-
938
-
807
-
691
-
639
-
562
Pliki do pobrania
Przedmiot niniejszej książki stanowią relacje polityczne między cesarstwem bizantyńskim a Longobardami w okresie od początku VI w. do upadku egzarchatu Rawenny. Nakreślenie ich obrazu dla całości tego przedziału czasowego jest zadaniem dość trudnym, na co składa się kilka czynników. Po najeździe Longobardów Konstantynopol traktował Italię jako obszar peryferyjny, a priorytet nadawano zmaganiom z Awarami, Sasanidami i Arabami. Z tego powodu intensywność relacji gwałtownie spadła wraz z początkiem VII w., co wydatnie utrudnia przedstawienie ich spójnego obrazu. Znajduje to odbicie w źródłach greckojęzycznych, w których wątki longobardzkie są obecne sporadycznie. Zachodnie źródła łacińskie są natomiast liczne i różnorodne głównie dla okresu do początku VII w., odzwierciedlają jednak głównie wewnątrzitalską perspektywę. Dla okresu późniejszego materiały są natomiast skromniejsze i pełne luk (prawie cały VII w.) lub wyjątkowo stronnicze (VIII w.).
W I połowie VI w. Longobardowie osiedlili się w Panonii, zostając sojusznikami cesarstwa. W tym okresie Bizancjum wykorzystywało ich jako element potrzebny do zachowania równowagi w regionie, ograniczający wpływy Gepidów. Sytuacja zmieniła się wraz z longobardzką inwazją na Italię. Longobardowie szybko opanowali dużą część półwyspu, pozostawiając w rękach cesarstwa tylko centrum i niektóre obszary przybrzeżne. Konstantynopol, ze względu na ograniczone możliwości, nigdy nie zaangażował dużych zasobów militarnych, by przeciwstawić się agresji. Zamiast tego uciekał się głównie do intryg, płacenia trybutów warlordom i szukania pomocy frankijskiej. W tym czasie utworzona została też struktura w postaci egzarchatu Rawenny, sprawująca kontrolę nad obszarami Italii pozostającymi jeszcze w rękach cesarstwa. Względnie pokojowy status quo ukształtował się na początku VII w., czego świadectwem były odnawiane w tym czasie rozejmy i wymiana poselstw na szczeblu centralnym w 609 r. Wydaje się, że longobardzka monarchia w Italii nie była zainteresowana ugodą w postaci choćby formalnego uznania zwierzchności cesarstwa w zamian za zaakceptowanie jej praw do władania półwyspem i zawarty w 609 r. układ stanowił potwierdzenie jej pełnej politycznej podmiotowości.
W VII w. relacje stały się mniej intensywne i napięte, odznaczyły się jednak kilkoma epizodami niezwykłej wagi. Jednym z nich jest podbój bizantyńskiej Ligurii przez Longobardów w latach 40. Drugim natomiast wyprawa italska cesarza Konstansa II, która miała na celu przede wszystkim wzmocnienie pozycji cesarstwa w basenie Morza Śródziemnego i zabezpieczenie go przed poczynaniami muzułmanów. Wprowadzając w życie tę koncepcję, cesarz chciał najprawdopodobniej dokonać podboju longobardzkiego księstwa Benewentu, jednak nie udało mu się zrealizować tego zadania. Być może ok. 680 r. zawarto natomiast układ ponownie stabilizujący sytuację w Italii, jednak dotyczące tego aktu przesłanki źródłowe są bardzo niejednoznaczne i w związku z tym jego znaczenia nie należy przeceniać, szczególnie że trudno stwierdzić, czy na pewno miał miejsce.
VIII w. odznaczył się wznowieniem longobardzkiej agresji wobec terytoriów egzarchatu. Król Liuprand wydatnie dążył do osiągnięcia w Italii niekwestionowanej hegemonii. W tym okresie wzrosła też pozycja papiestwa, które wobec postępującej bierności Konstantynopola dla spraw półwyspu i słabości egzarchy przejęło główny ciężar negocjacji z Longobardami. Agresywna polityka prowadzona przez longobardzką monarchię ostatecznie doprowadziła do zdobycia Rawenny przez króla Aistulfa i upadku egzarchatu ok. 751 r.
Maciej Dawczyk (ur. 1992), absolwent historii Uniwersytetu Łódzkiego, w 2022 roku uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy przygotowanej w Katedrze Historii Bizancjum Uniwersytetu Łódzkiego. W swoich badaniach zajmuje się historią wczesnośredniowiecznej Italii (dziejami papiestwa, relacjami Longobardów z Bizancjum i Stolicą Apostolską) oraz średniowiecznymi polemikami antyislamskimi.
Agathiae Myrinaei Historiarum libri quinque, rec. B.G. Niebuhr, Bonnae 1828.
Agathias, The Histories, transl. J.D. Frendo, Berlin–New York 1975.
Agnelli liber pontificalis ecclesiae Ravennatis, ed. O. Holder-Egger, [in:] MGH.SRLI, ed. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 265–391.
Agnellus of Ravenna, The Book of Pontifs of the Church of Ravenna, intro. and transl. D. Mauskopf Deliyannis, Washington D. C. 2004.
Concilium Mantuanum 827, [in:] MGH.Co, t. II, p. 2, ed. A. Werminghoff, Hannoverae et Lipsiae 1908, s. 583–589.
Andreae Bergomatis historia, [in:] MGH.SRLI, ed. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 220–230.
Andreae Bergomatis Historia, [in:] Franks and Lombards in Italian Carolingian Texts. Memories of the Vanquished, ed. and transl. L.A. Berto, London–New York 2021, s. 5–6, 11–13, 16–18, 21–24.
Auctarii Havniensis Extrema, [in:] MGH.AA, t. IX, ed. T. Mommsen, Berolini 1892, s. 337–339.
Bedae Chronica maiora A.D. A. DCCXXV, [in:] MGH.AA, t. XIII, ed. T. Mommsen, Berolini 1892, s. 247–327.
Codice diplomatico longobardo, vol. III, a cura di C. Brühl, Roma 1973.
Carmen de synodo ticinensi, ed. L. Bethmann, [in:] MGH.SRLI, ed. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 189–191.
Chronica Sancti Benedicti Casinensis, [in:] MGH.SRLI, ed. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 467–489.
Codex Carolinus, ed. W. Gundlach, [in:] MGH.E, t. III, ed. E. Dümmler, Berolini 1892, s. 469–657.
In nomine Domini edictum, quem renovavit dominus Rothari, vir excellentissimo, rex genti Langobardorum cum primatos iudices suos, ed. F. Bluhme, [in:] MGH.LL, t. IV, ed. G.H. Pertz, Hannoverae 1868, s. 1–90.
Epistolae aevi Merovingici collectae, ed. W. Gundlach, [in:] MGH.E, t. III, ed. E. Dümmler, Berolini 1892, s. 434–468.
Epistolae Austrasicae, ed. W. Gundlach, [in:] MGH.E, t. III, ed. E. Dümmler, Berolini 1892, s. 110–153.
Epistolae Langobardicae collectae, ed. W. Gundlach, [in:] MGH.E, t. III, ed. E. Dümmler, Berolini 1892, s. 691–715.
Excerpta Sangallensia, [in:] MGH.AA, t. IX, ed. T. Mommsen, Berolini 1892, s. 334–336.
Chronicarum quae dicuntur Fredegarii Scholastici libri IV. cum Continuationibus, [in:] MGH.SRM, t. II, ed. B. Krusch, Hannoverae 1888.
Ex Gregorii Magni dialogorum libris, [in:] MGH.SRLI, ed. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 524–540.
Gregorii I papae Registrum Epistolarum Libri I–VII, [in:] MGH.E, t. I, eds P. Ewald, L.M. Hartmann, Berolini 1891.
Gregorii I papae Registrum Epistolarum Libri VIII–XIV, [in:] MGH.E, t. II, ed. L.M. Hartmann, Berolini 1899.
S. Gregorii Magni opera, Registrum epistularum, Libri I–VII, ed. D. Norberg, Turnholti 1982.
S. Gregorii Magni opera, Registrum epistularum, Libri VII–XIV, ed. D. Norberg, Turnholti 1982.
Św. Grzegorz Wielki, Listy, t. I–IV, tłum J. Czuj, Warszawa 1954.
Gregorii episcopi Turonensis libri historiarum X, [in:] MGH.SRM, t. I, p. 1, eds B. Krusch, W. Levison, Hannoverae 1951.
Grzegorz z Tours, Historie (Historia Franków), tłum. K. Liman, T. Richter, wstęp: D.A. Sikorski, Kraków 2002.
Historia Langobardorum codicis Gothani, [in:] MGH.SRLI, ed. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 7–11.
Historia Langobardorum codicis Gothani, [in:] Franks and Lombards in Italian Carolingian Texts. Memories of the Vanquished, ed. and transl. L.A. Berto, London–New York 2021, s. 3–5, 7–11, 14–16, 19–21.
Hydatii Lemici Continuatio chronicorum Hieronymianorum, [in:] MGH.AA, t. XI, ed. T. Mommsen, Berolini 1894, s. 1–36.
Cosentino S., L’iscrizione ravennate dell’esarco Isacio e le guerre di Rotari, AMDSPAPM 11.15, 1993, s. 23–24.
Dell’Acqua F., Gantner C., Resenting Byzantine Iconoclasm. Its Early Reception in Italy throughan Inscription from Corteolona, MW.CIS 9, 2019, s. 162.
Inskrypcje Liutpranda z kościoła w Corteolonie, [in:] Początki bizantyńskiego ikonoklazmu (726–754). Teksty źródłowe, red. M. Jesiotr, J. Naumowicz, tłum. M. Jesiotr, Warszawa 2021, s. 92–94.
De Sanctis G., La Sardegna ai tempi di Costantino Pogonato, RFIC 56, 1928, s. 118–119.
Isidoris Iunioris episcopi Hispalensis chronica maiora, [in:] MGH.AA, t. XI, ed. T. Mommsen, Berolini 1894, s. 391–481.
Isidori Hispalensis Chronica, cura et studio J.C. Martin, Turnhout 2003.
Iohannis Abbatis Biclarensis Chronica, [in:] MGH.AA, t. XI, ed. T. Mommsen, Berolini 1894, s. 207–220.
Kronika Jana z Biclar, tłum. S. Grabowski, WSTeo 8, 1995, s. 107–125.
Iohannis Biclarensis Chronicon, [in:] Victoris Tunnunensis Chronicon cum reliquiis ex Consularibus Caesaraugustanis et Iohannis Biclarensis Chronicon, eds C.C. de Hartmann, R. Collins, Turnhout 2001, s. 57–83.
The Third Part of the Ecclesiastical History of John Bishop of Ephesus Now First Translated from the Original Syriac by R. Payne Smith, M.A. Sub-Librarian of the Bodleian Library, Oxford 1860.
Romana, [in:] MGH.AA, t. V, p. I, ed. T. Mommsen, Berolini 1882, s. 1–52;
Jordanes, O całości dziejów albo o pochodzeniu i czynach narodu rzymskiego, [in:] Jordanes, O całości dziejów albo o pochodzeniu i czynach narodu rzymskiego. O pochodzeniu i czynach Gotów, wstęp i tłum. B.J. Kołoczek, Kraków 2022, s. 1–149.
Variarum libri duodecim, [in:] MGH.AA, t. XII, ed. T. Mommsen, Berolini 1894.
Columbae sive Columbani abbatis Luxoviensis et Bobbiensis epistolae, ed. W. Gundlach, [in:] MGH.E, t. III, ed. E. Dümmler, Berolini 1892, s. 154–190.
Constantino Porfirogenito, De thematibus. Introduzione, testo critico, commento, a cura di A. Pertusi, Citta di Vaticano 1952.
Constantine Porphyrogenitus, De adiministrando imperio, ed. G. Moravcsik, transl. R.J.H. Jenkins, Budapest 1949.
Chronica patriarcharum Gradensium, [in:] MGH.SRLI, ed. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 392–397.
Chronicon Salernitanum. A Critical Edition with Studies on Literary and Historical Sources and on Language, ed. U. Westerbergh, Stockholm–Lund 1956.
Le Liber Pontificalis, texte, introduction et commentaire par L. Duchesne, vol. I, Paris 1886.
The Lives of the Eighth-Century Popes AD 715–817, transl. and intro. D. Raymond, ed. 2, Liverpool 2007.
Liber Pontificalis I–XCVI (usque ad annum 772) [Księga Pontyfików 1–96 (do roku 772)], tłum. P. Szewczyk, M. Jesiotr, Kraków 2014.
Marii episcopi Aventicensis chronica, [in:] MGH.AA, t. XI, ed. T. Mommsen, Berolini 1894, s. 225–239.
The History of Menander the Guardsman. Introductory Essay, Text, Translation and Historiographical Notes, ed. R.C. Blockley, Liverpool 1985.
Origo gentis Langobardorum, [in:] MGH.SRLI, ed. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 1–6.
Pauli historia Langobardorum, [in:] MGH.SRLI, ed. G. Waitz, Hannoverae 1878, s. 12–187.
Paolo Diacono, Storia dei Longobardi, [in:] Paolo Diacono, Storia dei Longobardi in appendice Storia dei Longobardi di Benevento di Erchemberto, a cura di I. Pin, Pordenone 1990, s. 1–182.
Paweł Diakon, Historia Longobardów, [in:] Paweł Diakon, Historia rzymska, Historia Longobardów, tłum. i wstęp I. Lewandowski, Warszawa 1995, s. 197–329.
Paul the Deacon, History of the Lombards, transl. W.D. Foulke, ed. E. Peters, Philadelphia 2003.
Sancti Gregorii Magni Vita, auctore Paulo Diacono monacho cassiensi, [in:] PL, t. LXXV, ed. J.-P. Migne, Parisiis 1849, kol. 41–60.
Pelagius episcopus dilecto filio Gregorio venerabili Diacono (Appendix II), [in:] MGH.E, t. II, ed. L.M. Hartmann, Berolini 1899, s. 440–441.
Incipit leges quas Ahistulf rex adiuncxit, ed. F. Bluhme, [in:] MGH.LL, t. IV, ed. G.H. Pertz, Hannoverae 1868, s. 194–205.
Procopius, vol. II, Procopii Caesariensis Historiarium Tetradis II (Procopii De bello gotthico), rec. G. Dindorf, Bonnae 1833.
Procopius Caesariensis Opera Omnia, vol. II, De Bellis Libri V–VIII, ed. J. Haury, Lipsiae 1905.
Procopius, History of the Wars, ed. H.B. Dewing, vol. III–VI, Cambridge Mass. 1924–1928.
Prokopiusz z Cezarei, Historia wojen, t. II, Wojny z Gotami, tłum. i wstęp D. Brodka, Kraków 2015.
Das Strategikon des Maurikios, Finführung, Edition und Indices von G.T. Dennis, Übersetzung von E. Gamillscheg, Wien 1981.
Maurice’s Strategikon. Handbook of Byzantine Military Strategy, transl. G.T. Dennis, Philadelphia 1984.
Theophanis Chronographia. ed. C. de Boor, vol. 1, textum graecum continens, Lipsiae 1883.
The Chronicle of Theophanes. An English translation of anni mundi 6095–6305 (A.D. 602–813), with introduction and notes by H. Turtledove, Philadelphia 1982.
The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Near Eastern History AD 284–813, transl. with intro. and commentary by C. Mango and R. Scott with the assistance of G. Greatrex, Oxford 1997.
Theophylacti Simocattae Historiae, ed. C. de Boor, Lipsiae 1887;
The History of Theophylact Simocatta: An English Translation with Introduction, transl. M. and M. Whitby, Oxford 1986.
Teofilakt Simokatta, Historia powszechna, przekład, wstęp i komentarz A. Kotłowska, Ł. Różycki, Poznań 2016.
Codice diplomatico longobardo dal DLXVIII al DCCLXXIV, con note storiche, osservazioni e dissertazioni di C. Troya, ordinate principalemente a chiarir’ la condizione de’ Romani vinti da Longoabrdi e la qualità della conquista, vol. I, Napoli 1845, vol. IV, Napoli 1854.
A Companion to Late Antique Literature, eds S. McGill, E.J. Watts, sine loco 2018.
Alt K.W., Knipper C., Peters D., Müller W., Maurer A.-F., et al., Lombards on the Move – An Integrative Study of the Migration Period Cemetery at Szólád, Hungary, PLOS ONE 9.11, 2014, s. 1–15.
Amari M., Storia dei musulmani di Sicilia, vol. I, Firenze 1854.
Anastos M., The Transfer of Illyricum, Calabria and Sicily to the Jurisdiction of the Patriarchate of Constantinople in 732–33, [in:] idem, Studies in Byzantine Intellectual History, London 1979, s. 14–31.
Antonopoulos P., Early Peril Lost Faith. Italy between Byzantines and Lombards in the Early Years of the Lombard Settlement, A.D. 568–608, Saarbrücken 2016.
Arnaldi G., Marazzi F., Tarda Antichità e Alto Medioevo in Italia, Roma 2017.
Auzépy M.-F., State of emergency (700–850), [in:] The Cambridge History of the Byzantine Empire c. 500–1492, ed. J. Shepard, Cambridge 2008, s. 251–291.
Azzara C., Gregorio Magno e il potere regio, [in:] Gregorio Magno, l’impero e i „regna”: atti dell’incontro internazionale di studio dell’Università degli studi di Salerno – Osservatorio dell’Appennino Meridionale, con la collaborazione della Fondazione Ezio Franceschini e della Società Internazionale per lo Studio del Medioevo Latino, Fisciano, 30 settembre – 1 ottobre 2004, a cura di C. Azzara, Firenze 2008, s. 3–14.
Azzara C., Il regno longobardo in Italie e i Tre Capitoli, [in:] The Crisis of the Oikumene: The Three Chapters and the Failed Quest for Unity in the Sixth-Century Mediterranean, eds C. Chazelle, C. Cubitt, Turnhout 2007, s. 209–222.
Azzara C., Le invasioni barbariche, Bologna 1999.
Balzaretti R., Dark Age Liguria. Regional Identity and Local Power, c. 400–1000, London 2013.
Bedina A., Gisulfo, [in:] Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 56 (2001), https://www.treccani.it/enciclopedia/gisulfo_res-1736b677-87ee-11dc-8e9d-0016357eee51_(Dizionario-Biografico) [dostęp: 20.09.2023 r.].
Bedina A., Ildeprando, re dei Longobardi, [in:] Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 62 (2004), https://www.treccani.it/enciclopedia/re-dei-longobardi-ildeprando_(Dizionario-Biografico) [dostęp: 20.09.2023 r.].
Benati A., Sul confine tra Longobardia e Romania, [in:] Atti del 6° Congresso internazionale di studi sull’alto medioevo, Spoleto 1980, s. 303–328.
Bergamo N., Anabasi longobarda in Siria: sessantamila guerrieri al servizio dell’Impero, Porph 4.10, 2007, s. 92–106.
Bergamo N., I Longobardi. Dalle origini mitiche alla caduta del regno in Italia, ed. 2, Gorizia 2018.
Bertolini O., I rapporti di Zaccaria con Constantino V e con Artavasdo nel racconto del biografo del papa e nella probabile realtà storica, ASRSP 78, 1955, s. 1–21.
Bertolini O., Il patrizio Isacio esarca d’Italia (625–643), [in:] Atti del II Congresso Internazionale di Studi sull’Alto Medioevo, Spoleto 1953, s. 117–120.
Bertolini O., La data dell’ingresso dei Langobardi in Italia, [in:] idem, Scritti scelti di storia medioevale, Livorno 1968, s. 19–62.
Bertolini O., Le relazioni politiche di Roma con i ducati di Spoleto e di Benevento nel periodo del dominio longobardo, [in:] Atti del primo Congresso Internazionale di Studi Longobardi: Spoleto, 27.-30 sett. 1951, Spoleto 1952, s. 37–50.
Bertolini O., Roma di fronte a Bisanzio e ai Langobardi, Bologna 1941.
Bertolini O., Roma e i Longobardi, Roma 1972.
Bognetti G.P., Il ducato longobardo di Spoleto, [in:] idem, L’età longobarda, vol. III, Milano 1967, s. 486–505.
Bognetti G.P., L’influsso delle istituzioni militari romane sulle istituzioni longobarde del secolo VI e la nature della “fara”, [in:] idem, L’età longobarda, vol. III, Milano 1967, s. 2–46.
Bognetti G.P., Les inscriptions juives de Venosa et le problème des rapports entre les Lombards et l’Orient, [in:] idem, L’età longobarda, vol. III, Milano 1967, s. 508–518.
Bognetti G.P., Tradizione longobarda e politica bizantina nelle origini del ducato di Spoleto, [in:] idem, L’età longobarda, vol. III, Milano 1967, s. 440–475.
Bóna I., I Longobardi e la Pannonia, [in:] Atti del Convegno Internazionale sul tema. La civiltà dei Longobardi in Europa. Roma, 24–26 maggio 1971; Cividale del Friuli, 27–28 maggio 1971, Roma 1974, s. 241–255.
Borri F., Alboino. Frammenti di un racconto (secoli VI–XI), Roma 2016.
Borri F., Duces e magistri militum nell’Italia esarcale (VI–VIII secolo), RM 6.2, 2005, s. 1–46.
Bosio L., La via romana dalla Pannonia alla X Regio e il cammino dei Longobardi, [in:] Atti del Convegno di Studi Longobardi, Udine 1969, s. 155–164.
Brodka D., Narses. Politik, Krieg und Historiographie, Berlin 2018.
Brown T.S., Gentlemen and Officers: Imperial Administration and Aristocratic Power in Byzantine Italy A.D. 554–800, London 1984.
Brozzi M., Il ducato longobardo del Friuli, Udine 1981.
Burns T., A History of the Ostrogoths, Bloomington 1984.
Bury J.B., History of the Later Roman Empire, vol. II, ed. 2, New York 1958.
Cameron Av., Agathias, Oxford 1970.
Cameron Av., Agathias on the Early Merovingians, ASNSP.LSF. Serie II 37, 1968, s. 95–140.
Cameron Av., Procopius and the Sixth Century, ed. 3, London–New York 2005.
Capizzi C., L’Imperatore Anastasio I, 491–518: studio sulla sua vita, la sua opera e la sua personalità, Roma 1969.
Capo L., Il Liber Pontificalis, i Longobardi e la nascità del dominio territoriale della Chiesa romana, Spoleto 2009.
Cecota B., Arabskie oblężenia Konstantynopola w VII–VIII wieku. Rzeczywistość i mit, Łódź 2016.
Cecota B., Ekspansja arabska na tereny bizantyńskie (632–718) i początki organizacji kalifatu, [in:] Bizancjum i Arabowie. Spotkanie cywilizacji, VI–VIII wiek, red. T. Wolińska, P. Filipczak, Warszawa 2015, s. 298–345.
Cervani R., La fonte tridentina dell’«Historia Langobardorum» di Paolo Diacono, [in:] Atti Accademia Roveretana Agiati – Congresso La regione Trentino-Alto Adige nel Medio Evo. Rovereto, 14–15–16 settembre 1984, vol. II, Rovereto 1987, s. 97–104.
Cesaretti P., I Longobardi di Procopio, [in:] I Longobardi e la storia. Un percorso attraverso le fonti, a cura di F. Lo Monaco, F. Mores, Roma 2012, s. 19–72.
Cessi R., Bizantini e Longobardi in Italia nel sec. VI, A.IVSLACSML 95, 1935/1936, s. 435–462.
Cingolani S.M., Le storie dei Longobardi. Dall’origine a Paolo Diacono, Roma 1995.
Chaynet J.-C., Bizancjum w fazie obronnej. Stabilizacja granic (od VII wieku do połowy wieku IX), [in:] Świat Bizancjum, t. II, Cesarstwo bizantyńskie 641–1204, red. J.-C. Cheynet, tłum. A. Graboń, Kraków 2011, s. 9–31.
Christie N., Byzantine Liguria: an Imperial Province against the Longobards. A.D. 568–643, PBSR 58, 1990, 229–271.
Christie N., From Constantine to Charlemagne: an archaeology of Italy, AD 300–800, Aldershot 2006.
Christie N., Invasion or Invitation? The Longobard Occupation of Northern Italy, A. D. 568–569, RBarb 11, 1991, s. 79–108.
Christie N., The Lombards. The Ancient Longobards, Oxford 1995.
Christou K., Byzanz und die Langobarden: Von der Ansiedlung in Pannonien bis zur endgültigen Anerkennung (500–680), Athens 1991.
Collins R., Hiszpania w czasach Wizygotów, tłum. J. Lang, Warszawa 2007.
Conti P.M., Romani e Germani nei territori alpini: antitesi politica, imitazione istituzionale e conflitto sociale (secoli VI–VIII, [in:] Romani e Germani nell’arco alpino, a cura di V. Bierbrauer, C.G. Mor, Bologna 1986, s. 27–53.
Corsi P., La spedizione italiana di Costante II, Bologna 1983.
Cosentino S., L’iscrizione ravennate dell’esarco Isacio e le guerre di Rotari, AMDSPAPM 11.15, 1993, s. 23–43.
Cosentino S., Potere e istituzioni nella Sardegna bizantina, [in:] Ai confini dell’ impero. Archeologia, arte e storia della Sardegna bizantina, a cura di P. Corrias, S. Cosentino, Cagliari 2002, s. 1–15.
Cosentino S, Prosopografia dell’Italia bizantina (493–804), vol. I, A–F, Bologna 1996.
Cosentino S, Prosopografia dell’Italia bizantina (493–804), vol. II, G–O, Bologna 2000.
Costambeys M., Origin Legends in Italy in the Early Middle Ages, [n:] Origin Legends in Early Medieval Western Europe, eds L. Brady, P. Wadden, Leiden–Boston 2022, s. 75–108.
Croke B., Mundo the Gepid: From Freebooter to Roman General, Chi 12, 1982, s. 125–135.
Cuscito G., La politica religiosa della corte longobarda di fronte allo Scisma dei Tre Capitoli. L’età teodolindiana, [in:] Atti del 6° Congresso internazionale di studi sull’alto medioevo, Spoleto 1980, 373–382.
Daim F., The Longobards in Pannonia, [in:] Prima e dopo Alboino: sulle tracce dei Longobardi. Atti del Convegno internazionale di studi, Cimitile-Nola-Santa Maria Capua Vetere, 14–15 giugno 2018, a cura di C. Ebanista, M. Rotilli, Napoli 2019, s. 221–241.
Dawczyk M., Narses i Longobardowie, [in:] Vade nobiscum, t. XX, Studia z historii politycznej i wojskowej, red. P. Budzyński, M. Dawczyk, K. Gryglewski, M. Owczarek, M. Ziółkowski, Łódź 2019, 11–26.
Dawczyk M., Obraz Longobardów w Liber Pontificalis. Od inwazji na Italię do upadku królestwa (568/569–774), PNH 19.1, 2020, s. 5–36.
De Sanctis G., La Sardegna ai tempi di Costantino Pogonato, RFIC 56, 1928, s. 118–122.
Dell’Acqua F., Gantner C., Resenting Byzantine Iconoclasm. Its Early Reception in Italy throughan Inscription from Corteolona, MW.CIS 9, 2019, s. 160–186.
Delogu P., Il regno Longobardo, [in:] Longobardi e Bizantini, a cura di G. Galasso, Torino 1980, s. 1–216.
Delogu P., L’Editto di Rotari e la società del VII secolo, [in:] Visigoti e Longobardi: atti del seminario, Roma, 28–29 aprile 1997, a cura di J. Arce Martínez, P. Delogu, Roma 2001, s. 329–356.
Demacopoulos G.E., Gregory the Great: Ascetic, Pastor, and First Man of Rome, Notre Dame 2015.
Dujcev I., Bizantini e Longobardi, [in:] Atti del Convegno Internazionale sul tema. La civiltà dei Longobardi in Europa. Roma, 24–26 maggio 1971; Cividale del Friuli, 27–28 maggio 1971, Roma 1974, s. 45–78.
Dulinicz M., The Lombard Headman Called Ildigis and the Slavs, AA 3 2009, s. 237–246.
Dumézil B., Królowa Brunhilda, tłum. K. Antkowiak, Kęty 2018.
Dvornik F., Bizancjum a prymat Rzymu, tłum. M. Radożycka, Warszawa 1985.
Fabbro E., Warfare and the Making of Early Medieval Italy (568–652), London–New York 2020.
Fanning S.C., Lombard Arianism Reconsidered, S 56, 1981, s. 241–252.
Fauber L., Narses. Hammer of the Goths, Gloucester–New York 1990.
Feliciangeli B., Longobardi e bizantini lungo la via Flaminia nel secolo VI, Camerino 1908.
Fiori F., Epigrafi greche dell’eta bizantina: (VII –XI secolo), Bologna 2008.
Francovich-Onesti N., Le regine dei Longobardi: archetipi narrative e legittimazioni dinastiche, [in:] idem, Le regine dei Longobardi e altri saggi, Roma 2013, s. 7–29.
Galoppini L., Overview of Sardinian History (500–1500), [in:] A Companion to Sardinian History, 500–1500, ed. M. Hobart, Leiden–Boston 2017, s. 85–114.
Gantner C., The Lombard Recension of the Roman „Liber Pontificalis”, RSC 10, 2013, s. 65–114.
Gardini A., Murialdo G., La Liguria, [in:] La storia dell’alto medioevo italiano (VI–X secolo) alla luce dell’archeologia. Convegno internazionale (Siena, 2–6 dicembre 1992), a cura di R. Francovich, G. Noyé, Firenze 1994, s. 159–182.
Gasparri S., Bisanzio e i Longobardi. I rapporti fra l’impero e una stirpe barbarica al tramonto del sistema tardo-antico, [in:] Europa medievale e mondo bizantino. Contatti effettivi e possibilità di studi comparati. Tavola rotonda del XVIII congresso del CISH, Montréal, 29 agosto 1995, a cura di G. Arnaldi, G. Cavallo, Roma 1997, s. 43–58.
Gasparri S., I duchi longobardi, Roma 1978.
Gasparri S., Italia longobarda. Il regno, I Franchi, il papato, Bari 2016.
Gasparri S., The aristocracy, [in:] Italy in the Early Middle Ages 476–1000, ed. C. La Rocca, Oxford 2002, s. 59–84.
Gibbon E., The Decline and Fall of the Roman Empire, vol. II, ed. J.B. Bury, New York 1995.
Goffart W., Barbarians and Romans A. D. 418–584. The Techniques of Accomodation, Princeton–Guildford 1980.
Goffart W., Byzantine Policy in the West under Tiberius II and Maurice: The Pretenders Hermengild and Gundovald, T 13, 1957, s. 73–118.
Goffart W., The Narrators of Barbarian History: A.D. 550–800. Jordanes, Gregory of Tours, Bede, and Paul the Deacon, Princeton 1988.
Goubert P., Byzance avant l’Islam, t. II, Byzance et l’Occident sous les successeurs de Justinien I – Byzance et les Francs, Paris 1955.
Gregory T.E., A History of Byzantium, Malden 2005.
Grumel V., L’annexion de l’Illyricum oriental, de la Sicile et de la Calabre au Patriarcat de Constantinople, RSRe 40, 1952, s. 191–200.
Guillou A., Esarcato e Pentapoli. Regione psicologica dell’Italia bizantina, [in:] idem, Studies on Byzantine Italy, preface: R. Morghen, London 1970, s. 298–318.
Guillou A., L’Italia bizantina dall’invasione longobarda alla caduta di Ravenna, [in:] Longobardi e Bizantini, a cura di G. Galasso, Torino 1980, s. 217–338.
Hallenbeck J.T., Pavia and Rome: The Lombard Monarchy and the Papacy in the Eighth Century, Philadelphia 1982.
Harrison D., Political Rhetoric and Political Ideology in Lombard Italy, [in:] Strategies of Distinction. The Construction of Ethnic Communities, 300–800, W. Pohl, H. Reimitz, Leiden–Boston– Köln 1998, s. 241–254.
Hartmann L.M., Geschichte Italiens im Mittelalter, Bd. II, H. I, Leipzig 1900.
Hartmann L.M., Geschichte Italiens im Mittelalter, Bd. II, H. I, Gotha 1903.
Heath Ch., The Narrative Worlds of Paul the Deacon. Between Empires and Identities in Lombard Italy, Amsterdam 2017.
Heather P.J., Goths and Romans 332–489, Oxford 1994.
Herrin J., Rawenna. Stolica imperium, tygiel Europy, tłum. N. Radomski, Poznań 2021.
Hodgkin T., Italy and her Invaders, vol. V, b. VI – The Lombard Invasion, ed. 2, Oxford 1916.
Hodgkin T., Italy and Her Invaders, vol. VI, b. VII – The Lombard Kingdom, Oxford 1895.
Innes M., Introduction to Early Medieval Western Europe, 300–900. The Sword, the Plough and the Book, London–New York 2007.
Jarnut J., Das Herzogtum Trient in langobardischer Zeit, AARA.CSLA 25, 1985, s. 167–177.
Jarnut J., Die Landnahme der Langobarden in Italien aus historischer Sicht, [in:] Ausgewählte Probleme europäischer Landnahmen des Früh- und Hochmittelalters. Methodische Grundlagendiskussion im Grenzbereich zwischen Archäologie und Geschichte, hrsg. M. Müller-Wille, R. Schneider, Tl. I, Sigmaringen 1993, s. 173–194.
Jarnut J., Gens, Rex and Regnum of the Lombards, [in:] Regna and Gentes. The Relationship between Late Antique and Early Medieval Peoples and Kingdoms in the Transformation of the Roman World, eds H.-W. Goetz, J. Jarnut, W. Pohl, Leiden–Boston 2003, s. 409–427.
Jarnut J., Storia dei Longobardi, trad. P. Guglielmotti, Torino 1995 [pierwotne wydanie niemieckie: J. Jarnut, Geschichte der Langobarden, Stuttgart 1982].
Jones A.H.M., The Later Roman Empire, 284–602, vol. I, Oxford 1964.
Kaegi W., Byzantium and the Early Islamic Conquest, Cambridge 1992.
Kaegi W., Heraclius. Emperor of Byzantium, Cambridge 2003.
Kaldellis A., Classicism, Barbarism, and Warfare: Prokopios and the Conservative Reaction to Later Roman Military Policy, AJAH 3/4, 2004/2005, s. 189–218.
Kaldellis A., Procopius of Caesarea. Tyranny, History, and Philosophy at the End of Antiquity, Philadelphia 2004.
Kasperski R., Kilka uwag o dwóch opowieściach o zwycięstwie Longobardów nad Herulami (Paweł Diakon, Historia Langobardorum, I, 20 i Prokopiusz z Cezarei, De Bellis, VI, 14), SŹ 55, 2017, s. 11–25.
Knowles M.D., Obolensky D., Historia Kościoła, t. II, 600–1500, tłum. R. Turzyński, Warszawa 1988.
Kujawiński J., Pro salute animae et gentis nostre salvatione. Uwagi na temat ideologii politycznej Liutpranda, króla Longobardów, [in:] Cognitioni Gestorum. Studia z dziejów średniowiecza dedykowane Profesorowi Jerzemu Strzelczykowi, red. D.A. Sikorski, A.M. Wyrwa, Poznań–Warszawa 2006, s. 71–98.
Lamma P., Il mondo bizantino in Paolo Diacono, [in:] idem, Oriente e Occidente nell’alto medioevo. Studi storici sulle due civiltà, Padova 1968, s. 197–214.
Lamma P., Sulla fortuna dei longobardi nella storiografia bizantina, [in:] Atti del primo Congresso Internazionale di Studi Longobardi: Spoleto, 27.–30 sett. 1951, Spoleto 1952, s. 351–361.
Llewellyn P., Rome in the Dark Ages, London 1970.
Lo Monaco F., Dai Fasti a Fredegario, [in:] I Longobardi e la storia. Un percorso attraverso le fonti, a cura di F. Lo Monaco, F. Mores, Roma 2012, s. 75–104.
Louth A., Byzantium transforming (600–700), [in:] The Cambridge History of the Byzantine Empire c. 500–1492, ed. J. Shepard, Cambridge 2008, s. 221–248.
Maisano R., La spedizione italiana dell’Imperatore Costante II, SG 28, 1975, s. 140–168.
Majocchi P., Arrianorum abolevit heresem: The Lombards and the Ghost of Arianism, [in:] Arianism: Roman Heresy and Barbarian Creed, eds G.M. Berndt, R. Steinacher, London–New York 2014, s. 231–238.
Manselli R., La Chiesa longobarda e le Chiese dell’Occidente, [in:] Atti del 6° Congresso internazionale di studi sull’alto medioevo, Spoleto 1980, s. 247–266.
Manteuffel T., Polityka unifikacyjna Chlotara II, Warszawa 1925.
Manteuffel T., Stosunki polityczne frankońsko-włoskie w wieku VI, Kraków 1927.
Mantovanelli P., In difesa di Romilda. Innamoramento classico e supplizio barbarico in Paolo Diacono, Boccaccio, Niccolò Canussio, [in:] Integrazione, mescolanza, rifiuto: incontri di popoli, lingue e culture in Europa dall’antichità all’umanesimo: atti del Convegno internazionale, Cividale del Friuli, 21–23 settmbre 2000, Roma 2001, s. 337–354.
Marazzi F., Byzantines and Lombards, [in:] A Companion to Byzantine Italy, ed. S. Cosentino, Leiden–Boston 2021, s. 169–199.
Markus R.A., Grzegorz Wielki, tłum. P. Nehring, Warszawa 2003.
Martindale J.R., The Prosopography of the Later Roman Empire, vol. III, A.D. 527–641, A (Abandanes – Iyāḍ ibn Ghanm), Cambridge 1992.
Martindale J.R., The Prosopography of the Later Roman Empire, vol. III, A.D. 527–641, B (Kâlâdji – Zudius), Cambridge 1992.
McCormick M., Western approaches (700–900), [in:] The Cambridge History of the Byzantine Empire c. 500–1492, ed. J. Shepard, Cambridge 2008, s. 395–432.
McKitterick R., Paul the Deacon and the Franks, EME 8, 1999, s. 319–339.
Miller D.H., The Roman Revolution of the Eighth Century: A Study of the Ideological Background of die Papal Separation from Byzantium and Alliance with the Franks, MS 36, 1974, s. 79–133.
Mitchell S., A History of the Later Roman Empire, AD 284–641, Hoboken 2014.
Modzelewski K., Barbarzyńska Europa, Warszawa 2004.
Modzelewski K., Społeczeństwo i gospodarka, [in:] Italia, red. E. Tabaczyńska, Wrocław–Warszawa–Kraków 1980, s. 149–274.
Mor C.G., Bizantini e Langobardi sul limite della laguna, [in:] Grado nella storia e nell’arte: atti della 10 Settimana di studi aquileiesi, 28 aprile – 4 maggio 1979, Udine 1980, s. 231–264.
Mor C.G., Lo stato longobardo nel VII secolo, [in:] Italia longobarda, a cura di G.C. Menis, Venezia 1991, s. 55–72.
Moorhead J., The Roman Empire Divided, 400–700, London 2001.
Noble T.F.X., The Republic of St. Peter. The Birth of the Papal State 680–825, Philadelphia 1986.
Obolensky D., The Principles and Methods of Byzantine Diplomacy, [in:] idem, Byzantium and the Slavs, New York 1994, s. 1–22.
Origone S., La Liguria nell’età dell’esarcato, Porph 3.8, 2006, s. 12–25.
Origone S., Na krańcach cesarstwa wschodniorzymskiego – bizantyńska Liguria, PNH 17.1, 2018, s. 103–119.
Ostrogorski G., Dzieje Bizancjum, tłum. W. Ceran, H. Evert-Kappesowa, S. Wiśniewski, wyd. 3, Warszawa 2012.
Parnell D.A., Justinian’s Men. Careers and Relationships of Byzantine Army Officers, 518–610, London 2017.
Paronetto V., I longobardi nell’epistolario di Gregorio Magno, [in:] Atti del 6° Congresso internazionale di studi sull’alto medioevo, Milano, 21–25 ottobre 1978, Spoleto 1980, s. 559–570.
Pawlak A., Nefandissima langobardorum gens. Początki koegzystencji rzymian i Longobardów na Półwyspie Apenińskim na podstawie pism Grzegorza Wielkiego, ŁST 29.2, 2020, s. 127–140.
Petersen L.I.R., Siege warfare and military organization in the successor states (400–800 AD): Byzantium, the West and Islam, Leiden 2013.
Pochettino G., I langobardi nell’Italia meridionale (570–1080), Napoli 1930.
Pohl W., Die Awaren. Ein Steppenvolk in Mitteleuropa 567–822 n. Chr., München 1988.
Pohl W., Gregorio Magno e il regno dei longobardi, [in:] Gregorio Magno, l’impero e i „regna”: atti dell’incontro internazionale di studio dell’Università degli studi di Salerno – Osservatorio dell’Appennino Meridionale, con la collaborazione della Fondazione Ezio Franceschini e della Società Internazionale per lo Studio del Medioevo Latino, Fisciano, 30 settembre – 1 ottobre 2004, a cura di C. Azzara, Firenze 2008, s. 15–28.
Pohl W., Heresy in Secundus and Paul the Deacon, [in:] The Crisis of the Oikumene: The Three Chapters and the Failed Quest for Unity in the Sixth-Century Mediterranean, eds C. Chazelle, C. Cubitt, Turnhout 2007, s. 243–264.
Pohl W., La costituzione di una memoria storica: il caso dei Longobardi, [in:] Studi sulle società e le culture del Medioevo per Girolamo Arnaldi, a cura di L. Gatto, P. Supino Martini, Firenze 2002, s. 563–580.
Pohl W., Origo gentis Langobardorum, [in:] I Longobardi e la storia. Un percorso attraverso le fonti, a cura di F. Lo Monaco, F. Mores, Roma 2012, s. 105–121.
Pohl W., The Empire and the Lombards: Treaties and Negotiations in the Sixth Century, [in:] Kingdoms of the Empire: The Integration of Barbarians in Late Antiquity, ed. W. Pohl, Leiden 1997, s. 75–133.
Prostko-Prostyński J., A History of the Herules, Poznań 2021.
Rance P., Narses and the Battle of Taginae (Busta Gallorum) 552: Procopius and Sixth-Century Warfare, Hi 54, 2005, s. 424–472.
Ravegnani G., I Bizantini in Italia, Bologna 2004.
Ricci C., Gregory’s Barbarian Missions, [in:] A Companion to Gregory the Great, eds B. Neil and M. Dal Santo, Leiden–Boston 2013, s. 29–56.
Richards J., The Popes and the Papacy in the Early Middle Ages, 476–752, London–Boston 1979.
Rizzotto M., Ismailius e la renovatio imperii occidentalis: Eraclio e la rivolta dell’esarco Eleuterio, Porph 5.12, 2008, s. 5–18.
Rochow I., Kaiser Konstantin V. (741–775). Materialien zu seinem Leben und Nachleben. Mit einem prosopographischen Anhung von Claudia Ludwig, Ilse Rochow und Ralph-Johannes Lilie, Frankfurt am Main 1994.
Rouche M., Chlodwig król Franków, tłum. K. Jamroz, Poznań 2015.
Różycki R., Mauricii Strategicon. Praktyczny podręcznik wojskowy i dzieło antykwaryczne, Poznań 2015.
Sarantis A., War and Diplomacy in Pannonia and the Northwest Balkans during the Reign of Justinian: The Gepid Threat and Imperial Responses, DOP 63, 2009, s. 15–39.
Schutz H., The Germanic Realms in Pre-Carolingian Central Europe, 400–750, New York 2000.
Sendula D., Aspetti dei rapporti politico-giuridici tra il „Regnum Langobardorum” e l’Impero bizantino nei secc. VI–VIII, [in:] Atti del 6° Congresso internazionale di studi sull’alto medioevo, Spoleto 1980, s. 623–632.
Skibiński T., Grzegorz Wielki a konwersja Longobardów, E-P 2/3, 2016, s. 63–74.
Sotinel C., The Three Chapters and the Transformations of Italy, [in:] The Crisis of the Oikumene: The Three Chapters and the Failed Quest for Unity in the Sixth-Century Mediterranean, eds C. Chazelle, C. Cubitt, Turnhout 2007, s. 85–120.
Stewart M.E., The Andreios Eunuch – Commander Narses: Sign of a Decoupling of Martial Virtues and Masculinity in the Early Byzantine Empire?, C.AJMEMS 2, 2015, s. 1–25.
Strzelczyk J., Goci – rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984.
Strzelczyk J., Longobardowie. Ostatni z wielkiej wędrówki ludów, Warszawa 2014.
Studies in Theophanes, eds M. Jankowiak, F. Montinaro, Paris 2015.
Tagliaferri A., Il Friuli e l’Istria nell’altomedioevo, [in:] Aquileia e l’Istria: Lezioni della seconda Settimana di studi aquileiesi. 29 aprile – 5 maggio 1971, Udine 1972, s. 273–294.
Teall J.L., The Barbarians in Justianian’s Armies, S 40, 1965, s. 294–322.
Thompson E.A., The Goths in Spain, Oxford 1969.
Turlej S., Herulian Settlements in Byzantium under Emperors Anastasius and Justinian, Ele 20, 2013, s. 163–176.
Turlej S., Justyniana Prima. Niedoceniany aspekt polityki kościelnej Justyniana, Kraków 2012.
Turlej S., Konflikty o Sirmium w dobie upadku państwa Ostrogotów (526–535), ZNUJ.PH 145, 2018, s. 489–504.
Turlej S., Sirmium w polityce Justyniana I, PZH 20.2, 2019, s. 31–51.
Wallace-Hadrill J.-M., The Barbarian West 400–1000, Oxford 1962.
Wenskus R., Stammesbildung und Verfassung. Das Werden der frühmittelalterlichen gentes, Köln–Graz 1961.
Werner J., Die Longobarden in Pannonien, München 1962.
Whitby M., The Emperor Maurice and his Historian: Theophylact Simocatta on Persian and Balkan Warfare, Oxford 1988.
Wickham Ch., Early Medieval Italy. Central Power and Local Society 400–1000, London–Basingstoke 1981.
Wilczyński M., Gejzeryk i „czwarta wojna punicka”, Oświęcim 2016.
Wilczyński M., Germanie w służbie zachodniorzymskiej w V w. n.e., wyd. 2. Oświęcim 2018.
Wiemer H.-U., Theoderich der Grosse. König der Goten – Herrscher der Römer. Eine Biographie, München 2018.
Wolińska T., Armeńscy współpracownicy Justyniana Wielkiego. Część 2. Wielka kariera eunucha Narsesa, PNH 4.1, 2005, s. 29–50.
Wolińska T., Stosunki papieża Grzegorza Wielkiego z dworem cesarskim i administracją bizantyńską, Piotrków Trybunalski 1998.
Wolińska T., Sycylia w polityce bizantyńskiej w VI–IX w., Łódź 2005.
Wozniak F.E., Byzantine Diplomacy and the Lombard-Gepidic Wars, BS 20, 1979, s. 139–158.
Wood I., The Merovingian Kingdoms 450–751, London– New York 1994.
Zanetti G., I longobardi e la Sardegna, [in:] Atti del primo Congresso Internazionale di Studi Longobardi: Spoleto, 27.–30 sett. 1951, Spoleto 1952, s. 525–535.
Zanini E., Le Italie bizantine. Territorio, insediamenti ed economía nella provincia bizantina d’Italia (VI–VIII secolo), Bari 1998.
Бородин О.Р., Равеннский Экзархат. Византийцы в Италии, Санкт-Петербург 2001.
Брагина Л.М., Италия в Средние века и раннее Новое время, V–XVII вв., Москва 2017.
Давчик М., Легенда о королевне Руметруде и обстоятельства начала герульско–лангобардской войны 508 г., [in:] Матеріали XІІI міжнародної конференції студентів, аспірантів та молодих вчених «Дні науки – 2019: Історія», Київ 2019, s. 165–169.
Opublikowane: 12 października 2023
Zgodnie z Komunikatem Prorektora UŁ ds. nauki dotyczącym systemu ScienceON od 15.09.2023 r. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego wprowadza dane o wszystkich publikacjach wydanych przez siebie autorstwa pracowników UŁ.
Publikacja ww. danych jest możliwa po opublikowaniu pracy w wersji ostatecznej i w terminie do 30 dni od opublikowania.
