania i upadku Generalnego Konsystorza Ewangelickiego na całe Królestwo Polskie, „Zwiastun Ewangeliczny” z 15.IX.1906, nr 9, s. 274–277.

Mückler A., Das Deutschtum Kongresspolens, Leipzig 1927, za: W. Kessler, Niemieccy koloniści w Królestwie Polskim 1815–1915. Przyczynek do badań i historiografii w Niemczech, [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999.

Mühle R., Emigracja z terenów regencji poczdamskiej do Królestwa Kongresowego w latach 1817–1819, [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999, s. 55–73.

Müller A., Die preussische Kolonisation in Nordpolen und Litauen (1795–1807), Berlin 1928.

Nietyksza M., Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim 1865–1914, Warszawa 1986.

Nitschke B., Wysiedlenie czy wypędzenie. Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945–1949, Toruń 2001.

Obszczij swod po impierii riezultatow razrabotki dannych pierwoj wsieobszczej pieriepisi nasielenija, proizwiediennoj 28 janwaria 1897 g., Sankt-Pietierburg 1905.

Odezwa Rządu Narodowego do mieszkańców Polski niemieckiego pochodzenia z 26 marca 1863 roku, „Dziennik Poznański” z 22.IV.1863, R. 5, nr 91, s. 2.

Ogonowski J., Uprawnienia językowe mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939, Warszawa 2000.

Olejnik L., Środowisko dziennikarskie w Łodzi (1918–1939). Problemy koegzystencji trzech grup narodowościowych, [w:] P. Samuś (red.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX–XX w.: sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź 1997, s. 386–401.

O prawdę, „Dziennik Łódzki” 27.IX.1885, nr 214, s. 1.

Ostrowski A., Pamiętnik z czasów powstania listopadowego, Wrocław 1961.

Ostrowski A., Pomysły o potrzebie reformy towarzyskiej w ogólności, a mianowicie, co do Izraelitów w Polszcze przez założyciela miasta Tomaszowa Mazowieckiego, Paryż 1834.

Ostrowski W., Świetna karta z dziejów planowania w Polsce 1815–1830, Warszawa 1949.

Pawelec D., Pohl E., Wójcik M., Protestanci w Zduńskiej Woli i okolicy, Zduńska Wola 2007.

Pierwaja wsieobszczaja pieriepis’ nasielenija Rossijskoj impierii 1897 goda, t. 51–52, 54–60, Sankt-Pietierburg 1903–1904.

Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku. Mieszkania. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo łódzkie, Warszawa 1928.

Podgórska E., Szkolnictwo, [w:] R. Rosin (red.), Łódź. Dzieje miasta, t. 1, Warszawa–Łódź 1988, s. 508–526.

Potocki S., Położenie mniejszości niemieckiej w Polsce 1918–1938, Gdańsk 1969.

Prus B., Kroniki, t. 20, Warszawa 1970.

Pruss W., Społeczeństwo Królestwa Polskiego w XIX i początkach XX wieku, cz. 1: Narodowości, wyznania, sekty, organizacje kościelne, „Przegląd Historyczny” 1977, t. 68, nr 2, s. 259–288.

Pruss W., Społeczeństwo Królestwa Polskiego w XIX i początkach XX wieku, cz. 2: Narodowości, wyznania, ich rozmieszczenie, struktura demograficzna i zawodowo-społeczna, „Przegląd Historyczny” 1977, t. 68, nr 3, s. 487–512.

Przyborowski W., Historia dwóch lat 1861–1862, t. 3, Kraków 1896.

Pytlak A., Die deutschen Kolonisationsbestrebungen auf den Staatsdomänen im Königreiche Polen von 1793–1864, Borna–Leipzig 1917.

Pytlas S., Problemy asymilacji i polonizacji społeczności niemieckiej w Łodzi do 1914 r., [w:] M. Wilk (red.), Niemcy w Łodzi do 1939 roku, Łódź 1996, s. 13–20.

Pytlas S., Skład narodowościowy przemysłowców łódzkich do 1914 r., [w:] W. Puś, S. Liszewski (red.), Dzieje Żydów w Łodzi w latach 1820–1944. Wybrane problemy, Łódź 1991, s. 55–78.

Pytlas S., Sylwetki łódzkich przemysłowców niemieckich w XIX i na początku XX w., [w:] S. Pytlas, J. Kita (red.), Historia, społeczeństwo, gospodarka, Łódź 2006, s. 148–156.

Pytlas S., Wkład burżuazji niemieckiej w rozwój życia kulturalnego Łodzi czasu zaborów, [w:] K.A. Kuczyński, B. Ratecka (red.), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, Łódź 2001, s. 31–40.

Radziszewska K. (red.), Gdzie są Niemcy z tamtych lat? Wspomnienia łódzkich Niemców. Sag mir, wo die Deutschen sind? Erinnerungen der Lodze Deutschen, Łódź 1999.

Radziszewska K., Woźniak K. (red.), Pod jednym dachem. Niemcy oraz ich polscy i żydowscy sąsiedzi w Łodzi w XIX i XX wieku, Łódź 2000.

Rembieliński R., Raporty prezesa Komisji Województwa Mazowieckiego z lat 1823–1830 (b.m.r.w.).

Rocznik statystyczny Królestwa Polskiego. Rok 1913, Warszawa 1914.

Rocznik Statystyki Rzeczypospolitej Polskiej z lat 1920–1922, 1923, 1924, 1925–1926, 1927, 1928, 1929, 1930, Warszawa 1923–1931.

Rodecki F., Obraz jeograficzno-statystyczny Królestwa Polskiego, Warszawa 1830.

Rogall J., Die Deutschen in Posener Land und in Mittelpolen, München 1993.

Rogall J. (hrsg.), Land der grossen Ströme. Von Polen nach Litauen, Berlin 1996.

Romanowska M., Zmiany w zaludnieniu Królestwa Polskiego w przeciągu stulecia, „Czasopismo Geograficzne” 1932, t. 10, s. 192–198.

Rosset E., Łódź w latach 1860–1870. Zarys historyczno-statystyczny, „Rocznik Łódzki” 1928, t. 1, s. 335–378.

Rosset E. (red.), Mały Rocznik Statystyczny Miasta Łodzi 1930–1934, Łódź 1935.

Rosset E. (red.), Mały Rocznik Statystyczny Miasta Łodzi 1935, Łódź 1937.

Roszkowski W., Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., „Przegląd Historyczny” 1983, t. 74, nr 2, s. 281–299.

Różański A., Próba określenia liczby imigrantów niemieckich przybyłych na teren Królestwa, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1948, t. 10, s. 185–201.

Rusiński W., Osadnictwo niemieckie na ziemiach polskich w XVI–XIX wieku. Mity i rzeczywistość (w związku z pracami W. Maasa i O. Kossmanna), „Przegląd Historyczny” 1979, t. 7, nr 4, s. 723–745.

Rusiński W., Osady tzw. olędrów w dawnym województwie poznańskim, Poznań 1939.

Rusiński W., Struktura osadnictwa i zaludnienie powiatu kaliskiego w 1789 r., „Rocznik Kaliski” 1970, t. 3, s. 53–116.

Rutkowski J., Historia gospodarcza Polski (do 1864), Warszawa 1953.

Rynkowska A., Działalność gospodarcza władz Królestwa Polskiego na terenie Łodzi przemysłowej w latach 1821–1831, Łódź 1951.

Rynkowska A., Przemysł lniany w Łodzi w dobie Królestwa Kongresowego (1824–32), „Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego” 1939, t. 3, s. 67–107.

Rynkowska A. (oprac.), Początki rozwoju kapitalistycznego miasta Łodzi (1820–1864). Źródła, Warszawa 1960.

Rzepniewska D., Imigracja do Warszawy. Osiedleńcy spoza Królestwa Polskiego, [w:] W. Kula (red.), Społeczeństwo Królestwa Polskiego. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej, t. 1, Warszawa 1965, s. 123–172.

Sadziński R., Osadnictwo niemieckie w regionie łódzkim w świetle faktów językowych, [w:] K.A. Kuczyński, B. Ratecka (red.), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, Łódź 2001, s. 259–279.

Salmonowicz S., O obrazie Niemca w Polsce czasów saskich. Z badań nad kształtowaniem się stereotypów, Warszawa 1993.

Salmonowicz S., Obraz Niemiec i Niemców w Polsce w latach 1795–1815, [w:] Ł. Kądziela, W. Kriegseisen, Z. Zielińska (red.), Trudne stulecia. Studia z dziejów XVII i XVIII wieku, Warszawa 1994, s. 227–234.

Samuś P., Łódź – mała ojczyzna Polaków, Niemców, Żydów, [w:] P. Samuś (red.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX–XX w.: sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź 1997, s. 118–161.

Sawicki W., Kościoły i wspólnoty protestanckie na ziemiach polskich w okresie niewoli narodowej (1795–1918), [w:] B. Kumor, Z. Obertyński (red.), Historia Kościoła w Polsce, t. 2, cz. 1, Poznań–Warszawa 1979, s. 657–674.

Schedler G., Eben-Ezer. Eine Jahrhundertgeschichte der evangel. St. Trinitatisgemeinde zu Lodz, Lodz 1929.

Schmoller G., Die Entwicklung und die Krisis der deutschen Weberei im 19. Jahrhundert, Berlin 1873.

Schmoller G., Zur Geschichte der deutschen Kleingewerbe im 19. Jahrhundert, Halle 1870.

Schmit M., Mundart und Siedlungsgeschichte der schwäbisch-rheinfränkischen Dörfer bei Litzmannstadt, Marburg 1942.

Simsch A., Die Wirtschaftspolitik des preussischen Staates in der Provinz Südpreussen 1793–1806/07, Berlin 1983.

Skarbek F., Dzieje Polski, cz. 1: Dzieje Księstwa Warszawskiego, Poznań 1876.

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 2: Województwo łódzkie, Warszawa 1925.

Skwarczyński A., Myśli o nowej Polsce, Warszawa 1931.

Smoleński W., Pisma historyczne, t. 3, Kraków 1901.

Smoleński W., Rządy pruskie na ziemiach polskich 1793–1807, Warszawa 1903.

Sobczyński M., Historia powołania i przemiany administracyjne województwa łódzkiego, [w:] M. Sobczyński, W. Michalski (red.), Województwo łódzkie na tle przemian administracyjnych Polski, Łódź 2000, s. 7–21.

Sobczyński M., Kulesza M., Miejsce i rola powiatu w tradycji podziału terytorialnego Polski, Łódź 2006.

Sobczyński M., Michalski W. (red.), Województwo łódzkie na tle przemian administracyjnych Polski, Łódź 2000.

Sprawozdanie stenograficzne z 11. posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z 7.III.1919, ł. 471–472, http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/publication?id=7520&tab=3

Sprawozdanie stenograficzne z 47. posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z 6.VI.1919, s. XLVII/59, http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/docmetadata?id=7511&from=publication

Staszewski J., Początki przemysłu lnianego w Łodzi, „Rocznik Łódzki” 1931, t. 2, s. 261–277.

Staszic S., O statystyce Polski: krótki rzut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kray chcą oswobodzić, i tym, którzy w nim chcą rządzić, przez Autora Uwag nad temże Dziełem napisanych, Kraków 1809.

Stavenhagen R., The ethnic question: conflicts, development and human rights, Tokyo 1990, za: A. Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 1996.

Stawecki P., Mniejszość niemiecka w Polsce w latach 1918–1936 w świetle ekspertyzy polskiej z 1936 r., „Przegląd Zachodni” 1968, nr 1, s. 46–61.

Stażewski M., Przymusowy wyjazd z Polski optantów niemieckich w 1925 roku, „Studia Historica Gedanensia” 2014, t. 5, s. 95–112.

Stefański K., Architektura sakralna Łodzi w okresie przemysłowego rozwoju miasta 1821–1914, Łódź 1995.

Stefański K., Ewangelicko-augsburskie budownictwo kościelne w okręgu łódzkim w pierwszej połowie XIX w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. Teoria i Historia” 1992, t. 37, z. 3, s. 243–265.

Stegner T., Ewangelicy i katolicy na ziemiach polskich w XIX wieku. Spotkanie religii, narodów i kultur, [w:] T. Stegner (red.), Między Odrą a Dnieprem. Wyznania i narody, Gdańsk 1997, s. 23–37.

Stegner T., Pastorzy ewangeliccy w Królestwie Polskim w latach 1815–1914, [w:] R. Czepulis-Rastenis (red.), Inteligencja polska XIX i XX wieku. Studia, Warszawa 1991, s. 107–145.

Stegner T., Pastorzy i ich rola w społecznościach protestanckich w Królestwie Polskim w XIX w., [w:] M. Meducka, R. Renz (red.), Aktywność społeczno-kulturalna kościołów i grup wyznaniowych w Polsce XIX i XX wieku, Kielce 1995, s. 67–82.

Stegner T., Pastorzy Królestwa Polskiego na studiach teologicznych w Dorpacie w XIX wieku, Warszawa 1993.

Stegner T., Pastorzy w społecznościach wiejskich Królestwa Polskiego w XIX wieku, [w:] M. Piątkowska (red.), Dwór – wieś – plebania na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Kielce 2003, s. 181–187.

Stegner T., Polacy-ewangelicy w Królestwie Polskim 1815–1914: kształtowanie się środowisk, ich działalność społeczna i narodowa, Gdańsk 1992.

Stegner T., Polen und Deutsche in der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen (1918–1939), [in:] J.H.F. Bolt (hrsg.), III Deutsch-Polnisches Jahrbuch, Bremen– Bremenhaven 1985, s. 149–171.

Stegner T., Polonizacja Niemców-ewangelików w Królestwie Polskim 1815–1914, „Przegląd Historyczny” 1989, t. 80, nr 2, s. 301–315.

Stegner T., Rola Kościoła ewangelickiego w życiu kolonistów niemieckich w Królestwie Polskim, [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999, s. 177–194.

Stegner T., Więź wyznaniowa a narodowa, [w:] T. Stegner (red.), Naród i religia, Gdańsk 1994, s. 6–16.

Stoliński Z., Die deutsche Minderheit in Polen, Warszawa 1928.

Stoliński Z., Les Allemands en Pologne, Varsovie 1927.

Stoliński Z., Liczba i rozmieszczenie Niemców w Polsce, „Sprawy Narodowościowe” 1927, R. 1, nr 4, s. 369–380.

Stoliński Z., Przedmiot badań problemu narodowościowego na Pomorzu, [w:] (b. red.), Problem narodowościowy na Pomorzu, Toruń 1931, s. 20–28.

Stoliński Z., Szkolnictwo niemieckie w Polsce, „Sprawy Narodowościowe” 1927, R. 1, nr 3, s. 236–259.

Strzelecki W., Chałupnictwo tkackie w Królestwie Kongresowem w latach 1816–1850, [w:] T. Czajkowski, R. Smerczyński, W. Strzelecki, Drobny przemysł i chałupnictwo, t. 1, Warszawa 1931, s. 3–64.

Strzeszewski C., Kryzys rolniczy na ziemiach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego 1807–1830, Lublin 1934.

Sułkowski Z., Mniejszości w świetle spisów statystycznych z przełomu XIX i XX w wieku, [w:] J. Skarbek (red. nauk.), Białoruś, Czechosłowacja, Litwa, Polska, Ukraina: mniejszości w świetle spisów statystycznych XIX–XX w., Lublin 1996.

Szawajdler Z., Szkolnictwo niemieckie w Łodzi w latach 1918–1939, „Przegląd Zachodni” 1960, nr 4, s. 262–277.

Szczepański B., Osadnictwo olęderskie w dobrach szlacheckich powiatu konińskiego w XVIII wieku, „Rocznik Wielkopolski Wschodniej” 1973, t. 1, s. 43–61.

Szczepański J., Osady sukiennicze na zachodnim Mazowszu w dobie Królestwa Polskiego, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego” 1983, nr 4, s. 7–27.

Szczepański M.S., Tożsamość pogranicza, „Śląsk. Miesięcznik Społeczno-Kulturalny” 1998, nr 2, s. 17–19.

Szlawski D., Organizacja i struktura szkolnictwa powszechnego w Łodzi w okresie międzywojennym, „Rocznik Łódzki” 2009, t. 56, s. 116–133.

Sztobryn D., Działalność kulturalno-oświatowa diaspory niemieckiej w Łodzi do 1939 roku, Łódź 1999.

Sztobryn D., Niemieckie organizacje społeczne i kulturalno-oświatowe, [w:] K.A. Kuczyński, B. Ratecka (red.), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, Łódź 2001, s. 167–207.

Sztobryn D., Kozłowski A., Szkolnictwo niemieckie w Łodzi, [w:] K.A. Kuczyński, B. Ratecka (red.), Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 roku, Łódź 2001, s. 77–115.

Szturm de Sztrem E. (red.), Statystyka Spółdzielni Związkowych 1928–1933, Warszawa 1936.

Szulc J., Luterańscy organizatorzy życia kościelnego wobec powstania 1863 r., „Kalendarz Ewangelicki” 1968, R. 82, s. 209–223.

Szulc J., Oddźwięk powstania styczniowego wśród protestanckiej ludności łódzkiego okręgu przemysłowego, „Kalendarz Ewangelicki” 1969, R. 83, s. 198–207.

Szymczak J., Chańko J., Dzieje polityczne i struktury terytorialno-administracyjne, [w:] S. Liszewski (red.), Zarys monografii województwa łódzkiego, Łódź 2001, s. 135–154.

Śladkowski W., Koloniści niemieccy a środowisko. Wzajemne wpływy i oddziaływanie, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne” 1965, t. 20, s. 161–177.

Śladkowski W., Kolonizacja niemiecka w południowo-wschodniej części Królestwa Polskiego w latach 1815–1915, Lublin 1969.

Śmiałowski J., Cechy rozwoju Łodzi, [w:] W. Michowicz (red.), Wczoraj, dziś i jutro Łodzi, Łódź 1979, s. 49–77.

Śmiałowski J., Niemców polskich dylematy wyborów, [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999, s. 209–224.

Śmiałowski J., Zduńska Wola. Monografia miasta do 1914 roku, Łódź 1974.

Teja-Lodz, Die Zahl der deutschen Schulen Kongresspolens einst und jetzt (1866–1918–1925), „Deutsche Blätter in Polen” 1929, Jg. 6, H. 3, s. 113–121.

Textor H., Besiedlung der Domänen im Königreich Polen 1816–1830, „Volksfreund-Kalender für Stadt und Land” 1938, Jg. 12, s. 98–106.

The German minority in Poland and the problem of transfer of population, London [1944].

Tomaszewski J., Ojczyzna nie tylko Polaków. Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918–1939, Warszawa 1985.

Tomaszewski J., Rzeczpospolita wielu narodów, Warszawa 1985.

Trudy Warszawskogo Statisticzeskogo Komitieta, t. 1, wyp. 39, Warszawa 1907.

Trzebiński W., Borkiewicz A. (oprac.), Podziały administracyjne Królestwa Polskiego w okresie 1815–1918 r. (zarys historyczny), Warszawa 1956.

Urbański Z., Mniejszości narodowe w Polsce, Warszawa 1932.

Voblyj K.G., Očerki po istorii pol’skoj fabričnoj promyšlennosti, t. 1: 1764–1830, Kiev 1909.

Volumina legum, t. 3, Petersburg 1859.

Wakar W., Rozwój terytorialny narodowości polskiej, cz. 2: Statystyka narodowościowa Królestwa Polskiego, Warszawa 1917.

Waniak B., Sytuacja prawna szkolnictwa niemieckiego w Polsce w latach 1918–1939, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Pedagogiczne” 1994, nr 103, s. 75–89.

Warężak J., Raporty prezesa Komisji Województwa Mazowieckiego Rajmunda Rembielińskiego z lat 1823–1830, Warszawa 1939.

Wasiak K., Mniejszości narodowe i polityka państw, „Biuletyn Naukowy Zakładu Stosunków Międzynarodowych” 1973, nr 3, s. 55–84.

Waszak S., Liczba Niemców w Polsce w latach 1931–1959, „Przegląd Zachodni” 1959, nr 6, s. 318–349.

Wąsicki J., Kolonizacja niemiecka w okresie Prus Południowych 1793–1806, „Przegląd Zachodni” 1953, nr 9–10, s. 137–179.

Wąsicki J., Opisy miast polskich z lat 1793–1794, Poznań 1962.

Wąsicki J., Rozdawnictwo dóbr ziemskich w Prusach Południowych w latach 1796–1797, „Przegląd Zachodni” 1955, nr 3–4, s. 793–703.

Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806, Wrocław 1957.

Weinfeld I., Rocznik Polski 1922. Tablice statystyczne, wyd. 2, Warszawa–Lwów 1922.

Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów, Kraków 1986.

Wiadomości z kościoła i ze świata, „Zwiastun Ewangeliczny” z 3.IV.1898, nr 4, s. 90–94.

Wiech S., Rzemieślnicy i przedsiębiorcy niemieckiego pochodzenia na prowincji Królestwa Polskiego 1815–1914, [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999, s. 95–116.

Wiech S., Społeczeństwo Królestwa Polskiego w oczach carskiej policji politycznej (1866–1896), Kielce 2010.

Wiech S., Ustawa o „Urządzeniu rzemiosł, kunsztu i profesji” z 31 grudnia 1816 r. (próba oceny), „Kieleckie Studia Historyczne” 1994, t. 12, s. 29–41.

Wierciński H., Niemcy w Królestwie Polskiem, „Biblioteka Warszawska” 1908, t. 3, z. 2, s. 209–222.

Wierciński H., Protestanci i Niemcy w Królestwie Polskiem, „Ekonomista” 1908, t. 2, z. 3, s. 1–34.

Winiarz A., Udział mniejszości niemieckiej w życiu kulturalno-oświatowym księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1915), [w:] A. Bilewicz, S. Walasek (red.), Rola mniejszości narodowych w kulturze i oświacie polskiej w latach 1700–1939, Wrocław 1998, s. 123–138.

Winkler W., Statistisches Handbuch für das gesamte Deutschtum, Berlin 1927.

Włodarczyk Z., Powstanie parafii ewangelicko-augsburskiej w Wieluniu 1818–1824, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2008, t. 9, s. 61–73.

Włodarski P., Zagadnienia narodowościowe w Polsce Odrodzonej, Warszawa 1936.

Wolf C. (hrsg.), Das ehemalige Königreich Polen, nach den Grenzen von 1772. Mit Angabe der Theilungslinien von 1772, 1793 & 1795, Hamburg–Berlin 1872.

Wolski L., Materiały do statystyki Królestwa Polskiego na zasadzie akt urzędowych, Warszawa 1860.

Wołk-Żołnierski T., Łodzianie w legionach polskich podczas I wojny światowej, „Kronika Miasta Łodzi” 1998, nr 2, s. 191–202.

Woźniak K., Grunt jako podstawa egzystencji kolonistów niemieckich w Królestwie Polskim w XIX wieku, [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999, s. 77–94.

Woźniak K., Imigranci z Hesji i Badenii między Łodzią a Szadkiem w pierwszej połowie XIX w., „Biuletyn Szadkowski” 2015, t. 15, s. 161–176.

Woźniak K., Losy niemieckich osadników rolnych w Królestwie Polskim w latach I wojny światowej, [w:] S. Pytlas, J. Kita (red.), Historia, społeczeństwo, gospodarka, Łódź 2006, s. 184–192.

Woźniak K., Miastotwórcza rola łódzkich ewangelików w latach 1820–1939, [w:] B. Milerski, K. Woźniak (red.), Przeszłość przyszłości. Z dziejów luteranizmu w Łodzi i regionie, Łódź 1998, s. 83–116.

Woźniak K., Niemieckie osadnictwo rolne w Królestwie Polskim (1815–1818). Przyczynek do historii badań i historiografii w Polsce, [w:] W. Caban (red.), Niemieccy osadnicy w Królestwie Polskim 1815–1915, Kielce 1999, s. 29–53.

Woźniak K., Niemiecko-polski dwugłos w sprawie kolonistów wiejskich w Królestwie Polskim, [w:] L. Meissner (red.), Polska Środkowa w niemieckich badaniach wschodnich. Historia i współczesność, Łódź 1999, s. 139–159.

Woźniak K., Niemcy w Królestwie Polskim wobec odrodzenia państwa polskiego w 1918 r., „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2011, t. 9, s. 331–342.

Woźniak K., Parafia ewangelicka w środowisku wielkomiejskim, [w:] B. Kopczyńska-Jaworska, K. Woźniak, Łódzcy luteranie. Społeczność i jej organizacja, „Łódzkie Studia Etnograficzne” 2002, t. 41, s. 11–40.

Woźniak K., Spory o genezę Łodzi przemysłowej w pracach historycznych autorów, polskich, niemieckich i żydowskich, [w:] P. Samuś (red.), Polacy, Niemcy, Żydzi w Łodzi w XIX–XX w.: sąsiedzi dalecy i bliscy, Łódź 1997, s. 9–26.

Woźniak K., Wokół sporów o znaczenie rolnego osadnictwa niemieckiego w łódzkim okręgu przemysłowym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1995, z. 49, s. 113–130.

Woźniak K., Z problemów niemieckiego osadnictwa rolnego w okolicach Łodzi w początkach XIX wieku. Obrót ziemią, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1995, z. 52, s. 3–18.

Woźniak K.P., Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII wieku do 1866 roku. Proces i jego interpretacje, Łódź 2013.

Woźniak K.P., O łódzkich protestantach w XIX w. – polemicznie, „Kwartalnik Historyczny” 2016, R. 123, nr 4, s. 797–816.

Woźniak K.P., Pruskie wsie liniowe w okolicach Łodzi i ich mieszkańcy w początkach XIX wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica” 2015, z. 21, s. 101–117.

Woźniak K.P., Świeckie i kościelne chóry niemieckie w Łodzi (do 1939 roku), „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2014, t. 13, s. 127–141.

Wójcicki A., Dzieje robotników przemysłowych w Polsce, Warszawa 1929.

Wróbel E., Wróbel J., Aleksandrów Łódzki 1816–1831, „Mówią Wieki” 1988, nr 10, s. 15–19.

Wrzesiński W. (red.), Polska – Polacy – mniejszości narodowe, Wrocław 1992.

Zaleski W.J., Międzynarodowa ochrona mniejszości, Warszawa 1932.

Załęski W., Statystyka porównawcza Królestwa Polskiego. Ludność i stosunki ekonomiczne, Warszawa 1876.

Zaremba P., Historia dwudziestolecia 1918–1939, Wrocław 1991.

Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział spraw wewnętrznych i duchownych, cz. 2: Przemysł i zakłady przemysł posiłkujące, t. 1–2, Warszawa 1866.

Zdzitowiecki J., Xiążę-Minister Franciszek Xawery Drucki-Lubecki 1778–1846, Warszawa 1948.

Zimmermann K., Fryderyk Wielki i jego kolonizacja rolna na ziemiach polskich, t. 1, Poznań 1915.

Znakomici przemysłowcy polscy zmarli w ostatnich czasach, „Kłosy” z 28.II.1885, nr 1028, s. 171–174.

Zybura M., Niemcy w Polsce, Wrocław 2001.

Żarnowski J., Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, Warszawa 1973.

Żychowski M., Osadnictwo rolnicze kolonistów niemieckich w Królestwie Polskim w latach trzydziestych–sześćdziesiątych XIX w., „Kwartalnik Historyczny” 1957, R. 64, nr 3, s. 44–78.