Zmiany jakościowe i ich miara w traktacie O sześciu niedorzecznościach

Joanna Papiernik

doi:10.18778/8142-798-2

Zmiany jakościowe i ich miara w traktacie O sześciu niedorzecznościach

Joanna Papiernik

Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Katedra Historii Filozofii, Instytut Filozofii

https://orcid.org/0000-0002-6106-7132

Serie: Research on Science & Natural Philosophy

ISBN

ISBN-13 (15): 978-83-8142-798-2

ISBN (e-book)

ISBN-13 (15): 978-83-8142-799-9

DOI: https://doi.org/10.18778/8142-798-2

Słowa kluczowe: O sześciu niedorzecznościach, traktat filozoficzny, Kalkulatorzy Oksfordcy, zmiany jakościowe

Opublikowane: 14 stycznia 2020

Kategorie: Filozofia, Otwarty dostęp,

Pliki do pobrania

PDF

Do rąk czytelnika trafia druga książka z serii tłumaczeń tekstów autorstwa Oksfordzkich Kalkulatorów – czternastowiecznych filozofów przyrody działających na Uniwersytecie Oksfordzkim. Pierwsze dzieło przetłumaczone na język polski to Kwestie o ruchu Ryszarda Kilvingtona, będące częścią jego komentarza do Fizyki Arystotelesa (Elżbieta Jung, Arystoteles na nowo odczytany. Ryszarda Kilvingtona „Kwestie o ruchu”, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2014).

Obecny tom zawiera tłumaczenie, poprzedzone obszernym wstępem monograficznym, dwu kwestii wchodzących w skład anonimowego czternastowiecznego traktatu zatytułowanego O sześciu niedorzecznościach (tytuł oryginału: De sex inconvenientibus). Autor tego dzieła bez wątpienia należał do szkoły Oksfordzkich Kalkulatorów, o czym świadczy zarówno fakt, iż znał i cytował dzieła swoich poprzedników, jak i fakt, że jego tekst był cytowany przez kolejne pokolenie Kalkulatorów. Dzieło to, napisane w połowie czternastego wieku, między rokiem 1335 a 1344, jest poświęcone problemom zmian, a właściwie możliwości wyznaczania ich szybkości. Jego autor zajmuje się kolejno podstawowymi zmianami, jakie zachodzą w przyrodzie w postaci powstawania i ginięcia, a także procesami przekształceń jakościowych, ilościowych oraz dotyczących zmiany miejsca. Ponieważ dyskutowane w tym traktacie problemy związane z ruchem są analizowane zgodnie z teorią proporcji, tym samym jest on najlepszym świadectwem recepcji teorii twórców szkoły Kalkulatorów Oksfordzkich.

Kraków, Biblioteka Jagiellońska, ms. 739.

Oxford, Bodleian Library, Ms. Canon. Misc. 177.

Paryż, Bibliothèque Nationale de France, Ms. lat. 6527.

Paryż, Bibliothèque Nationale de France, Ms. Lat. 6559.

Praga, Národní knihovna České republiky, VIII. G.19.

Sewilla, Biblioteca Colombina, 7–7–13.

Watykan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 3026.

Wenecja, Biblioteca Nazionale Marciana, Cod. Lat. VIII.19 (=3267).

Albumasar (Abu Ma’shar), Introductorium in astronmiam Albumasaris Abalachi octo continens libros partiales, Venetiis: mandato et expensis Melchionis [sic] Sessa, per Iacobum Pentium, 1506.

Alhazen, Opticae thesaurus Alhazeni Arabis libri septem, nunc primum editi. Eiusdem liber De crepusculis et nubium ascensionibus. Item Vitellonis Thuringopoloni libri X. Omnes instaurati et aucti, adiectis etiam in Alhazenum commentariis a Federico Risnero, Basileae: Per Episcopios MDLXXII.

Anonymous, Tractatus de sex inconvenientibus, Venetiis: Bonetus Locatellus, 1505.

Averroes, Commentarium in De anima, [w:] Aristotelis De anima libri tres cum Averrois commentariis et antiqua tralatione suae integritati restituta. His accessit eorundem librorum Aristotelis librorum noua tralatio ad Graeci exemplaris veritatem, et scholarum usum accomodata. Michaele Sophiano interprete. Adiecimus etiam Marci Antonii Passeri Ianuae disputationem ex eius lectionibus excerptam, in qua cum de horum De anima librorum ordine, tum reliquorum naturalium serie pertractatur, Venetiis: apud Iunctas, M.D.LXII.

Averroes, Commentarium in De coelo, [w:] Aristotelis De coelo, De generatione et corruptione, Mteorologicorum, De plantis cum Averrois Cordubensis variis in eosdem commentariis. M. A. Zimarae Contradictionum solutiones in libros De coelo et in eos De generatione et corruptione. Haec autem quo pacto digesta sint, ac castigata, versa pagina explicat, t. V, Venetiis: apud Iunctas, M.D.LXII.

Averroes, Commentarium in De generatione et corruptione, [w:] Aristotelis De coelo, De generatione et corruptione, Mteorologicorum, De plantis cum Averrois Cordubensis variis in eosdem commentariis. M. A. Zimarae Contradictionum solutiones in libros De coelo et in eos De generatione et corruptione. Haec autem quo pacto digesta sint, ac castigata, versa pagina explicat, t. V, Venetiis: apud Iunctas, M.D.LXII.

Averroes, Commentarium in Metaphysicam, [w:] Aristotelis Methaphysicorum libri XIIII cum Averrois Cordubensis in eosdem commentariis et epitome Theophrasti Metaphysicorum liber. Marcii Anotnii Zimarae Contradictionum solutiones in hos Methaphysicorum libros. Quorum omnium recognitionem et additamentum, versa pagina ostendit, t. VIII, Venetiis: apud Iunctas, M.D.LXII.

Averroes, Commentarium in Physicam, [w:] Aristotelis De physico auditu libri octo cum Averrois Cordubensis variis in eosdem commentariis. Que omnia, a summis huius etatis Philosophis, a mendis quamplurimis expurgata cernuntur. Marci Antonij Zimarae Contradictionum in eosdem Libros Solutiones. Contenta vero in hoc volumine, versa pagina ostendit, t. IV, Venetiis: apud Iunctas M.D.LXII.

Averroes, De sensu et sensilibus, [w:] Aristotelis libri omnes ad animalium cognitionem attinetes cum Averrois Codubensis variis in eosdem commentariis.

M. A. Zimarae Contradictionum Solutiones, propriis annexae locis. Quorum titulos, numerum, ac ordinem versa pagina narrat, t. VI, Venetiis: apud Iunctas, M.D.LXII.

Averroes, In libros Meteorologicorum expositio media, [w:] Aristotelis De coelo, De generatione et corruptione, Mteorologicorum, De plantis cum Averrois Cordubensis variis in eosdem commentariis. M. A. Zimarae Contradictionum solutiones in libros De coelo et in eos De generatione et corruptione. Haec autem quo pacto digesta sint, ac castigata, versa pagina explicat, t. V, Venetiis: apud Iunctas, M.D.LXII.

Guilelmus Hentisberus, Regulae solvendi sophismata, [w:] idem, De sensu composito et diviso; Regulae solvendi sophismata, additis recollecta in regulas et expositione insolubilium Gaietani de Thienis; de scire et dubitare; De relativis; De incipit et disinit; De maximo et minimo, cum singulis expositionibus Gaietani de Thienis; De motu locali, vel De tribus praedicamentis, cum expositionibus Messini, Angeli de Fossambruno et Bernardii Torinii; Sophismata, addita et recollecta Simonis de Ledinaria; De veritate et falsitate, Probationes conclusionum in regulis positarum, Venetiis: Bonetus Locatellus: impens Octaviani Scoti, 1494.

Claudius Ptolemaeus, Almagestum Cl. Ptolemei Pheludiensis Alexandrini astronomorum principis opus ingens ac nobile omnes celorum motus continens, [trans. Gerard de Cremona], felicibus astris eat in lucem: ductu Petri Liechtenstein Coloniensis Germani ... ex officina eiusdem litteraria, Venetiis: Petrus Liechtenstein, 1515.

Theodosius, Theodosii Sphaerica methodo nova illustrata et succincte per Isaacum Barrow ex-professorem Lucasianum Cantab. et Soc. Regiae Soc., Londini : excudebat Gil. Godbid, voeneunt apud Robertum Scott, in vico Little Britain, 1675.

Zahel (Sahl ibn Bishr al-Isra’ili), Albohazen Haly filii Abenragel libri de iudiciis astrorum: summa cura & diligenti studio de extrema barbarie uindicati, ac latinitati donati, per Antonium Stupam Rhoethum Praegalliensem. Additus est huic authori index capitum singularum octo partium, seu librorum, quo lector facilius inueniat quaestionem sibi oblatam, Basileae: ex officina Henrichi Petri, 1551.

Albertus Magnus, De meteoris, [w:] idem, Opera omnia, cura ac labore Augusti Borgnet, vol. IV, Parisiis: apud Ludovicum Vivès, MDCCCXC.

Albertus Magnus, De sensu et sensato, w: idem, Opera omnia, cura ac labore Augusti Borgnet, vol. IX, Parisiis: apud Ludovicum Vivès, MDCCCXC.

Apulejusz, De mundo, [w:] idem, L. Apulei Opera omnia ex fide optimorum codicum aut primum aut denuo collatorum, recensuit notas Oudendorpii integras ac ceterorum editorum excerptas adiecit perpertuis commentariis illustravit prolegomenis et indicibus instruxit dr G. F. Hildebrand, Lipsiae: sumtibus C. Cnoblochii, MDCCCXLII.

Averroes, Compendium libri Aristotelis De sensu et sensato, [w:] Compendia librorum Aristotelis qui Parva Naturalia vocantur, ed. Aemilia Ledyard Shields, adiuv. Henrico Blumberg, Cambridge, Mass.: Mediaeval Academy of America, 1949.

Boethius, De institutione arithmetica libri duo, De institutione musica libri quinque, ed. Godofredus Friedlein, Lipsiae: in aedibus B.G. Teubneri, MDCCCLXVII.

Campanus de Novara, Elementa, [w:] Campanus of Novara and Euclid’s “Elements”, ed. H.L.L. Busard, Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2005. Euclides, Elementorum libri priores XII ex Commandini et Gregorii versionibus latinis, edidit, pluribus in locis auxit et in depravatis emendavit Samuel [Horsley], episcopus Roffensis, Oxonii: e typographeo Clarendoniano, MDCCCII.

Euclides, Optica, [w:] idem, Opera omnia, ediderunt I. L. Heibeg et H. Menge, vol. VII, Lipsiae: in aedibus B. G. Teubneri, MDCCCXCV.

John Buridan, Quaestiones super octo libros Physicorum Aristotelis (secundum ultimam lecturam), ed. M. Streijger, P.J.J.M. Bakker, Libri III–IV, Leiden-Boston: Brill 2016.

Johannes Sacrobosco, Tractatus de sphere, [w:] L. Throndike, The „Sphere” od Sacrobosco and Its Commentators, Chicago: Chicago University Press, 1949.

John Pecham, Tractatus de perspectiva, edited with an Introduction and Notes by David C. Lindberg, New York: The Franciscan Institute St. Bonaventure, 1972.

Jordanus Nemorarius, Liber Iordani Nemorarii... de ponderibus propositiones XIII et earunaem demonstrations; Elementa super demonstrationem ponderum; De ratione ponderis; ed. with introduction, translation and notes by E. Moody, [w:] The Medieval Science of Weights (Scientia de ponderibus. Treatises ascribed to Euclid, Archimedes, Thabit ibn Qurra, Jordanus de Nemore and Blasius of Parma), edition and introduction M. Clagett, E. Moody, Madison: University of Wisconsin Press, 1952.

Les „Auctoritates Aristotelis”. Un florilège médiéval. Étude historique et édition critique, ed. J. Hamesse, Louvain: Publications Universitaires, 1974. Nicole Oresme, Questiones super physicam, ed. S. Caroti, J. Celeyrette, S. Kirschner, E. Mazet, Leiden, Boston: Brill, 2013.

Petrus Peregrinus de Maricourt, Opera: Epistula de magnete. Nova compositio astrolabii particularis, a cura di Loris Sturlese e Ron B. Thomson, Pisa, Scuola normale superiore, 1995.

Ricardus Kilvington, Utrum continuum sit divisibile in infinitum, ed. Podkoński, „Mediaevalia Philosophica Polonorum” (36/2) 2007, s. 123–175.

Richard Kilvington, Quaestiones super libros Ethicorum : A Critical Edition with an Introduction, ed. M. Michałowska, Leiden and Boston: Brill, 2016.

Robert Grosseteste, De colore, [w:] The Dimensions of Colour Robert Grosseteste’s „De colore„, ed. G. Dinkova-Bruun et al., Toronto: Pontifical Institute of Medieval Sciences, 2013.

Roger Bacon, Opus majus, edited, with introduction and analytical table by John Henry Bidges, vol. I–II, Oxford: at the Clarendon Press, MDCCCXCVII.

Roger Bacon, Liber de sensu et sensato. Summa de sophismatibus et distinctionibus (Opera hactenus inedita Rogeri Baconi), nunc primum edidit Robert Steele, Fasc. XIV, Oxonii: e typographeo Clarendoniano, MCMXXXVII.

Thomas Bradwardine, Tractatus proportionum seu de proportionibus velocitatum in motibus, [w:] H.L. Crosby Jr., Thomas of Bradwardin. His „Tractatus de Proportionibus”. Its Significance for the Development of Mathematical Physics, Madison: University of Wisconsin Press, 1955.

Arystoteles, Fizyka, tłum. K. Leśniak, [w:] Dzieła wszystkie, t. II, Warszawa: PWN, 1990.

Arystoteles, Krótkie rozprawy psychologiczno-biologiczne, tłum. P. Siwek, [w:] Dzieła wszystkie, t. III, Warszawa: PWN, 1992.

Arystoteles, Metafizyka, tłum. K. Leśniak, [w:] Dzieła wszystkie, t. II, Warszawa: PWN, 1990.

Arystoteles, Meteorologika, tłum. A. Paciorek, [w:] Dzieła wszystkie, t. II, Warszawa: PWN, 1990.

Arystoteles, O dusz y, tłum. P. Siwek, [w:] Dzieła wszystkie, t. III, Warszawa: PWN, 1992.

Arystoteles, O niebie, tłum. P. Siwek, [w:] Dzieła wszystkie, t. II, Warszawa: PWN, 1990.

Arystoteles, O świecie, tłum. A. Paciorek, [w:] Dzieła wszystkie, t. II, Warszawa: PWN, 1990.

Arystoteles, O powstawaniu i niszczeniu, tłum. L. Regner, [w:] Dzieła wszystkie, t. II, Warszawa: PWN, 1990.

Kilvington R., Kwestie o ruchu, [w:] E. Jung, Arystoteles na nowo odczytany. Ryszarda Kilvingtona „Kwestie o ruchu”, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016.

Blaise de Parme Questiones circa Tractatum proportionum magistri Thome Braduardini, J. Biard, S. Rommevaux (eds), Paris, Vrin 2005.

Caroti S., Da Walter Burley al „Tractatus de sex inconvenientibus”. La tradizione inglese della discussione medievale «De reactione», „Medioevo. Rivista di Storia della Filosofia Medievale”, 21 (1995), s. 257–374.

Celeyrette J., Bradwardine’s Rule: A Mathematical Law?, [w:] Mechanics and Natural Philosophy before the Scientific Revolution, W.R. Laird, S. Roux (eds), Dordrecht: Springer, 2008, 51–66.

Clagett M., Nicole Oresme and the Medieval Geometry of Qualities and Motions. A Treatise on the Uniformity and Difformity of Intensities Known as „Tractatus de configurationibus qualitatum et motuum”, Madison: University of Wisconsin Press, 1968.

Duhem P., Études sur Léonard de Vinci, t. 3, Paris: Libraire scientifique Hermann et fils, 1913.

Duhem P., La dialectique du Oxford et la Scolastique italienne, „Bulletin Italien” 12 (1912), s. 22–26, 101–103, 289–292.

Duhem P., Le système du monde; histoire des doctrines cosmologiques de Platon à Copernic; L’astronomie latine au Moyen Age (suite), III, Paris: librairie scientifique A. Hermann et fils, 1915.

Etzkorn G.J., Iter Vaticanum Franciscanum: a description of some one hundred manuscripts of the Vaticanus Latinus collections, Leiden, New York: Brill, 1998.

Grant E., The Nature of Natural Philosophy in the Late Middle Ages, Washington, D. C.: The Catholic University of America Press, 2010.

Hanke M., Jung, E., William Heytesbury, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2018 Edition), ed. Edward N. Zalta, https:/plato.stanford.edu/archives/spr2018/entries/heytesbury/

Jung E., Arystoteles na nowo odcz ytany. Ryszarda Kilvingtona „Kwestie o ruchu”, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016.

Jung E., Mathematics and the Secundum Imaginationem Procedure in Richard Kilvington, „Przegląd Tomistyczny” 22 (2016), s. 109–120.

Jung E., Między filozofią przyrody a nowożytnym przyrodoznawstwem. Ryszard Kilvington i fizyka matematyczna w średniowieczu, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2002.

Jung E., The New Interpretation of Aristotle. Richard Kilvington, Thomas Bradwardine and the New Rule of Motion, [w:] Quantifying Aristotle. The Impact, Spread and Decline for Calculatores Tradition, E. Sylla, D. Di Liscia (eds), Leiden: Brill 2019 (w druku).

Jung E., Richard Kilvington, [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 Edition), Edward N. Zalta (ed.), https:/plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/kilvington/

Jung E., Podkoński R., Richard Kilvington on Continuity, [w:] Atomism in Late Medieval Philosophy and Theolog y, C. Grellard, A. Robert (eds), Leiden-Boston: Brill, 2009, s. 65–84.

Kałuża Z., Nicolas d’Autrécourt, ami de la verité, Paris: Academie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1995.

King P., Mediaeval Thought-Experiments: The Metamethodology of Mediaeval Science, [w:] Thought Experiments in Science and Philosophy, T. Horowitz,

G.J. Massey (eds), Lanham: Rowman & Littlefield Pub Incorporated, 1991, s. 43–64.

Maier A., An der Grenze von Scholastic und Naturwissenschaft. Studien zur Naturphilosophie des 14. Jahrhunderts, ed. II, Roma: Edizioni di Storia e letteratura, 1952.

Maier A., Die Vorläufer Galileis im 14. Jahrhundert. Studien zur Naturphilosophie der Spätscholastik, Roma: Edizioni di Storia e Letteratura, 1949.

Murdoch J.E., The Analytical Character of Late Medieval Learning: Natural Philosophy without Nature, [w:] Approaches to Nature in the Middle Ages, L.D. Roberts (eds), Binghamton: Center for Medieval & Early Renaissance Studies, State University of New York at Binghamton, 1982, s. 171–213.

Murdoch J.E., From Social into Intellectual Factors: An Aspect of the Unitary Character of Late Medieval Learning, [w:] The Cultural Context of Medieval Learning. Proceedings of the First International Colloquium on Philosophy, Science, and Theolog y in the Middle Ages — September 1973, J.E. Murdoch, E.D. Sylla (eds), Dordrecht: Springer, 1975, s. 271–339.

Murdoch J.E., Sylla E.D, The Science of Motion, [w:] „Science in the Middle Ages”, D.C. Lindberg (ed.), Chicago: University of Chicago Press, 1978.

Papiernik J., Metody matematyczne w badaniach z zakresu filozofii przyrody. Problem szybkości powstawania form w XIV-wiecznym traktacie „De sex inconvenientibus”, „Przegląd Tomistyczny” XXIII (2017), s. 95–146.

Perini D., Bibliographia Augustiniana. Cum notis biographicis Scriptores itali, vol. I A-C, Firenze: Typografia Sordomuti, 1929.

Pisano R., Capecchi D., Tartaglia’s Science of Weights and Mechanics in the Sixteenth Century, Dordrecht‒Heidelberg‒New York‒London, 2016. Podkoński R., „Suiseticainania.” Ryszarda Swinesheada spekulatywna nauka o ruchu lokalnym, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2017.

Raynaud D., Studies on Binocular Vision: Optics, Vision and Perspective from the Thirteenth to the Seventeenth Centuries, Dordrecht: Springer, 2016.

Rommevaux S., Six inconvénients découlant de la règle du mouvement de Thomas Bradwardine dans un texte anonyme du XIVe siècle, [w:] L’homme au risque de l’infini. Mélanges d’histoire et de philosophie des sciences offerts à Michel Blay, M. Malpangotto, V. Jullien, E. Nicolaïdis (eds), Turnhout: Brepols Publishers, 2013, s. 35–47.

Rommevaux-Tani S., La détermination de la rapidité d’augmentation dans le De sex inconvenientibus: comparaison avec les développements sur le même sujet de William Heytesbury, [w:] Miroir de l’amitié. Mélanges offerts à Joël Biard, Ch. Grellard (ed.), Paris: Vrin, 2017, s. 153–162.

Rommevaux–Tani S., L’étude du mouvement local dans le De sex inconvenientibus: un exemple d’héritage des Calculatores, [w:] „Quantifying Aristotle. The Impact, Spread and Decline for Calculatores Tradition, E. Sylla, D. Di Liscia (eds), Leiden: Brill 2019 (w druku).

Rommevaux-Tani S., Un auteur anonyme du XIVe siècle, à Oxford, lecteur de Pierre de Maricourt, „Revue d’Histoire des Sciences”, 61 (2014/1), s. 5–33.

Russo L., The Forgotten Revolution. How Science Was Born in 300 BC and Why it Had to Be Reborn, trans. S. Levy, Berlin, Heidelberg, New York: Springer Verlg, 2004.

Sylla E.D., Mathematical physics and imagination in the work of the Oxford Calculators: Roger Swineshead’s On Natural Motion, [w:] Mathematics and its implications to science and natural philosophy in the Middle Ages, E. Grant, J. Murdoch (eds), Cambridge: Cambridge University Press, 1987.

Walker Fernandez G., A New Source of Nicholas of Autrecourt’s Quaestio: The Anonymous Tractatus de sex inconvenientibus, „Bulletin de Philosophie Médiévale” 55 (2013), s. 57–69.

Williams S.J., The Secret of Secrets: the scholarly career of a pseudo-Aristotelian text in the Latin Middle Ages, Ann Arbor: University of Michigan Press, 2003.

Wilson C., William Heytesbury. Medieval Logic and the Rise of Mathematical Physics, Madison: University of Wisconsin, 1956.