Procesy geodynamiczne w przestrzeni zurbanizowanej: Uwarunkowania – zagrożenia – zapobieganie

Elżbieta Kobojek

doi:10.18778/8142-684-8

Słowa kluczowe: trzęsienia ziemi, tsunami, procesy wulkaniczne, kras, wydmy, wietrzenie skał, doliny rzeczne

Opublikowane: 18 lutego 2020

Kategorie: Geografia, Otwarty dostęp,

Pliki do pobrania

PDF

Znajomość praw rządzących procesami geodynamicznymi jest potrzebna nie tylko do zrozumienia funkcjonowania środowiska, lecz także do wyznaczania kierunków racjonalnego, zrównoważonego zagospodarowania obszarów zurbanizowanych. Źle zdiagnozowane procesy przyrodnicze mogą być przyczyną wielu konfliktów przestrzennych oraz poważnych strat ekonomicznych. Celem publikacji jest analiza wybranych procesów geodynamicznych i ich wpływu na kształtowanie przestrzeni zurbanizowanych. Zbadano ich naturalne uwarunkowani a i mechanizmy, możliwości i skalę antropogenicznych modyfikacji, przebieg w przestrzeni zurbanizowanej, sposoby zapobiegania lub ograniczania ich negatywnych skutków. Ukazano też geologiczną skalę prognozowania tych procesów przez naukowców w zestawieniu z ludzką skalą planowania i odczuwania zagrożenia.

Achenbach J. (2010), Urban Areas, Earthquakes A Lethal Combination, www.seattletimes.com/nation-world/urban-areas-earthquakes-a-lethal-combination/ (dostęp: 13.12.2018).

Adler F.A., Tanner C.C.J. (2013), Urban Ecosystems. Ecological principles for the built environment, Cambridge University Press, Cambridge.

Agadir Earthquake 1960, https://en.wikipedia.org/wiki/1960_Agadir_earthquake (dostęp: 13.12.2018).

Ahern J. (2007), Green Infrastructure for Cities: The spatial dimension, [w:] V. Novotny, P.R. Brown (eds), Cities for the Future towards Integrated Sustainable Water and Landscape Management, IWA Publishing, London, s. 267–283.

Ajdukiewicz J. (2005), Biodegradowalne geosyntetyczne materiały antyerozyjne i wspomagające zazielenianie obiektów hydrotechnicznych, „Gospodarka Wodna” 1, s. 34–37.

Alaska Earthquake 1964, https://en.wikipedia.org/wiki/1964_Alaska_earthquake (dostęp: 13.12.2018).

Alcántara-Ayala I. (2002), Geomorphology, Natural Hazards, Vulnerability and Prevention of Natural Disasters in Developing Countries, „Geomorphology” 47, s. 107–124.

Allen P.A. (2000), Procesy kształtujące powierzchnię Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Amatrice 2016, https://en.wikipedia.org/wiki/Amatrice (dostęp: 13.12.2018).

Andel T.J. (1997), Nowe spojrzenie na starą planetę. Zmienne oblicze Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Arnold A., Kueng A. (1985), Crystallization on Habits on Salt Effloresces on Walls, [w:] Felix, V. Furton (eds), 5th International Congress on the Deterioration and Conservation of Stone, Lausanne 25–27 September 1985, s. 255–267.

Attewell P.B., Taylor D. (1988), Time-dependent Atmospheric Degradation of Building Stone in a Polluting Environment, [w:] G. Marinos, G. Konkis (eds), Engineering Geology of Ancient Works, Monuments and Historical Sities, Balkema, Rotterdam, s. 379–753.

Bajgier-Kowalska M. (2003), Wpływ działalności człowieka na odmładzanie i rozwój osuwisk, [w:] J.M. Waga, K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności, Polskie Towarzystwo Geograficzne – Oddział Katowicki, Sosnowiec, s. 16–21.

Bajkiewicz-Grabowska E., Mikulski Z. (2013), Hydrologia ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Bam Earthquake 2003, https://en.wikipedia.org/wiki/2003_Bam_earthquake (dostęp: 4.01.2019).

Banach M., Kaczmarek H., Tyszkowski S. (2013), Rozwój osuwisk w strefie brzegowej sztucznych zbiorników wodnych na przykładzie osuwiska centralnego w Dobrzyniu nad Wisłą, zbiornik włocławski, „Przegląd Geograficzny” 85(3), s. 397–415.

Bańkowska A., Sawa K., Wasilewicz M., Żelazo J. (2010), Analiza barier i ograniczeń w renaturyzacji rzek i dolin, [w:] B. Więzik (red.), Prawne, administracyjne i środowiskowe uwarunkowania zagospodarowania dolin rzecznych, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała, s. 97–119.

Barberi F., Brondi F., Carapezza M.L., Cavarra L., Murgia C. (2003), Earthen Barriers to Control Lava Flows in the 2001 Eruption of Mt. Etna, „Journal of Volcanology and Geothermal Research” 123(1–2), s. 231–243.

Barka A.A. (1992), The North Anatolian Fault Zone, „Annales Tectonicae”, VI suppl., s. 164–195.

Baxter P.J., Aspinall W.P., Neri A. (2008), Emergency Planning and Mitigation at Vesuvius: A new evidence-based approach, „Journal of Volcanology and Geothermal Research” 178(3), s. 454–473.

BBC News 2010, Massive Earthquake Strikes Chile, https://news.bbc.co.uk/2/hi/8540289.stm (dostęp: 13.12.2018).

Bèlizal E., Lavigne F., Hadmoko D.S, Degeai J-Ph. i in. (2013), Rain-triggerad Lahars Following the 2010 Eruption of Merapi Volcano, Indonesia: A major risk, „Journal of Volcanology and Gepthermal Research” 261, s. 330–347.

Benito G., Hudson P.F. (2014), Flood Hazards: The context of fluvial geomorphology, [w:] Alcántara-Ayala, A. Goudie (eds), Geomorphological Hazards and Disaster Prevention, Cambridge University Press, Cambridge, s. 111–128.

Biernat S. (2007), Rewitalizacja dolin rzecznych w miastach, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG” 7, s. 255–265.

Biernat T., Ciupa T., Suligowski R. (2005), Komentarz do Mapy hydrologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz M-34-31-A Wierzbica, GUGiK, Warszawa.

Bland W., Rolls D. (1998), Weathering. An introduction to the scientific principles, Arnold, London.

Blong R.J. (1984), Volcanic Hazards: A sourcebook on the effects of eruptions, Academic Press, Sydney.

Bohdziewicz L. (1970), Brzeg morski, Wydawnictwa Geologiczne, Muzeum Ziemi PAN, Warszawa.

Bojarski A., Jeleński J., Jelonek M. i in. (2005), Zasady dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich, Ministerstwo Środowiska, Departament Zasobów Wodnych, Warszawa.

Bolt B.A., Horn W.L., MacDonald G.A. i in. (1975), Geological Hazards, Springer-Verlag, Berlin.

Bondesan M., Gatti M., Russo P. (2002), Vertical Ground Movements in the Eastern Po Plain, [w:] R.J. Allison (ed.), Applied Geomorphology: Theory and practice, John Wiley & Sons, Chichester, s. 381–395.

Borgatti L., Soldati M. (2010), Landslides and Climate Change, [w:] I. Alcántara-Ayala, A. Goudie (eds), Geomorphological Hazards and Disaster Prevention, Cambridge University Press, Cambridge, s. 87–95.

Borusiewicz W. (1985), Konserwacja zabytków budownictwa murowanego, Arkady, Warszawa. Bradley R.S. (2008), Holocene Perspectives on Future Climate Changes, [w:] R.W. Battarbee, H.A. Binney (eds), Natural Climate Variability and Global Warming: A Holocene perspective, Wiley-Blackwell, Oxford, s. 254–268.

Brimblecombe P., Camuffo D. (2003), Long Term Damage to the Built Environment, [w:] P. Brimblecombe (ed.), The Effects of Air Pollution on the Built Environment, London Imperial College Press, London, s. 1–30.

Bronowska M. (1994), Wietrzenie skał budowlanych w mieście, maszynopis pracy magisterskiej, Wydział Nauk Geograficznych UŁ.

Bruttomesso R. (2001), Complexity on the Urban Waterfront, [w:] R. Marshall (ed.), Waterfronts in Post-Industrial Cities, Spon Press, London–New York, s. 39–49.

Bryant E. (2001), Tsunamis: The underrated hazard, Cambridge University Press, Cambridge.

Bryant E. (2005), Natural Hazards, Cambridge University Press, Cambridge.

Bucher K. (2014), Wpływ rewitalizacji obszarów nadbrzeżnych na wizerunek miasta w Opolu, [w:] M. Śliwa (red.), Problemy i wyzwania w zagospodarowaniu przestrzennym terenów nadrzecznych miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 179–189.

Burbank D.W., Anderson R.S. (2001), Tectonic Geomorphology, Blackwell, Malden.

Burchard-Dziubińska M., Rzeńca A. (red.) (2010), Zrównoważony rozwój na poziomie lokalnym i regionalnym. Wyzwania dla miast i obszarów wiejskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Carson M.A., Kirkby M.J. (1972), Hillslope Form and Process, Cambridge Geographical Studies 3.

Chaline C. (1980), La dynamique urbaine, puf, Paris.

Chang K. (2011), Quake Moves Japan Closer to U.S. and Alters Earth’s Spin, „The New York Times”, 16.03.2011, https://www.nytimes.com/2011/03/14/world/asia/14seismic.html (dostęp: 10.07.2018).

Charola A.E., Pühringer J., Steiger M. (2007), Gypsum: A review of its role in the deterioration of building materials, „Environmental Geology” 52, s. 339–352.

Chaussard E., Amelung F., Abidin H. i in. (2013), Sinking Cities in Indonesia: ALOS-PALSAR detects rapid subsidence due to groundwater and gas extraction, „Remote Sensing of Environment” 128, s. 150–161, doi:10.1016/j.rse.2012.10.015

Chester D.K., Degg M., Duncan A.M. i in. (2001), The Increasing Expose of Cities to the Effects of Volcanic Eruption: A global survey, „Environmental Hazards” 2, s. 89–103.

Chile Earthquake of 1960, https://www.britannica.com/event/Chile-earthquake-of-1960 (dostęp: 4.01.2019).

Chile Earthquake 2010, https://en.wikipedia.org/wiki/2010_Chile_earthquake (dostęp: 4.01.2019).

Chmielewski J.M. (2012), Miasto zwarte w świetle zrównoważonego rozwoju, [w:] A. Maciejewska (red.), Gospodarka przestrzenna w świetle wymagań strategii zrównoważonego rozwoju, Studia KPZP, PAN, CXLII, s. 258–265.

Ciepielowski A. (1992), Charakterystyka zjawisk powodziowych w Polsce, [w:] K. Mosiej, A. Ciepielowski (red.), Ochrona przed powodzią, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 15–53.

Cieśliński R. (2008), Współczesne zmiany stosunków wodnych na terenie miasta Gdańska, „Problemy Ekologii Krajobrazu” 22, s. 19–29.

Ciszewski D., Dubicki A. (2008), Reżim hydrologiczny i współczesne przemiany koryta i równiny zalewowej Odry, [w:] L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 371–383.

Ciupa T. (2009), Wpływ zagospodarowania terenu na odpływ i transport fluwialny w małych zlewniach na przykładzie Sufragańca i Silnicy, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce.

Coates D.R. (1985), Geology and Society, Chapman and Hall, New York.

Colman S.M. (1981), Rock-weathering Rates as Functions of Time, „Quaternary Research” 15(3), s. 250–264.

Cooper A.H. (2008), The Classification, Recording, Databasing and Use of Information about Building Damage Due to Subsidence and Landslides, „Quarterly Journal of Engineering Geology and Hydrology” 41(3), s. 409–424.

Craig J.R., Vaughan D.J., Skinner B.J. (2003), Zasoby Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Cronin S.J., Gaylard D., Charley D. i in. (2004), Participatory Methods of Incorporating Scientific with Traditional Knowledge for Volcanic Hazard Management on Ambae Island, Vanuatu, „Bulletin of Volcanology” 66(7), s. 652–668.

Czarnecki W. (1964), Planowanie miast i osiedli, t. VI, Region miasta, PWN, Warszawa–Poznań.

Czarnecki L., Goździk J. (2007), Osuwiska w województwie łódzkim i ich szczególny charakter w wyrobisku KWB „BEŁCHATÓW”, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica” 8, s. 165–183.

Czechowski L. (1994), Tektonika płyt i konwekcja w płaszczu Ziemi, PWN, Warszawa. Czerwiński J. (1998), Geologiczne, geomorfologiczne i antropogeniczne uwarunkowania zagrożeń powodziowych we Wrocławiu, „Czasopismo Geograficzne” 1, s. 42–63.

Czoch K., Kulesza K., Walczykiewicz T. (2010), Renaturyzacja i rewitalizacja rzek i potoków jako element zrównoważonego rozwoju dolin rzecznych, [w:] B. Więzik (red.), Prawne, administracyjne i środowiskowe uwarunkowania zagospodarowania dolin rzecznych, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała, s. 121–136.

Dai L. (2016), Preventing and Controlling Land Subsidence in Shanghai – Towards more integrated and effective land use and ground water governance in the Yangtze Delta, meetingorganizer.copernicus.org/EGU2016/EGU2016-16451.pdf (dostęp: 5.05.2019).

D’Alessandro L., Davoli L., Palmieri E.L. i in. (2002), Natural and Anthropogenic Factors Affecting the Recent Evolution of Beaches in Calabria (Italy), [w:] R.J. Allison (ed.), Applied Geomorphology: Theory and practice, John Wiley & Sons, Chichster, s. 397–427.

The Dangers of Sinkholes J. Goodman, subrogationrecoverylowblog.com/2013/03/07/the-dangers-of-sinkholes/ (dostęp: 12.12.2018).

Dobija A. (1975), Wpływ urbanizacji na stosunki wodne, „Czasopismo Geograficzne” 46(1), s. 73–78.

Dobrowolski R. (1993), Tendencje rozwoju współczesnych procesów krasowych w zasięgu oddziaływania ujęcia wód podziemnych „Wierzchowiska” koło Świdnika (Wyżyna Lubelska), „Annales UMCS”, B 48(6), s. 75–86.

Domasłowski W. (red.) (2011), Zabytki kamienne i metalowe, ich niszczenie i konserwacja profilaktyczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.

Druitt T.H., Kokelaar P.P. (eds) (2002), The Eruption of Soufrière Hills Volcano, Montserrat, from 1995 to 1999, Geological Society Memoir 21, London.

Duxbury A.C., Duxbury A.B., Sverdrup K.A. (2002), Oceany świata, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 23 października 2007 r., w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz.U. UE. L. 2007 Nr 288, poz. 27).

Earth Observatory NASA, Nyiragongo Lava Flows, https://earthobservatory.nasa.gov/images/2164/nyiragongo-lava-flows (dostęp: 2.05.2019).

Easterbrook D.J. (1993), Surface Processes and Landforms, Macmillan Publishing Company, New York.

Embleton C., Thornes J. (1985), Geomorfologia dynamiczna, PWN, Warszawa.

Erkens G., Buck T., Dam R. i in. (2015), Sinking Costal Cities, „Proc. IAHS” 372, s. 189–198, doi:10.5194/piaks-372-189-2015

Eruption of Mount Pinatubo in the Philippines in June 1991, E.M de Guzman, https://www. adrc.asia/publication/recovery_reports/pdf/Pinatubo.pdf (dostęp: 4.01.2019).

Finlayson B., Statham I. (1980), Hillslope Analysis, Butterworths, London.

Fire Island 2012, https://en.wikipedia.org/wiki/Fire_Island (dostęp: 10.02.2019).

Fiztner B., Heinrichs K. (2002), Damage Diagnosis at Stone Monuments Weathering Forms, Damage Categories and Damage Indices, [w:] R. Prikryl, H.A. Viles (eds), Understanding and Managing Stone Decay, The Karolinum Press, Prague, s. 11–56.

Florek E., Florek W., Mycielska-Dowgiałło E. (1987), Morphogenesis of the Vistula valley between Kępa Polska and Płock in the Late Glacial and Holocene, „Geographical Studies”, Special Issue 4, s. 189–205.

Florek W., Kaczmarzyk J., Majewski M. i in. (2008), Zmiany rzeźby klifu w rejonie Ustki jako efekt warunków litologicznych oraz procesów ekstremalnych i przeciętnych, „Landform Analysis” 7, s. 53–68.

Fort M., Cossart E., Amaud-Fassetta G. (2014), Catastrophic Landslides and Sedimentary Budges, [w:] I. Alcántara-Alyala, A. Goudie (eds), Geomorphological Hazards and Disaster Prevention, Cambridge University Press, Cambridge, s. 75–85.

Fortuniak K., Kłysik K. (2008). Osobliwości klimatu miasta na przykładzie Łodzi, [w:] K. Kłysik, J. Wibig, K. Fortuniak K. (red.), Klimat i bioklimat miast, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s. 477–488.

Fukushima Daiichi Nuclear Disaster 2011, https://en.wikipedi.org/wiki/Fukushima-Daiichi_nuclear_disaster (dostęp: 4.01.2019).

Gajewska B. (red.) (2004), Zasady agrotechnicznego przygotowania skarp drogowych do zadarnienia, Instytut Budowy Dróg i Mostów, Warszawa, https://www.gddkia.gov.pl/userfiles/articles/p/prace-naukowo-badawcze-zrealizow_3435//documents/tg155-zasady-agrogeotechnicznego-przygotowania-skarp-drogowy.pdf (dostęp: 4.01.2019).

Garbulewski K., Mosiej J., Popek Z. (2015), Inżynieria krajobrazu, Wydawnictwo SGGW, Warszawa.

Linie lotnicze tracą z powodu pyłu wulkanicznego 200 mln dolarów dziennie, „Gazeta Prawna” 2010, https://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/414231,linie-lotnicze-traca-z-powodu-pylu-wulkanicznego-200-mln-dolarow-dziennie.html (dostęp: 4.01.2019).

Giedion S. (1968), Przestrzeń, czas, architektura, PWN, Warszawa.

Giles C. (2017), What Would an Earthquake-proof City Look Like?, www.theguardian. com/cities/2017/dec/11/earthquake-proof-city-christchurch-japan-colombio-ecudor (dostęp: 13.12.2018).

Glade T. (2003), Landslide Occurrence as a Response to Land Use Change: A review of evidence from New Zealand, „Catena” 51(304), s. 297–314.

Goudie A.S., Viles H. (2014), Weathering Hazards, [w:] I. Alcántara-Ayala, A. Goudie (eds), Geomorphological hazards and Disaster prevention, Cambridge University Press, Cambridge, s. 145–159.

Gradziński R., Kostecka A., Radomski A. i in. (1986), Zarys sedymentologii, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.

Graniczny M., Mizerski W. (2009), Katastrofy przyrodnicze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Graniczny M., Rączkowski W. (2005), Osuwiska jako ważny element geozagrożeń we Włoszech, „Przegląd Geologiczny” 53(2), s. 123–126.

Great Hanshin Earthquake 1995, https:en.wikipedia.org/wiki/Great_Hanshin_earthquake (dostęp: 14.09.2018).

Guarino P., Nisio S. (2012), Anthropogenic Sinkholes in the Territory of the City of Naples, „Journal of Physics and Chemistry of the Earth” 49, s. 92–102.

Gutiérrez F. (2014), Hazards Associated with Karst, [w:] I. Alcántara-Ayala, A. Goudie (eds), Geomorphological Hazards and Disaster Prevention, Cambridge University Press, Cambridge, s. 161–175.

Hadfield P. (1992), Sixty Seconds That Will Change the World: The coming Tokyo earthquake, Tuttle, Boston.

Haiti Revises Quake Death Toll Up over 316,000, www.reuters.com/article/haiti-quace-toll/haiti-revises-quake-death-toll-up-over-316000-idVSN1223196420110112 (dostęp: 20.02.2019).

Hays W.W. (1981a), Facing Geologic and Hydrologic Hazards, Earth-Science Considerations, Geological Survey Professional Paper 1240-B, s. 54–85.

Hays W.W. (1981b), Hazards from Earthquakes, [w:] Facing Geologic and Hydrologic Hazards. Earth-Science Considerations, Geological Survey Professional Paper 1240-B, s. 4–32.

Hays W.W. (1981c), Tsunamis, [w:] Facing Geologic and Hydrologic Hazards. Earth-Science Considerations, Geological Survey Professional Paper 1240-B, s. 32–37.

Hill D.P., Pollitz F., Newhall C., 2002, Earthquake-volcano Interactions, „Physics Today” 55(11), s. 41–47.

Holmes A. (1965), Principles of Physical Geology, Nelson, London.

Ignasiak D. (2014), Między rzeką a miastem, czyli brzeg rzeki jako przestrzeń publiczna, [w:] M. Śliwa (red.), Problemy i wyzwania w zagospodarowaniu przestrzennym terenów nadrzecznych miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 165–177.

Indian Ocean Earthquake and Tsunami 2004, https://en.wikipedia.org/wiki/2004_Indian_Ocean_earthquake_and_tsunami (dostęp: 4.01.2019).

Ingarden R. (1922), Rzeki i kanały żeglowne w b. trzech zaborach i znaczenie ich gospodarcze dla Polski, Nakładem Ministerstwa Robót Publicznych, Kraków.

Iwamoto M.K. (2002), Geomorphological Changes and Hazard Potential by Eruption and Debris Discharge, Unzen Volcano, Japan, [w:] R.J. Allison (ed.), Applied Geomorphology, John Wiley & Sons, LTD, Chichester, s. 359–372.

Izdebski H. (2013), Ideologia i zagospodarowanie przestrzeni, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa.

Jahn A. (1970), Zagadnienia strefy peryglacjalnej, PWN, Warszawa.

Janowski A.T. (1986), Antropogeniczne zmiany stosunków wodnych na obszarze uprzemysławianym i urbanizowanym (na przykładzie Rybnickiego Okręgu Węglowego), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Januchta-Szostak A. (2011a), Nadrzeczne parki buforowe – metody wielofunkcyjnego zagospodarowania miejskich obszarów zieleni towarzyszących ciekom, [w:] M. Kosmala (red.), Miasta wracają nad wodę, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Toruń, Toruń, s. 13–27.

Januchta-Szostak A. (2011b), Zrównoważone systemy zagospodarowania wód opadowych w miastach na przykładach: Scharnhauser Park w Ostfildern, Kronsberg – Hannover, Potsdamer Platz w Berlinie, Marina Mokotów w Warszawie, Portland w stanie Oregon i innych, [w:] M. Kosmala (red.), Miasta wracają nad wodę, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Toruń, Toruń, s. 149–162.

Januszewski S. (2016), Dziedzictwo Odry – z myślą o przyszłości, [w:] S. Janiszewski (red.), Rzeka w mieście, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław, s. 11–22.

Januszke R.M., Booth E.H.S. (1984), Soluble Salt Damage to Sprayed Seals on the Stuart Highway, „Australian road Research Board Proceedings” 12(3), s. 18–31.

Japan Times 2015, http://www.japantimes.co.jp/news/2015/03/31/national/new-plan-aims-to-halvetokyo-quake-deaths-deamge (dostęp: 2.04.2015).

Kaczmarek S. (2001), Rewitalizacja terenów poprzemysłowych. Nowy wymiar w rozwoju miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Kamh G.M.E. (2011), Salt Weathering, Bio-deterioration and Rate of Weathering of Dimensional Sandstone in Ancient Buildings of Aachen City, Germany, „Journal of Water Resources and Env. Engineering” 3(5), s. 87–101.

Kaneko S., Toyota T. (2011), Long-Term Urbanization and Land Subsidence in Asian Megacities: An indicators system approach, [w:] M. Toniguchi (ed.), Groundwater and Subsurface Environments: Human impacts in Asian coastal cities, Springer, Japan, s. 249–270.

Kaniecki A. (2004), Poznań – dzieje miasta wodą pisane, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.

Karasiewicz M.T. (2006), Współczesna aktywność wulkaniczna Ziemi, „Dokumentacja Geograficzna” 32, s. 135–140.

Kasprzak M. (2010), Wezbrania i powodzie na rzekach Dolnego Śląska, [w:] P. Migoń (red.), Wyjątkowe zdarzenia przyrodnicze na Dolnym Śląsku i ich skutki, Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, t. 14, s. 81–140.

Kissin I.G., Grinevsky A.O. (1990), Main Features of Hydrogeodynamic Earthquake Precursors, „Tectonophys” 178, s. 277–286.

Klimaszewski M. (1978), Geomorfologia, PWN, Warszawa.

Klimek R., Śliwa M. (2014), Zagospodarowanie terenów nadrzecznych, [w:] A. Śliwa (red.), Problemy i wyzwania w zagospodarowaniu przestrzennym terenów nadrzecznych miast, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 87–107.

Knapp B.J. (1986), Elementy geograficzne hydrologii, PWN, Warszawa.

Kobojek E. (2009), Naturalne uwarunkowania różnych reakcji rzek nizinnych na antropopresję na przykładzie środkowej Bzury i jej dopływów, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Kobojek E. (2013), Problem przestrzennego rozwoju miast w dolinach rzecznych na przykładzie Łowicza i Uniejowa, [w:] B. Więzik (red.), Prawne, administracyjne i środowiskowe uwarunkowania zagospodarowania dolin rzecznych, Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała, s. 15–26.

Kobojek E. (2015), Anthropogenic Transformation and the Possibility of Renaturalising Small Rivers and Their Valleys in Cities – Łódź and Lviv examples, „European Spatial Research Policy” 22(1), s. 45–60.

Kobojek E. (2016), Położenie małych miast na tle środowiska przyrodniczego pradoliny warszawsko-berlińskiej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica” 15, s. 37–44.

Kobojek E. (2017), A Small River within the Urban Space. The evolution of the relationship using the example of Łódź, „Space – Society – Economy” 19, s. 5–18.

Kobojek E., Kobojek S. (2005), Doliny rzeczne regionu łódzkiego. Geneza, cechy przyrodnicze i antropogeniczne przekształcenia, Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Łódź.

Kobojek E., Kobojek S. (2013), Środowisko przyrodnicze i problemy zagospodarowania pradolin, „Studia KPZK” CLII, s. 358–369.

Kobojek S., Nalej M. (2008), Formy krasu reprodukowanego w południowej części Wyżyny Wieluńskiej, „Landform Analysis” 9, s. 247–250.

Kobylarczyk J. (2010), Wybrane przykłady zagospodarowania nadbrzeży rzecznych, [w:] B. Więzik (red.), Prawne, administracyjne i środowiskowe uwarunkowania zagospodarowania dolin rzecznych, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała, s. 211–225.

Kołodziejczyk P. (2013), Naturalne i antropogeniczne zagrożenia dla zabytków architektury nabatejskiej na terenie Petry i w południowej Jordanii, „Wiadomości Konserwatorskie, Journal of Heritage Conservation” 36, s. 61–72.

Kopiec Kościuszki w Krakowie, 2010, http://kopieckosciuszki.pl/historia-kopca-kosciuszki (dostęp: 11.04.2019).

Kosiński W. (1999), Rzeka i miasto. Krajobraz, urbanistyka, architektura, [w:] W. Chełmicki, J. Pociask-Karteczka (red.), Interdyscyplinarność w badaniach dorzecza, Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 25–38.

Kosmala M. (red.) (2011), Miasta wracają nad wodę, Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział w Toruniu, Toruń.

Kostrzewski A., Musielak S. (2008), Współczesna ewolucja rzeźby Południowego Bałtyku, [w:] L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 327–348.

Kowalski W. (1972), Elementy nauk geologicznych dla inżynierów, Politechnika Łódzka, Łódź.

Kożuchowski K. (2011), Klimat Polski. Nowe spojrzenie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Książkiewicz M. (1972), Geologia dynamiczna, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

Kulesza M. (2001), Morfogeneza miast na obszarze Polski Środkowej w okresie przedrozbiorowym. Dawne województwa łęczyckie i sieradzkie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Kundzewicz Z.W. (2002), Ludzie i rzeki w koncepcji trwałego rozwoju, [w:] J. Kułtuniak (red.), Rzeki. Kultura – cywilizacja – historia, t. 11, Śląsk, Katowice, s. 73–117.

Kunskỳ J. (1956), Zjawiska krasowe, PWN, Warszawa.

Kusky T. (2008), Volcanoes: Eruptions and other volcanic hazards, Facts On File, New York.

Kuszneruk J. (1999), Kopalnia Węgla Brunatnego „Bełchatów”, [w:] Nauki geograficzne a edukacja społeczeństwa, t. 2, Region Łódzki, Materiały XLVIII Zjazdu PTG, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s. 180–188.

Kwiatkowski S. (1970), Gipsy, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.

Landslide in Zhougu in China 2010, https://earthobservatory.nasa.gov/images/45329/landslide-in-zhouqu-china (dostęp: 4.01.2019).

Lang D.H. (2012), Earthquake Damage and Loss Assessment – Predicting the Unpredictable, University of Bergen, Bergen, Norway. Bora.uib.no/bitstream/handle/1956/6753/48136%20Lang%20_main_thesis.pdf?sequence=1 (dostęp: 4.11.2018).

Latocha A. (2005), Geomorphic Evolution of Mid-mountain Drainage Basins under Changing Human Impacts, East Sudetes, SW Poland, „Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica” 39, s. 71–93.

Lavigne F., Coster B.D., Juvin N. i in. (2008), People’s Behaviour in the Face of Volcanic Hazards: Perspectives from Javanese communities, Indonesia, „Journal of Volcanology and Geothermal Research” 172, s. 273–287.

Lazzari M., Geraldi E., Lapenna V. i in. (2006), Natural Hazards vs Human Impact: An integrated methodological approach in geomorphological risk assessment on the Tursi historical site, Southern Italy, „Landslides” 3, s. 275–287.

Lewińska J. (2000), Klimat miasta. Zasoby, zagrożenia, kształtowanie, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie, Kraków.

Lisbon Earthquake 1755, https://en.wikipedia.org/wiki/1775_Lisbon_earthquake (dostęp: 4.01.2019).

Lisowski A. (1997), Osadnictwo, [w:] J. Gudowski, A. Lisowski (red.), Encyklopedia Geograficzna Świata, t. VI Azja, OPRES, Kraków, s. 120–133.

List of Earthquakes in Japan, https://en.wikipedi.org/wiki/List_of_earthquakes_in_Japan (dostęp: 09.09.2018).

List of Earthquakes in Turkey, https://en.wikipedia.org/wiki;ost_of_earthquakes_in_Turkey (dostęp: 9.09.2018).

List of Earthquakes, https://en.wikipedia.org/wiki/Lists_of_earthquakes (dostęp: 4.01.2019).

List of 20th-century Earthquakes, https://en.wikipedi.org/wiki/List_of_20th-century_ earthquakes (dostęp: 9.09.2018).

List of 21th-century Earthquakes, https://en.wikipedi.org/wiki/List_of_21th-century_ earthquakes (dostęp: 9.09.2018).

List of Natural Disasters by Death Toll, https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_natural_ disasters_by_death_toll#Deadliest_earthquak (dostęp: 4.01.2019).

List of Volcanic Eruptions by Death Toll, https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_volcanic_eruptions_by_death_toll (dostęp: 14.09.2018).

Lomnitz C. (1988), The 1985 Mexico Earthquake, [w:] M.I. El-Sabh, T.S. Murty (eds), Natural and Man-Made Hazards, Reidel, Dordrecht, s. 63–79.

Loughin S.C., Sparks. S., Brown S.K. (2015), Global Volcanic Hazadrs and Risk, Cambridge University Press, Cambridge.

Łyp B. (2008), Infrastruktura wodno-ściekowa, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa.

Macdonald G.A. (1958), Barriers to Protect Hilo from Lava Flows, „Pacific Science” 12, s. 258–277.

Majewicz R. (2006), Dziedzictwo Wrocławskiego Węzła Wodnego, [w:] S. Januszewski (red.), Dziedzictwo morskie i rzeczne Polski, Politechnika Wrocławska, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław, s. 49–64.

Makowski J. (2004), Geografia fizyczna świata, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Mancini F., Stecchi F., Zanni M. i in. (2009), Monitoring Ground Subsidence Induced by Salt Mining in the City of Tuzla (Bosnia and Herzegovina), „Environmental Geology” 58, s. 381–389.

Mantovani F., Pasuto A., Silvano S. i in. (2000), Collecting Data to Define Future Hazard Scenarios of the Tessina, „International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation” 2(1), s. 33–40.

Margielewski W. (2000), Gospodarcze znaczenie osuwisk Beskidu Makowskiego, „Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich” 46, s. 15–34.

Margielewski W. (2008), Wpływ ruchów masowych na współczesną ewolucję rzeźby Karpat fliszowych, [w:] L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 69–80.

Mariarinaldi B. (2007), Landscapes of Metropolitan Hedonism The Cheonggyecheon Linear Park in Seoul, „Journal of Landscape Architecture” 2, s. 60–73.

Markowski T. (2008), Teoretyczne podstawy rozwoju lokalnego i regionalnego, [w:] Z. Strzelecki (red.), Gospodarka regionalna i lokalna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 13–14.

Marks L. (1992), Osady i formy rzeźby morskiej, [w:] L. Lindner (red.), Czwartorzęd.

Osady, metody badań, stratygrafia, Wydawnictwo PAE, Warszawa, s. 182–204.

Maroukian H., Gaki-Papanastasiou K., Tsermegas I. i in. (2007), Procesy katastrofalne w zurbanizowanych zlewniach Grecji (na przykładzie Attyki), [w:] A. Kostrzewski, J. Szpikowski (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych, t. 4, Procesy ekstremalne w środowisku geograficznym, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, s. 167–175.

Martinez J.D., Johnson K.S., Neal J.T. (1998), Sinkholes in Evaporite Rocks, „American Scientist” 86, s. 38–51.

McMahon E.T. (2000), Green Infrastructure, „Planning Commissioners Journal” 37, s. 4–7.

Merapi 2010, https://ktwop.com/2010/11/08/merapi-residents-flee-yogyakarta-but-fligts-resume-to-jakarta (dostęp: 13.01.2019).

Messina Earthquake 1908, https://en.wikipedia.org/wiki/1908_Messina_earthquake (dostęp: 29.04.2019).

Migoń P. (2006), Geomorfologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Migoń P. (red.) (2010), Wyjątkowe zdarzenia przyrodnicze na Dolnym Śląsku i ich skutki, Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, t. 14, Wrocław.

Milanović P. (2000), Geological Engineering in Karst, Zebra Publishing Ltd., Belgrade. Milanović P. (2015), Catalog of Engineering Works in Karst and Their Effects, [w:] Z. Stevanović (ed.), Karst Aquifers – Characterization and engineering, Springer, London, s. 361–402.

Miłkowski M., Przybyszewska J.M. (2000), Porty rzeczne, [w:] J. Kułtuniak (red.), Rzeki.

Kultura – cywilizacja – historia, t. 9, Śląsk, Katowice, s. 265–335.

Mitchell J.K. (1987), A Management-oriented, Regional Classification of Developed Coastal Barriers, [w:] R.H. Platt, S.G. Pelczarski, B.K.R. Burbank (eds), Cities on the Beach. Management issues of developed coastal barriers, The University of Chicago, Department of Geography, „Research Paper” 224, s. 31–42.

The Modified Mercalli Intensity Scale, United States Geological Survey, https://earthqu-ake.usgs.gov/learn/topics/mercalli.php (dostęp: 14.09.2018).

Molicki W. (1984), Wpływ wartości krajobrazowych Odry na kształtowanie nowych osiedli mieszkaniowych Wrocławia, [w:] Odra we Wrocławiu, Ossolineum, Wrocław, s. 77–87.

Moroi T., Takemura M. (2010), Morality Estimation by Causes of Death Due to the 1923 Kanto Earthquake, „Japan Association for Earthquake Engineering” 4(4), s. 21–45, https://www.jstage.jst.po.jp/article/jaee2001/4/4/4_4_21/article (dostęp: 3.01.2019).

Mosiej K., Pawłat H., Popek Z. i in. (1992), Regulacja rzek i obwałowań, [w:] K. Mosiej, Ciepielowski (red.), Ochrona przed powodzią, Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty, s. 97–214.

The Most Dangerous Volcano in the World, volcano.oregonstate.edu/most-dangerous-volcano-world-tale-nyiragongo (dostęp: 2.05.2019).

Mullineaux D.R. (1981), Hazards from Volcanic Eruptions, „Geological Survey Professional Paper” 1240-B, s. 87–100.

Mycielska-Dowgiałło E., Korotaj-Kokoszyńska M., Smolska E. i in. (2001), Geomorfologia dynamiczna i stosowana, Wydział Geogr. i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.

Nakada S. (2000), Hazards from Pyroclastic Flows and Surges, [w:] H. Sigurdsson, B. Houghton, S.R. McNutt, H. Rymer, J. Stix (eds), Encyclopedia of Volcanoes, Academic Press, San Diego, s. 945–955.

National Earthquake Information Center 2001, Frequency of occurrence of earthquakes based on observations since 1900. United States Geological survey, http://neic.usgs.gov/neis/general/handouts/magnitude_intensity.html (dostęp: 4.01.2019).

Newhall C.G., Punongbayan R.S (eds) (1996), Fire and Mud: Eruptions and lahars of Mount Pinatubo, Philippines, Philippine Institute of Volcanology and Seismology, University of Washington Press, Seattle.

Nihayatul U., Supriyno A., Rinardi H. (2017), The Eruption of Mount Kelud and It’s Impacts in Blitar 1919–1922, „Indonesian Historical Studies” 1(1), s. 67–77.

Nowicka B. (2002), Wpływ urbanizacji na warunki odpływu, „Prace Instytutu Geografii Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach” 7, s. 77–86.

Nyka L. (2013), Architektura i woda – przekraczanie granic, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk.

Olaczek R. (2008), Skarby przyrody i krajobrazu Polski, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.

Olesiak J. (red.) (2012), Ramowy program konserwatorski. Propozycja technologicznych prac konserwatorskich na murach zamkowych w Będzinie, www.bedzin.bip.info.pl/plik.php?id=29891 (dostęp: 4.02.2019).

Pancewicz A. (2002), Rzeka w przestrzeni miejskiej. Próba określenia wzajemnych relacji, [w:] J. Kułtuniak (red.), Rzeki. Kultura – cywilizacja – historia, t. 11, Śląsk, Katowice, s. 255–275.

Pancewicz A. (2004), Rzeka w krajobrazie miasta, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice.

Parise M., Vennari C. (2013), A Chronological Catalogue of Sinkholes in Italy: The first step toward a real evaluation of the sinkholes hazard, [w:] L. Land, D.H. Doctor, B. Stephenson (eds), Proceedings of the 13th Multidisciplinary Conference on Sinkholes and the Engineering and Environmental Impacts of Karst, Carlsbad (New Mexico, USA), 6–10 May 2013, National Cave and Karst Research Institute, s. 383–392, https://pdfs.semanticscholar. org/7feb/47d69d77bbda5e749fa1e3d1e0aaabedac6b.pdf (dostęp: 15.12.2018).

Parise M., Ravbar N., Živanović V. i in. (2015), Hazards in Karst and Managin Water Resources Quality, [w:] Z. Stevanović (ed.), Karst Aquifers – Characterization and engineering, Springer, London, s. 601–688.

Parkfield Earthquake 2004, https://en.wikipedia.org/wiki/Parkfield_earthquake (dostęp: 13.01.2019).

Pawłowska K. (2007), Zagospodarowanie dolin rzecznych jako temat prac projektowych kierunku architektura na Politechnice Krakowskiej, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG” 7, s. 312–323.

Pearce F. (2007), Earth Then and Now, Mitchell Beazley, London.

Petley D. (2010), Landslides Hazards, [w:] I. Alcántara-Ayala, A. Goudie (eds), Geomorphological Hazards and Disaster Prevention, Cambridge University Press, Cambridge, s. 63–73.

Pickering K.T., Soh W., Taira A (1991), Scale of Tsunami-generated Sedimentary Structures in Deep Water, „Journal of the Geological Society London” 148, s. 211–214.

Pierce County 2014, Mount Rainier active volcano, http://www.piercecountywa.org/activevolcano (dostęp: 13.01.2019).

Pierson T.C., Wood N.J., Driedger C.L. (2014), Reducing Risk from Lahar Hazards: Concepts, case studies and roles for scientist, „Journal of Applied Volcanology” 3(16), https://appliedvolc.biomedcentra.com/articles/10.1186/s13617-014-0016-4 (dostęp: 7.10.2018).

Podgórski Z. (2004), Wpływ budowy i funkcjonowania młynów wodnych na rzeźbę i wody powierzchniowe Pojezierza Chełmińskiego i przyległych części dolin Wisły i Drwęcy, Wydawnictwo UMK, Toruń.

Podgórski Z. (2008), Wykorzystanie energii wody w dorzeczu Drwęcy od początku XIX wieku do lat 30. XX wieku na tle Pomorza Nadwiślańskiego, [w:] W. Marszewski, L. Kozłowski (red.), Ochrona i zagospodarowanie dorzecza Drwęcy, Wydawnictwo UMK, Toruń, s. 285–298.

Popek Z. (2013), Potrzeby i możliwości zwiększenia retencji powodziowej na obszarach zurbanizowanych, [w:] B. Więzik (red.), Prawne, administracyjne i środowiskowe uwarunkowania zagospodarowania dolin rzecznych, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała, s. 83–102.

Poprawa D., Rączkowski W. (2003), Osuwiska Karpat, „Przegląd Geologiczny” 51(8), s. 685–692.

Prabaharan D.J (2002), Fear of Flying: Assessing the risk of volcanic ash clouds for aviation, „GIS User” 50, s. 22–23.

Prater C.S., Lindell M.K. (2000), Politics of Hazard Mitigation, „Natural Hazards Review” 1, s. 73–82.

Prete S.D., Ioving G., Parise M. i in. (2010), Origin and Distribution of Different Types of Sinkholes in the Plain Areas of Southern Italy, „Geodinamica Acta” 23(1–3), s. 113–127.

Prusak Z., Zawadzka-Kahlau E. (2008), Potential Implications of Sea-Level Rise for Poland, „Journal of Costal Research” 24(2), s. 410–422.

Przewoźniak M. (2001), Przemiany środowiska przyrodniczego strefy nadmorskiej Pobrzeży Południowobałtyckich w Polsce, „Prace Geograficzne” 179, s. 169–185.

Pukowska-Mitka M. (2002), Cykle węglowe w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Pulina M., Andrejczuk W. (2000), Kras i jaskinie. Wielka Encyklopedia Geografii Świata, XVII, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań.

Punzet J. (1981), Zmiany w przebiegu stanów wody w dorzeczu górnej Wisły na przestrzeni 100 lat (1871–1970), „Folia Geographica, seria Geogr.-Physica” 14, s. 5–28.

Racinowski R., Coufal R. (1999), Geologia inżynierska, Politechnika Szczecińska, Szczecin.

Radlicz-Rühlowa H., Wiśniewska-Żelichowska M. (1988), Podstawy geologii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

Revision of The World Urbanization Prospects 2014, https://www.un.org/en/development/desa/publications/2014-revision-world-urbanization-prospects.html (dostęp: 26.04.2019).

Riggio A., Santulin M. (2015), Earthquake Forecasting: A review of radon as seismic precursor, „Bollettino di Geofisica Teorica ed Applicata” 56(2), s. 95–114.

Ritchie D., Gates A. E. (2001), Encyclopedia of Earthquakes and Volcanoes, Checkmark Books, New York.

Rogall H. (2010), Ekonomia zrównoważonego rozwoju – teoria i praktyka, Zysk i S-ka, Poznań.

Rosa B. (1984), Rozwój brzegu i jego odcinki akumulacyjne, [w:] B. Augustowski (red.), Pobrzeże Pomorskie, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Gdańsk, s. 67–119.

Rotnicki K., Borzyszkowska W. (1999), Przyspieszony wzrost poziomu morza i jego składowe na polskim wybrzeżu Bałtyku w latach 1951–1990, [w:] R.K. Borówka (red.), Ewolucja geosystemów nadmorskich Południowego Bałtyku, Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań–Szczecin, s. 141–160.

Różański S. (1979), Osadnictwo a środowisko Polski, PWN, Warszawa.

Różycki S.Z. (1972), Nizina Mazowiecka, [w:] R. Galon (red.), Geomorfologia Polski, t. 2, Niż Polski, PWN, Warszawa, s. 271–317.

Sabbioni C. (2003), Mechanisms of Air Pollution Damage to Stone, [w:] P. Brimblecombe (ed.), The Effects of Air Pollution on the Built Environment, London Imperial College Press, s. 63–106.

San Francisco Earthquake 1906, https://en.wikipedia.org/wiki/1906_San_Fancisco_ earthquake (dostęp: 5.01.2019).

San Francisco Earthquake 1989, https://www.history.com/topics/natural-disasters-and-environment/1989-san-francisco-earthquake (dostęp: 5.01.2019).

San Juan Parangaricutiro – Church Buried Half in Lava Rock, https://unusualplaces.org/san-juan-parangaricutiro-the-church-buried-in-lava/ (dostęp: 13.12.2018).

Sassa K. (2004), The International Consortium on Landslides, „Landslides” 1(1), s. 91–94.

Scheidegger A.E. (1975), Physical Aspects of Natural Catastrophes, Elsevier, Amsterdam.

Schiavion N. (2007), Kaolinisation of Granite in an Urban Environment, „Environmental Gology” 52, s. 399–407.

Schmincke H.-U. (2004), Volcanism, Springer, Berlin.

Schneider-Skalska G. (2010), Projektowanie zrównoważone terenów nadrzecznych w miastach, [w:] B. Więzik (red.), Prawne, administracyjne i środowiskowe uwarunkowania zagospodarowania dolin rzecznych, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała, s. 191–199.

Scott K.M., Vallance J.W., Kerle N. i in. (2005), Catastrophic Precipitation-triggered Lahar at Casita Volcano, Nicaragua: Occurrence, bulking and transformation, „Earth Surface Processes and Landforms” 30, s. 59–79.

Segar D.A. (1998), Introduction to Ocean Sciences, Wadsworth Publishing Company, Belmont. Selwitz C. (1990), Deterioration of the Great Sphinx: An assessment of the literature, „Antiquity” 64, s. 853–859.

Shenzhen Landslide 2016, https://www.scmp.com/news/china/society/article/1897833/shenzhen-landslide-investigation-must-stand-test-history-senior (dostęp: 9.05.2019).

Sichuan Earthquake 2008, https://en.wikipedia.org/wiki/2008_sichuan_eartquake (dostęp: 9.04.2019).

Sigurdsson H., Carey S., Cornell W. i in. (1985), The Eruptions of Vesuvius in 79 AD, „National Geographic Research” 1, s. 332–387.

Simpson D.W. (1976), Seismicity Changes Associated with Reservoir Loading, „Engineering Geology” 10, s. 123–150.

Skopje Earthquake 1963, https://en.wikipedia.org/wiki/1963_Skopje_earthquake (dostęp: 4.01.2019).

Słodczyk J. (2012), Historia planowania i budowy miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.

Słodczyk J. (2014), Rzeka w lokalizacji i przestrzennym rozwoju miasta, [w:] M. Śliwa (red.), Problemy i wyzwania w zagospodarowaniu przestrzennym terenów nadrzecznych miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 47–60.

Solarek K., Ryńska E.D., Mirecka M. (2016), Urbanistyka i architektura w zintegrowanym gospodarowaniu wodami, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa.

Solski A. (2016), Rzeka Odra w Oławie – kierunki rozwoju, [w:] S. Janiszewski (red.), Rzeka w mieście, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław, s. 131–140.

Sperling C.H.B., Cook R.U. (1980), Salt Weathering in Arid Environments: Experimental investigations of the relative importance of hydration and crystallisation processes, II Laboratory studies, Bedford College London Papers in Geography 9(45).

Stanley S.M. (2002), Historia Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Starkel L., Łajczak A. (2008), Kształtowanie rzeźby den dolin w Karpatach (koryt i równin zalewowych), [w:] L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (red.), Współczesne przemiany rzeźby Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, s. 95–106.

Stecki K. (1978), Osobliwości, piękno i geneza krajobrazu Polski, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

Stevanowić Z. (2015), Karst Environment and Phenomena, [w:] Z. Stevanović (ed.), Karst Aquifers – Characterization and engineering, Springer, London, s. 19–46.

Subotowicz W. (1982), Litodynamika brzegów klifowych wybrzeża Polski, Ossolineum, Wrocław.

Subsidence in Mexico, http://geodesy.fiu.edu/MexSubsidence/index.html (dostęp: 5.03.2019).

Sunamura T. (2015), Rocky Coast Processes: With special reference to the recession of soft rock cliffs, Proceeding of the Japan Academy, Series B, „Physical and Biological Sciences” 91(1), s. 481–500.

Szafranek E. (2014), Społeczne funkcje terenów nadrzecznych, [w:] M. Śliwa (red.), Problemy i wyzwania w zagospodarowaniu przestrzennym terenów nadrzecznych miast, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 61–72.

Tangshan Earthquake 1976, https://en.wikipedia.org/wiki/1976_Tangshan_earthquake (dostęp: 3.01.2019).

Tanguy J.C., Ribière Ch., Scarth A. i in. (1998), Victims from Volcanic Eruptions: A revised database, „Bulletin of Volcanology” 60, s. 137–144.

Tazieff H., Sabroux J.C. (1983), Forecasting Volcanic Events, Lange and Springer, Berlin.

Thompson R.D., Perry A. (eds), 1997, Applied Climatology, Principles and Practice, Routledge, London–New York.

Thouret J.C. (2014), Volcanic Hazards and Risks: A geomorphological perspective [w:] Alcántara-Alyala, A. Goudie (eds), Geomorphological Hazards and Disaster Prevention, Cambridge University Press, Cambridge, s. 13–32.

Tilling R.I. (2005), Volcanic Hazards, [w:] J. Marti, G.J. Ernst (eds), Volcanoes and Environment, Cambridge University Press, Cambridge, s. 55–89.

Tołwiński T. (1948), Urbanistyka, t. I, Budowa miasta w przeszłości, Wydawnictwo Ministerstwa Odbudowy, Warszawa.

Tołwiński T. (1963), Urbanistyka, t. III, Zieleń w urbanistyce, PWN, Warszawa.

Tōhoku Earthquake and Tsunami 2011, https://en.wikipedia.org/wiki/2011_Tōhoku_earthquake_and_tsunami (dostęp: 4.01.2019).

Tölle A. (2010), Restrukturyzacja miejskich obszarów nadwodnych. Aspekty urbanistyczne, zarządzające i społeczno-kulturowe, „Biuletyn Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UAM”, Seria Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna 10.

Trudgill S.T., Viles H.A., Inkpen R i in. (2001), Twenty-year Weathering Remeasurements at St Paul’s Cathedral, London, „Earth Surface Processes and Landforms” 26(10), s. 1129–1142.

Trząski L. (2000), Idea renaturyzacji miejskiego potoku na przykładzie Ślepiotki (Katowice), „Inżynieria Ekologiczna” 1, s. 184–189.

Tsermegas I. (2006), Wpływ człowieka na rzeźbę Grecji – wybrane aspekty, [w:] A. Latocha, A. Traczyk (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Metody badań i studia przypadków, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego Wrocław, s. 51–63.

Turchinov J.I. (1997), Litologiczne uwarunkowania rozwoju procesów krasowych w badeńskich gipsach Podkarpacia, „Przegląd Geologiczny” 45(8), s. 803–806.

Tyc A. (1989), Współczesne procesy krasowe w strefie oddziaływania kopalń olkuskiego okręgu rudnego, „Kras i Speleologia” 6(15), s. 23–39.

Tyc A. (1997), Wpływ antropopresji na procesy krasowe na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej (na przykładzie obszaru Olkusz-Zawiercie), „Kras i Speleologia” nr spec. 1(97).

Tyc A. (2008), Formy rzeźby odziedziczone po speleogenezie – ich znaczenie w ewolucji krasu węglanowego, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

USGS 2000, Types and Effects of Volcano Hazards, United States Department of the Interior, United States Geological Survey, http://volcanoes.usgs.gov/Hazards/What/hazards.html (dostęp: 25.08.2018).

Valdivia Earthquake 1960, https://en.wikipedia.org/wiki/1960_Valdivia_earthquake (dostęp: 4.01.2019).

Van Diver B. (1985), Roadside Geology of New York, Mountain Press Publishing Company, Missoula.

Vassie P. (1984), Reinforcement Corrosion and the Durability of Concrete Bridges, „Proceeding of the Institution of Civil Engineers” 76, s. 713–723.

Venhuizen H. (2000), Amfibisch wonen, Amphibions Living, Rotterdam.

Wach J. (1987), Zmiany profilu podłużnego Kłodnicy w wyniku osiadań górniczych, [w:] T. Szczypek, J. Wach (red.), Problemy geograficzne górnośląsko-ostrawskiego regionu przemysłowego, Oddział Doskonalenia Nauczycieli Katowice, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, s. 126–130.

Walker H.J., McGraw M. (2010), Geomorphology and Costal Hazards, [w:] I. Alcántara-Alyala, A. Goudie (eds), Geomorphological Hazards and Disaster Prevention, Cambridge University Press, Cambridge, s. 129–144.

Waltham T., Bell F., Culshaw M. (2005), Sinkholes and Subsidence, Chichester, Springer-Praxis.

Wang H.M., Wang Y., Jiao X. i in. (2014), Risk Management of Land Subsidence in Shanghai, „Desalination and Water Treatment” 52/4–6, s. 1122–1129.

Warnaars E., Larsen A.L., Jacobsen P. i in. (1999), Hydrologic Behavior of Stormwater In filtration Trenches in a Central Urban Area During 23 years of Operations, „Water Science and Technology” 39, s. 217–224.

Warrick R.A. (1979), Volcanoes as Hazards: An overview, [w:] P.D. Shects, D.L. Grayson (eds), Volcanic Activity and Human Ecology, Academic Press, New York, s. 161–194.

Wasting La Conchita 2005, https://web.csulb.edu/depts/geology/facultypages/bperry/Mass%20Wasting/LaConchita.htm (dostęp: 4.01.2019).

Wedekind W., Ruedrich J. (2006), Salt-weathering, Conservation Techniques and Strategies Protect the Rock Cut Facades in Petra/Jordan, [w:] R. Fort, A. de Buergo, M. Gomez-Heras, C. Vazquez-Calvol (eds), Haritage, Weathering and conservation, Taylor & Francis, London, s. 261–267.

Wedekind W., Ruedrich J., Siegesmund S. (2011), Natural Building Stones of Mexico-Tenochtitlán: Their use, weathering and rock properties at the Templo Mayor Palace Heras Soto and Metropolitan Cathedral, „Environmental Earth Sciences” 63, s. 1787–1798, doi:10.1007/s12665-011-1075-z

Whittow J. (1980), Disasters: The anatomy of environmental hazards, Pelican, Harmondsworth.

Wibig J. (2012), Klimat Polski. Zmiany współczesne i perspektywy na przyszłość, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Wieczorek G.F., Larsen M.C., Eaton L.S. i in. (2001), Debris-flow and Flooding Hazards Associated with the December 1999 Storm in Costal Venezuela and Strategies For Mitigation, U.S. Geological Survey Open File Report 01-144, http://pubs.usgs.gov/of/2001/ofr-01-0144/ (dostęp: 14.08.2018)

Więzik B. (2010), Wpływ zagospodarowania międzywala na zagrożenie powodziowe, [w:] Więzik (red.), Prawne, administracyjne i środowiskowe uwarunkowania zagospodarowania dolin rzecznych, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała, s. 227–242.

Wilimzig, M., Bock, E. (1996), Attack of Mortar by Bacteria and Fungi, [w:] E. Heitz, H-C. Flemming, W. Sand (eds), Microbially Influenced Corrosion of Materials – Scientific and engineering aspects, Springer, Heidelberg, Berlin, s. 311–322.

Williams R.G., Moore J.G. (1983), Man Against Volcano: The eruption on Heimaey, Vestmannaeyjor, Iceland, USGS, https://pubs.usgs.gov/gip/heimaey/heimaey.pdf (dostęp: 14.08.2018).

Witt A., Borówka R.K. (1997), Rzeźba Powierzchni Ziemi. Wielka Encyklopedia Geografii Świata, tom VI, Wydawnictwo Kurpisz s.c., Poznań.

Wojnarowska A. (2011), Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich. Przykłady praktyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Wołoch F., Gaczek M. (2016), Źródła soli w murach i tynkach budynków, „Nauka i Budownictwo” 10, s. 90–93.

Wood R.M. (1986), Earthquakes and Volcanoes, Mitchell Beazley, London.

Wójcik J. (2002), Wpływ antropopresji na wody powierzchniowe w obszarze silnie uprzemysłowionym na przykładzie Wałbrzycha, „Prace Instytutu Geografii Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach” 7, s. 173–181.

Wrzosek A. (1976), Rozważania nad położeniem i rozwojem przestrzennym miast nadrzecznych, „Przegląd Geograficzny” t. XLVIII, 4, s. 649–655.

Wyżga B. (2003), Współczesne wcinanie się rzek polskich Karpat – przyczyny, przebieg i skutki, [w:] J. Lach (red.), Dynamika zmian środowiska geograficznego pod wpływem antropopresji, Akademia Pedagogiczna, Kraków, s. 161–167.

Youd L., Keefer D.K. (1981), Earthquake-Induced Ground Failures, [w:] Facing Geologic and Hydrologic Hazards. Earth-science considerations, Geological Survey Professional Paper 1240-B, s. B16–B31.

Zawadzka-Kahlau E. (1999), Tendencje rozwojowe polskich brzegów Bałtyku południowego, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk.

Zador M. (1992), Experience with Cleaning and Consolidating Stone Facades in Hungary, [w:] R.G.M. Webster (ed.), Stone Cleaning and the Nature, Soiling and Decay Mechanisms of Stone, Donhead, London, s. 146–152.

Zygmunt-Rubaszek J. (2010), Na styku miasta i rzeki: uwagi o zagospodarowaniu terenów nadrzecznych we Wrocławiu i Głogowie, „Architektura Krajobrazu” 4, s. 37–45.

danielafrique.canalblog.com/albums/rwanda/photos/10890815-goma_frontiere_du_rwanda_coulee_de_lave.html

http://www.piercecountywa.org/activevolcano

https://activerain.com/blogsview/1568474/fi e-island-summer-vacation---a-world-all-its-own

https://earthobservatory.nasa.gov/images/45329/landslide-in-zhouqu-china

https://earthquke-raport.com/2018/07/07volcano-news-archive-nr-22/

https://en.wikipedia.org/wiki/Nungay_Peru

https://habitat.com/seoul-recovers-a-lost-stream-transforms-it-into-an-urban-park/

https://heraldodemexico.com.mx/cdmx/edificio-cruje-y-se-hunde/

https://landslides.usgs.gov.nlic/

https://leganerd.com/2011/04/07/plymouth-monserrat-foto-dalla-zona-proibit/

https://watercentral.wordpress.com/category/mexico-city/

https://www.japantimes.co.jp/news/2017/03/11/national/22-new-seawalls-finished-areas-hit-2011-tsunami/#.XTCtxf ZuJPY