Tłumacząc nieprzetłumaczalne: Zdania z imiesłowami przysłówkowymi w Panu Tadeuszu i ich odpowiedniki w bułgarskim tłumaczeniu Błagi Dymitrowej

Joanna Satoła-Staśkowiak

doi:10.18778/8142-721-0

Słowa kluczowe: translatoryka, Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz, imiesłów przysłówkowy współczesny, imiesłów przysłówkowy uprzedni

Opublikowane: 31 marca 2020

Kategorie: Filologia polska, Otwarty dostęp,

Pliki do pobrania

PDF

Autorka analizuje kwestię tłumaczenia imiesłowów na przykładzie przekładu wybranych ksiąg Pana Tadeusza na bułgarski. Na podstawie szczegółowej analizy zastosowanych tam technik i strategii tłumaczenia przedstawia swoje spostrzeżenia na temat możliwości przekładu istniejących w języku polskim (a nieistniejących w języku bułgarskim) dwóch typów imiesłowów przysłówkowych. Pomimo znaczących systemowych różnic między tymi językami w zakresie bezosobowych form czasownika, bułgarski system językowy posiada właściwe środki językowe umożliwiające przekazanie semantyki polskiego imiesłowu.

W publikacji zostały dokładnie i kompleksowo przeanalizowane imiesłowowe konstrukcje w klasycznym dziele Adama Mickiewicza Pan Tadeusz i ich odpowiedniości w tłumaczeniu Błagi Dymitrowej. Joanna Satoła-Staśkowiak oferuje odpowiedni i działający model usystematyzowania i opisywania sposobów tłumaczenia rozważanych konstrukcji gramatycznych z języka polskiego na bułgarski. Model ten byłoby można również z powodzeniem zastosować w dalszych badaniach nad tłumaczeniem polskich konstrukcji imiesłowowych (imiesłowów przysłówkowych uprzednich i imiesłowów przysłówkowych współczesnych) na bułgarski.

Bąk P. (1977), Gramatyka języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Bobrowski I. (1988), Jeszcze o fakultatywności podmiotu, „Język Polski”, t. LXVIII, s. 178–182.

Bobrowski I. (1998), Gramatyka opisowa języka polskiego (zarys modelu generatywno-transformacyjnego), t. 2, Od struktur wyjściowych do tekstu, Kielce.

Bogusławski A., Karolak S. (1970), Gramatyka rosyjska w ujęciu funkcjonalnym, Warszawa.

Bojałkowska K. (2008), Użycie form typu oglądawszy, zjedząc we współczesnym języku polskim, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 31–44.

Bojałkowska K. (2010), Opis składniowy imiesłowów przysłówkowych we współczesnym języku polskim, Toruń.

Bojałkowska K., Saloni Z. (2005), On the „subject” of Polish constructions with „adverbial participles” in the framework of Meaning-Text Theory, [w:] East West Encounter:

Second International Conference on Meaning ⇐⇒ Text Theory, ed. Ju. D. Apresjan, L. L. Iomdin, Moskwa, s. 77–85.

Bojałkowska K., Saloni Z. (2008), On the „subject” of Polish constructions with „adverbial participles”, „Wiener Slawistischer Almanach”, vol. 61, s. 301–315.

Buttler D. (1971), Zasady poprawnego użycia imiesłowowych równoważników zdań, [w:] H. Satkiewicz, H. Kurkowska, D. Buttlerowa, Kultura języka polskiego, Warszawa, s. 412–421.

Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H. (1971), Kultura języka polskiego, Warszawa. Dalewska-Greń H. (1997), Języki słowiańskie, Warszawa.

Dinekow P. (1956), Mickiewicz w Bułgarii, Materiały sesji naukowej poświęconej twórczości A. Mickiewicza (1855–1955), Warszawa, s. 1–33.

Dinekow P. (1968), Losy „Pana Tadeusza” w Bułgarii. Nadbitka z księgi poświęconej Julianowi Krzyżanowskiemu – Literatura Komparatystyka Folklor, Warszawa.

Doroszewski W., Wieczorkiewicz B. (1959), Gramatyka opisowa języka polskiego z ćwiczeniami, t. II, Warszawa.

Grybosiowa A. (1978), Rozwój funkcji imiesłowów nieodmiennych w języku polskim. Związki z nomen, Wrocław.

Grzegorczykowa R. (1999), Wykłady z polskiej składni, Warszawa.

Gramatyka współczesnego języka polskiego, Składnia (1984), t. I, red. Z. Topolińska, Warszawa.

GWJP = Gramatyka współczesnego języka polskiego, Morfologia (1998), t. II, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, wyd. 2, Warszawa.

Jadacka H. (1991), Imiesłowowy równoważnik zdania – norma a praktyka językowa, „Prace Filologiczne”, R. XXXVI, s. 183–193.

Jadacka H. (1994), Próba określenia normy składniowej dotyczącej użycia równoważników imiesłowowych na -ąc, [w:] Polszczyzna i/a Polacy u schyłku XX wieku, red. K. Handke, H. Dalewska-Greń, Warszawa, s. 97–113.

Jadacka H. (2002), Użycie imiesłowowych równoważników zdań, [w:] Poradnik językowy dla prawników, Warszawa, s. 85–95 i 163–166.

Jadacka H. (2008): Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa, s. 184–196.

Jodłowski S. (1971), Stanowisko imiesłowów w systemie gramatycznym, Warszawa.

Klemensiewicz Z. (1937), Składnia opisowa współczesnej polszczyzny kulturalnej, Kraków. Klemensiewicz Z. (1963), Zarys składni polskiej, wyd. IV, Warszawa.

Klemensiewicz Z. (1980), Historia języka polskiego, Warszawa.

Klemensiewicz Z. (1982), Składnia, stylistyka, pedagogika językowa, Warszawa.

Klemensiewicz Z. (1983), Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego, wyd. XI, Warszawa.

Korytkowska M. (1998), Uprzedniość, rezultatywność a zdania czasowe w języku bułgarskim i polskim, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 34, Warszawa.

Kuryłowicz J. (1987), Derywacja leksykalna a derywacja syntaktyczna (przyczynek do teorii części mowy), [w:] Studia językoznawcze. Wybór prac opublikowanych w języku polskim, Warszawa, s. 203–212.

Łęgowska-Grybosiowa A. (1970), O składni imiesłowu nieodmiennego, „Język Polski”, t. L, s. 202–212.

Popova V., Ivanova D. (2001), Zwięzła gramatyka języka bułgarskiego, Poznań.

Rasiowa H. (1975), Wstęp do gramatyki współczesnej, Warszawa.

Saloni Z. (1967), O tendencjach w zakresie użycia imiesłowów przysłówkowych, „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 67–71.

Saloni Z. (1971), Błędy językowe w pracach pisemnych uczniów liceum ogólnokształcącego. Próba analizy językoznawczej, Warszawa.

Saloni Z., Świdziński M. (1998), Składnia współczesna języka polskiego, wyd. IV, Warszawa.

Satoła-Staśkowiak J. (2009), Translating Into Something That Does Not Exist... – Literary Ways of Translating Polish Sentences with Uninflected Perfect Participles into the Bulgar-

ian Language, „Cognitive Studies/Études Cognitives”, Vol. 9, Warsaw, s. 211–221.

Satoła-Staśkowiak J. (2009), Translation of Polish Uninflected Prezent Participle In Bulgarian Literature – on the Basis of „Pan Tadeusz” (Mr Thaddaeus) by Adam Mickiewicz, [w:] Representing Semantics in Digital Lexicography, Mondilex Fourthd Open Workshop, Proceedings, Warsaw, Poland, 29 June–1 July, Institute of Slavic Studies Polish Academy of Sciences, s. 180–188.

Szupryczyńska M. (1996), Pozycja składniowa frazy celownikowej w zdaniu polskim, Toruń.

Szupryczyńska M. (1996a), Problem pozycji składniowej, [w:] Polonistyka toruńska uniwersytetowi w 50. rocznicę utworzenia UMK. Językoznawstwo, red. K. Kallas, Toruń, s. 135–144.

Szober S. (1968), Gramatyka języka polskiego, wyd. IX, Warszawa.

Śmiech W. (1971), Funkcje aspektów czasownikowych we współczesnym języku ogólnopolskim, Łódź.

Urbańczyk S. (1999), Encyklopedia języka polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków.

Weiss D. (1977), Syntax und Semantik polnischer Partizipialkonstruktionen im Rahmen einer genrativ-transformationellen Sprachbeschreibung, Bern.

Wróbel H. (1975), Składnia imiesłowów czynnych we współczesnej Polszczyźnie, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, Nr 70, Katowice.

Андрейчин Л. (1976), Начин на изказване, [в:] Помагало по българска морфология, София, c. 336–348.

Балан A. (1940), Нова българска граматика, София.

Бояджиев Т., Куцаров И., Пенчев Й. (1999), Съвременен български език, София. Врина-Николов М. (2004), Отвъд пределите на превода, София.

Величков К. (1884), Адам Мицкевич, „Българска христоматия”, ч. II, Пловдив, c. 32–33, 78–79.

Влахова-Руйковa В. (2009), Практическа граматика – Български език, cc. 208, София. Георгиев C. (1993), Българска морфология, Велико Търново.

Граматика на съвременния български книжовен език в три тома (1982), гл. ред. С. Стоянов, т. II Морфология, София.

Граматика на Съвременния Български книжовен език в три тома (1983), гл. ред. С. Стоянов, т. II Морфология, том III Синтаксис, София.

Динеков П. (1975), Поемата Пан Тадеуш, [в:] Пан Тадеуш, София.

Иванова М. (1976), За съпоставително изследване по български език с други езици, Бюлетин.

Куцаров И. (2007), Теоретична граматика на българския език. Морфология, Пловдив.

Кръстева Г. (2019), Преводни трансформации при глаголните категории в български и полски език причастия и деепричастия, автореферат на дисертация, София.

Mocков M. (1974), Български език и стил, София.

Ницолова Р. (2008), Българска граматика. Морфология, София.

Пашов П. (1968), За някои девербативни български наречия и техните синоними от чужд произход, ИБЕ, XVI, c. 683–688.

Първев В. (1969), Деепричастието в истарията на съвременния книжовен език, Годишник на Соф. У-т, филол. Фак., т. XII.

Cлавейков П. (1899), Адам Мицкевич, „Мисъл”, IX, нр. 2, c. 158–171. Станков В. (1969), Българските глаголни времена, София.

Станков В. (1980), Значение на свършения и на несвършения вид. Характер на семантичната опозиция между свършения и несвършения вид, [в:] Глаголният вид в български книжовен език, София.

Стаявов Ст. (1980), Граматика на българския книжовен език, Трето издание, София. Цонев Б. (1898), Славянски гении, „Български преглед”, V, нр. l, c. 92–106.

Mickiewicz A., Pan Tadeusz czyli Ostatni Zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, Warszawa 1986.

Мицкевич А., Пан Тадеуш. Шляхтишка история от годините 1811–1812 в дванадесет стихотворни книги, превела Блага Димитрова, София 1979.