Charakterystyka wad postawy ciała: Diagnoza, kompensacja i korekcja

Anna Makarczuk

doi:10.18778/8331-452-5

Słowa kluczowe: badanie postawy, ćwiczenia korekcyjne, wady postawy

Opublikowane: 28 czerwca 2024

Kategorie: Pedagogika,

Pliki do pobrania

PRZECZYTAJ FRAGMENT (PDF)

PRZECZYTAJ FRAGMENT (EPUB)

PRZECZYTAJ FRAGMENT (MOBI)

Podręcznik zawiera podstawowe informacje na temat teorii i praktyki korekcji wad postawy a także wskazówki dotyczące ich profilaktyki i kompensacji.

W rozdziale pierwszym przedstawiono rys historyczny rozwoju gimnastyki leczniczej, najważniejsze definicje oraz uwarunkowania anatomiczne i ontogenetyczne rozwoju postawy ciała człowieka. Rozdział drugi obejmuje etiologię i charakterystykę wad postawy. Opisano w nim zmiany kształtu krzywizn fizjologicznych kręgosłupa (plecy okrągłe, plecy wklęsłe, okrągło–wklęsłe oraz płaskie), koślawość i szpotawość kolan, koślawość pięt oraz płaskostopie podłużne. W kolejnym rozdziale znaleźć można podstawowe sposoby badania układu ruchu stosowane dla potrzeb diagnozy wad postawy. Są to przede wszystkim testy o charakterze czynnościowym, dzięki którym możliwe jest odpowiednie dobranie ćwiczeń korekcyjno–kompensacyjnych. Czwarty rozdział zawiera systematykę ćwiczeń stosowanych w gimnastyce korekcyjnej, z ich dość szczegółowym opisem, warunkami stosowania i przeciwwskazaniami. W ostatnim rozdziale, który odnosi się do praktyki prowadzenia zajęć kompensacyjno–korekcyjnych, podane zostały przykłady ćwiczeń specjalnych stosowanych w poszczególnych zaburzeniach postawy ciała z omówieniem, wskazania i przeciwwskazania sportowe, zasady zapobiegania wadom oraz przykładowe konspekty lekcji gimnastyki korekcyjnej. W zakończeniu umieszczono tekst dwóch publikacji, które powstały w oparciu o badania własne autorki. Dotyczą one problematyki wad postawy – zmian jakie zachodzą w postawie ciała w wyniku uprawiania sportu wyczynowego oraz wiedzy i świadomości rodziców dzieci w wieku wczesnoszkolnym na temat wad postawy i ich profilaktyki.

Barczyk-Pawelec K., Giemza C., Jastrzębska R., Hawrylak A., Kaczkowska A., Kształt krzywizn przednio-tylnych kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej dziewcząt uprawiających piłkę ręczną, „Acta Bio-Optica et Informatica Medica” 2012, t. 4(18), s. 237–242.

Batogowska A., Malinowski A., Ergonomia dla każdego, Wydawnictwo Sorus, Poznań 1997.

Bezulska A., Kupczyk J., Kuriańska-Wołoszyn J. i wsp., Postawa dzieci w wieku 7–9 lat – badania wstępne, „Aktywność Ruchowa Ludzi w Różnym Wieku” 2019, nr 43–44, s. 17–24.

Biskup M., Marczewski K., Ocena wiedzy o wadach postawy kręgosłupa i ich skutkach wśród maturzystów i studentów, „Fizjoterapia. Zamojskie Studia i Materiały” 2011, t. XIII, z. 1(34), s. 23–26.

Bober T., Zawadzki J., Biomechanika układu ruchu człowieka, Wydawnictwo BK, Wrocław 2003.

Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, t. I, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1990.

Bondarowicz M., Owczarek S., Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997.

Borkowska M., Gelleta I., Wady postawy i stóp u dzieci, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019.

Buckup K., Testy kliniczne w badaniu kości, stawów i mięśni, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 1998.

Chobocka E., Ćwiczenia wyrównawcze dla hokeistów, siatkarzy i piłkarzy nożnych, „Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna” 1988, nr 6, s. 187–190.

Chrzanowska M., Chojnacki K., Z badań nad stanem postawy ciała i sprawności fizycznej studentów, „Kultura Fizyczna” 1976, nr 12, s. 24–36.

Ciechomski K., Kozłowski B., Stopa płaska w świetle badań czynnościowych, „Polski Tygodnik Lekarski” 1979, nr 34(9), s. 341–342.

Cieślicka M. Śmiglewska, M. Szark-Eckardt M., Korygowanie wad postawy ciała poprzez zabawy w wodzie, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2011.

Dega W. (red.), Ortopedia i rehabilitacja, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983.

Demel M., Skład A., Teoria wychowania fizycznego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974.

Dobosiewicz K., Boczne idiopatyczne skrzywienia kręgosłupa, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 1997.

Drabik J., Aktywność fizyczna w kształtowaniu zdrowia człowieka – korzyści i zagrożenia, „Wychowanie Fizyczne i Sport” 1999, nr 4, s. 124–125.

Drygas W., Czy siedzący styl życia nadal stanowi zagrożenie dla społeczeństwa polskiego?, „Medycyna Sportowa” 2006, nr 2(6), t. 22, s. 111–116, http://31.186.81.235:8080/api/files/view/9829.pdf (dostęp: 17.11.2020).

Dziak A., Bóle krzyża, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1990.

Dziak A., Chcę mieć zdrowe nogi, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1987.

Fugiel J., Sławińska T., Postawa ciała dzieci wczesnej specjalizacji sportowej, „Antropomotoryka” 2011, nr 53, s. 79–83.

Hoppe U., Miejsce systemu osiowo-symetrycznego w korektywie, [w:] J. Nowotny (red.), Dysfunkcje kręgosłupa – diagnostyka i terapia, Materiały z Międzynarodowego Sympozjum, AWF, Katowice 1993, s. 403–416.

Hoppe U., Wdrażanie mięśni kończyn dolnych do symetrycznej pracy we właściwych osiach, [w:] J. Ślężyński (red.), Postawa ciała człowieka i metody jej oceny, AWF, Katowice 1992, s. 135–140.

Ignasiak Z., Janusz A., Jarosińska A., Anatomia człowieka, t. I, Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław 2001.

Ignasiak Z., Kurowska J., Sławińska T., Morfologia stopy a sprawność fizyczna w okresie pokwitania, AWF, Wrocław 1987, Monografie 47.

Iwanowski W., Pływanie korekcyjno-lecznicze w przypadkach bocznych skrzywień kręgosłupa, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1997.

Iyengar B.K.S., Joga, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.

Jamiołkowska K., Powstawanie i możliwości leczenia tak zwanych idiopatycznych skrzywień kręgosłupa, wyniki wieloletnich badań autorki, Łódź 1990.

Janiszewski M., Podstawy korektywy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Łódź 1994.

Jankowicz-Szymańska A., Nowak B., Słomski Ł., Wiedza rodziców na temat wad postawy ciała, „Fizjoterapia” 2010, t. 18(2), s. 44–55.

Janusz M., Polak W., Mikołajczyk E., Ridan T., Postawa ciała w badaniach przesiewowych dzieci zamieszkałych w środowisku wiejskim i małego miasta, https://www.researchgate.net/publication/293452575_Postawa_ciala_w_badaniach_przesiewowych_dzieci_zamieszkalych_w_srodowisku_wiejskim_i_malego_miasta (dostęp: 31.01.2024).

Jaroszyńska Z., Wiśniewska K., Epidemiology of colorectal cancer (C18-C21) in Poland, „Journal of Education, Health and Sport” 2021, t. 11(10), s. 143–156.

Johnson J., Korekcja postawy ciała – wybrane techniki manualne, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2018.

Karski T., Skoliozy tzw. idiopatyczne, Wydawnictwo GKM, Lublin 2000.

Kasperczyk T. (red.), Poradnik ćwiczeń korekcyjnych, Wydawnictwo Kasper, Kraków 1996.

Kasperczyk T. (red.), Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie, Wydawnictwo Kasper, Kraków 1994.

Kasperczyk T., Babulska Ł., Ćwiczenia wyrównawcze, Wydawnictwo KSOS, Kraków 1994.

Kempf H.D., Szkoła pleców, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 1994.

Kempf H.D., Fischer J., Szkoła kręgosłupa: ćwiczenia dla dzieci, Wydawnictwo Vocatio, Warszawa 1998.

Kilar J.Z., Lizis P., Leczenie ruchem – badanie narządu ruchu w rehabilitacji, Wydawnictwo Kasper, Kraków 1996.

Kiwerski J., Fiutko R., Bóle kręgosłupa. Poradnik dla Ciebie, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 1997.

Knapik H., Kąty koślawości palucha i szpotawości palca małego u dzieci w wieku szkolnym w aspekcie fizjoterapii, ortopedii i ergonomii, „Polish Journal of Physiotherapy” 2001, t. 1(2), s. 135–142.

Kołodziej J., Pływanie korekcyjne, wyd. skryptowe nr 101, AWF, Kraków 1989.

Kołodziej J., Kołodziej K., Momola I., Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna w szkole, Wydawnictwo Fosze, Rzeszów 1994.

Kołodziej J., Kołodziej K., Momola I., Postawa ciała, jej wady i korekcja, Wydawnictwo Fosze, Rzeszów 2004.

Kotecka-Noceń M., Płukarz H., Skrzywienie kręgosłupa u dzieci, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1987.

Kowalski I., Hurło L., Zaburzenia postawy ciała w wieku rozwojowym, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2003.

Kozłowski S., Nazar K., Wprowadzenie do fizjologii klinicznej, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1984.

Kuraś Z., Czynnościowe badania stopy u średnio- i długodystansowców, „Kultura Fizyczna” 1958, nr 12.

Kutzner-Kozińska M., Korekcja wad postawy, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986.

Kutzner-Kozińska M. (red.), Proces korygowania wad postawy, AWF, Warszawa 2001.

Kutzner-Kozińska M., Wlaźnik K., Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6–10-letnich, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988.

Lizis P., Kształtowanie się wysklepienia łuku podłużnego stopy i problemy korekcji płaskostopia u dzieci i młodzieży w wieku rozwojowym, Podręczniki i Skrypty AWF Kraków, nr 10, Kraków 2000.

Lizis P., Propozycja ustalenia normy dla wysklepienia podłużnego w świetle równania regresji logistycznej wskaźnika kątowego Clarke’a u dzieci w wieku 8–15 lat z Nowej Huty, „Rocznik Naukowy AWF Kraków” 1999, t. XXVIII, s. 65–79.

Łapka K., Próba oceny wpływu sportu wyczynowego na morfologiczno-czynnościowy stan stóp zawodników w niektórych dyscyplinach sportowych, AWF, Warszawa 1973, praca magisterska.

Maciałczyk-Paprocka K., Epidemiologia wad postawy u dzieci i młodzieży, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Wydział Lekarski, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. Alicji Krzyżaniak, 2013.

Maciatowicz J., Ruch fizyczny o charakterze wytrzymałościowym (bieg) zapobiega starzeniu się, leczy z patologicznych chorób społecznych, „Medycyna Sportowa” 2003, nr 4, s. 156–164.

MacKinnon P., Morris J., Oksfordzki podręcznik anatomii czynnościowej, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 1997.

Maćko K., Tai Chi Chuan. Filozofia i praktyka, Wydawnictwo Kos, Katowice 2020.

Makarczuk A., Rodzice wobec problemu wad postawy ciała dzieci w wieku przedszkolnym, [w:] J. Nowocień, K. Zuchora (red.), Praktyczny i teoretyczny wymiar aktywności fizycznej i sportu dla wszystkich, Fundacja Centrum Edukacji Olimpijskiej, AWF, Warszawa 2015, s. 353–362.

Makarczuk A., The level of school children’s parent’s knowledge about postural defects, „Journal of Education Health Sciences” 2014, t. 4(13), s. 382–393.

Makarczuk A., Zmiany w obrazie morfologicznym stóp młodzieży uprawiającej taniec klasyczny, [w:] A. Malinowski, J. Tatarczuk, R. Asienkiewicz (red.), Ontogeneza i promocja zdrowia w aspekcie medycyny, antropologii i wychowania fizycznego, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2002, s. 403–407.

Makarczuk A., Kaźmierczak A., Wpływ sportu wyczynowego na postawę ciała, „Aktywność Ruchowa Ludzi w Różnym Wieku” 2004, nr 8, s. 248–254.

Makarczuk A., Makarczuk A., Therapy through climbing. Classes for children and teenagers on artificial wall climbing and selected rope techniques, [w:] J.E. Kowalska, A. Sobczak, A. Kaźmierczak (red.), Preventing exclusion from education system of socially maladjusted children and teenagers, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015.

Malina H., Wady kończyn dolnych – postępowanie korekcyjne, Wydawnictwo Kasper, Kraków 1996.

Malinowski A., Wstęp do antropologii i ekologii człowieka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999.

Malinowski A., Strzałko J. (red.), Antropologia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań 1985.

Marchewka A., Jungiewicz M., Aktywność fizyczna w młodości a jakość życia w starszym wieku, „Gerontologia Polska” 2008, t. 16(2), s. 127–130.

Marecki B., Anatomia funkcjonalna w zakresie studiów wychowania fizycznego, t. I, Układ ruchu, AWF, Poznań 1996.

Milanowska K., Kinezyterapia, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1985.

Mostofi S.B., Szybka diagnoza w ortopedii, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2011.

Noczyńska A., Zubkiewicz-Kucharska A., Mysłek-Prucnal M., Bosak-Prus M., Ocena stanu zdrowia dzieci wrocławskich w wieku 6,5–9,5 lat, „Family Medicine and Primary Care Review” 2014, nr 1, s. 29–31, https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.desklight-60a18b3d-e022-4041-911b-b7de49bafee0 (dostęp: 31.01.2024).

Nowotny J., Ćwiczenia korekcyjne w systemie stacyjnym, AWF, Katowice 2001.

Nowotny J. (red.), Dysfunkcje kręgosłupa. Diagnostyka i terapia, Materiały z Sympozjum Międzynarodowego, AWF, Katowice 1993.

Nowotny J., Saulicz E., Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich korekcja, AWF, Katowice 1998.

O’Keefe J., Nelson J., Harris W., Zmiana stylu życia a zapobieganie chorobie wieńcowej, „Medycyna po Dyplomie” 1997, nr 5, s. 68–71.

Orzech J., Rozwój koncepcji, technik i metod fizjoterapii, Wydawnictwo Sport i Rehabilitacja, Tarnów 2005.

Ostręga W., Wady postawy u dzieci i młodzieży. Przyczyny powstawania i zapobieganie w domu i szkole, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2014.

Owczarek S., Atlas ćwiczeń korekcyjnych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2001.

Owczarek S., Gimnastyka przedszkolaka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2001.

Owczarek S., Korekcja wad postawy. Pływanie i ćwiczenia w wodzie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999.

Patalas R., Ćwicz razem z nami. Program gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej dla klas I‒III szkoły podstawowej, Wydawnictwo BK, Wrocław 2005.

Pawlaczyk L., Szmyt J., Zmiany wysklepienia stopy pod wpływem uprawiania narciarstwa, „Kultura Fizyczna” 1958, nr 5, s. 799–801.

Pawlik I., Ćwiczymy razem z dzieckiem, 2008, http://edupress.pl/wychowanie-w-przedszkolu.php (dostęp: 15.11.2018).

Pelczar J., Krawińska A., Metoda Hoppe SOS 3D. Polska innowacyjna metoda korekcji wad postawy i rehabilitacji ruchowej, Nowy Sącz 2017.

Piaszczyk D., Sokołowska B., Samoszuk T., Zadania rodziców i pielęgniarki w profilaktyce i korekcji wad postaw u dzieci, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin – Polonia. Sectio D” 2003, t. LVIII, Suppl. XIII, 18, s. 458–465.

Plewa M., Markiewicz A., Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości, „Endokrynologia. Otyłość i zaburzenia przemiany materii” 2006, t. 2, nr 1, s. 30–37.

Plichcińska M., Wskazówki dla środowiska nauczania i wychowania w zakresie działań zapobiegających wadom postawy u dzieci i młodzieży, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2014.

Raab A., Joga kręgosłupa; uśmierzanie bólu pleców, Wydawnictwo Interspar, Warszawa 2003.

Rakowski A., Kręgosłup w stresie. Jak usunąć ból i jego przyczyny, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1994.

Romanowska A., Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna. Konspekty zajęć, Wydawnictwo Korepetytor, Płock 2000.

Rosławski A., Woźniewski M., Fizjoterapia oddechowa, Wydawnictwo AWF Wrocław, Wrocław 2001.

Rutkowska K., Kochanie, rośnij prosto. Ćwiczenia korekcyjne metodą trójpłaszczyznowo-osiową. Poradnik dla rodziców, Legnica 1998.

Saulicz E., Zaburzenia przestrzennego ustawienia miednicy w niskostopniowych skoliozach oraz możliwości ich korekcji, AWF, Katowice 2003.

Sawczyn S., Karniewicz J., Kochanowicz K., Drobnik A., Szewc W., Gimnastyka korekcyjna w szkole, cz. I, Wydawnictwo Sport, Bydgoszcz 1998.

Sitek M., Wady postawy dzieci – stan wiedzy rodziców, „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” 2014, nr 5, s. 14–17.

Słoniewski J., Łagan S., Asymetryczne wady postawy w obrębie obręczy barkowej i w kończynach górnych u zawodników trenujących łucznictwo oraz sposoby ich minimalizacji, „Aktualne Problemy Biomechaniki” 2010, nr 4, s. 167–172.

Smolik A., Stokłosa F., Zmiany kształtu kręgosłupa u sportowców, „Kultura Fizyczna” 1959, nr 5, s. 11–21.

Sonelski W., Sas-Nowosielski K., Trening wspinaczkowy dzieci i młodzieży, [w:] W. Sonelski, K. Sas-Nowosielski, Wspinaczka halowa. Vademecum, Polski Związek Alpinizmu, Warszawa 1999, s. 61–68.

Starrett K., Skazany na biurko, Wydawnictwo Galaktyka, Łódź 2019.

Stasiak J., Wierzbicka A., Kształtowanie się fizjologicznych krzywizn kręgosłupa u dzieci 8-letnich uprawiających pływanie na tle rówieśników niepływających, „Lider” 1992, nr 9, s. 64–72.

Stelmasiak M., Atlas anatomii człowieka, t. I, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1966.

Strojek K., Bułatowicz I., Radzimińska A., Kaźmierczak U., Siedlaczek M., Lipiec M., Dzierżanowski M., Żukow W., Ocena postawy ciała u dzieci w wieku przedszkolnym, „Journal of Health Sciences” 2014, t. 4(7), s. 229–240, http://doi.org/10.13140/2.1.4329.0883

Ślężyński J. (red.), Postawa ciała człowieka i metody jej oceny, AWF, Katowice 1992.

Ślężyński J. (red.), Postawa ciała, jej wady i sposoby korekcji, AWF, Warszawa 1990.

Ślężyński J., Dębska H., Badania plantograficzne czołowych zapaśników świata, „Wychowanie Fizyczne i Sport” 1977, nr 1.

Świderska K., Zdrowie tancerzy, Wydawnictwo Akademii Muzycznej w Warszawie, Warszawa 1995.

Talaga J., Sprawność fizyczna ogólna – testy, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2004.

Traczyk W.Z., Fizjologia człowieka w zarysie, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1982.

Trzcińska D., Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna w przedszkolu, „Zeszyty Naukowo-Metodyczne AWF Warszawa” 2005.

Tuzinek S., Postawa ciała – fizjologia, patologia i korekcja, Politechnika Radomska, Radom 2003.

Tuzinek S., Zarys metodyki postępowania korekcyjnego, Politechnika Radomska, Radom 2000.

Tylman D., Patomechanika bocznych skrzywień kręgosłupa, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1972.

Umiastowska D., Lekcja wychowania fizycznego w nauczaniu wczesnoszkolnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2023.

Walaszek R., Kasperczyk T., Magiera L., Diagnostyka w kinezyterapii i masażu, Wydawnictwo Biosport, Kraków 2007.

Wielgus S., Prawidłowa postawa, zdrowie i piękno. Vademecum dla nauczycieli, rodziców i dzieci, wyd. Stanisław Wielgus, Gdańsk 2004.

Wilczyński J., Boczne skrzywienia kręgosłupa. Rozpoznanie i korekcja, cz. II, Wszechnica Świętokrzyska, Kielce 2001.

Wilczyński J., Korekcja wad postawy człowieka, Wydawnictwo Athropos, Starachowice 2001.

Wojtków M., Korcz K., Szotek S., Ocena postawy ciała i symetrii obciążenia stóp u zawodników uprawiających strzelectwo sportowe, „Aktualne Problemy Biomechaniki” 2016, t. 10, s. 91–98.

Wolański N., Krytyczny wiek w kształtowaniu się postawy ciała, „Chirurgia Narządów Ruchu” 1958, t. 23(2), s. 129–133.

Wolański N., Rozwój biologiczny człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

Wroczyński R., Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, Ossolineum, Wrocław 1985.

Zagrobelny Z., Woźniewski M., Biomechanika kliniczna, AWF, Wrocław 1999.

Zalewski P., Ćwiczenia z przygodą. Zajęcia wychowania fizycznego z elementami ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych, Wydawnictwo Didasko, Warszawa 2008.

Zembaty A. (red.), Fizjoterapia, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1987.

Zembaty A. (red.), Kinezyterapia, Wydawnictwo Kasper, Kraków 2002.

Zeyland-Malawka E., Badanie postawy ciała, AWF, Gdańsk 1997.

Zeyland-Malawka E., Ćwiczenia korekcyjne, AWF, Gdańsk 1999.

Zeyland-Malawka E., O kryteriach oceny postawy, [w:] J. Ślężyński (red.), Postawa ciała człowieka i metody jej oceny, AWF, Katowice 1992, s. 43–52.

Żołądź J.A., Majerczak J., Duda K., Starzenie się a wydolność człowieka, [w:] J. Górski (red.), Fizjologia wysiłku i treningu fizycznego, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2011, s. 157–165.

Żołyński S., Zarys postępowania korekcyjnego w praktyce szkolnej, Wydawnictwo Fosze, Rzeszów 2021.

Żuk T., Dziak A., Gusta A., Podstawy ortopedii, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983.

Raport Aktywność fizyczna i żywienie dzieci w czasie pandemii, zrealizowany w ramach programu „Lekkoatletyka dla każdego!” Polskiego Związku Lekkiej Atletyki i Nestlé, https://raportcsr.pl/pandemia-ograniczyla-aktywnosc-fizyczna-dzieci-o-ponad-30-proc/ (dostęp: 22.01.2022).

Raport NIK 2020, Profilaktyka wad postawy u dzieci i młodzieży w szkołach publicznych, https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/profilaktyka-wad-postawy.html (dostęp: 8.03.2023).

Raport NIK, Otyłość i nadwaga u dzieci – coraz większy problem, coraz mniej skuteczne działania, https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/otylosc-i-nadwaga-u-dzieci-coraz-wiekszy-problem-coraz-mniej-skuteczne-dzialania.html (dostęp: 9.09.2023).

Raport NIK, Przeciwdziałanie zaburzeniom psychicznym u dzieci i młodzieży, https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/16/026/ (dostęp: 1.11.2023).

https://fgh.com.pl/praca-na-stojaco-chwilowa-moda-czy-rzeczywista-korzysc/ (dostęp: 21.08.2023).

https://ipnfa.pl/pnf-w-praktyce/wady-postawy/ (dostęp: 31.01.2024).

https://irss.org.pl/wp-content/uploads/2023/09/Raport_choroby_cywilizacyjne.pdf (dostęp: 30.01.2024).

https://joga-joga.pl/pl115/teksty1651/homo_sedentarius_czyli_po_co_ludziom_siedzenie_mar (dostęp: 3.07.2023).

https://koordynacja.com.pl/ (dostęp: 8.02.2024).

https://m.ciop.pl/CIOPPortalWAR/file/83377/2-Z-25-Ergonomiczne-stanowisko-pracy-z-komputerem-J_Kaminska.pdf (dostęp: 27.09.2023).

https://pl.wikipedia.org/wiki/Metoda_Karskiego (dostęp: 7.08.2023).

https://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_Delpecha-Wolffa (dostęp: 8.11.2023).

https://pl.wikipedia.org/wiki/Regresja_logistyczna (dostęp: 12.11.2023).

https://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_konstytucjonalna_Kretschmera (dostęp: 5.10.2023).