-
938
-
807
-
691
-
639
-
562
Pliki do pobrania
Prezentowane w niniejszej antologii teksty są przykładem zjawisk zachodzących w twórczości Żydów w Łodzi początku XX w. Stanowi ona swoiste odbicie przemian społecznych i kulturowych, trendów, fascynacji i lęków cechujących młode żydowskie pokolenie zamieszkujące nowoczesną metropolię przemysłową. Jej ramy czasowe wyznaczone są przełomami wieków dwóch religii: początek to niezwykle istotny dla Łodzi rok 1905, a zarazem przełom XIX i XX w. w rachubie gregoriańskiej. Zakończenie to 1 tiszri 5700 (14 września 1939 r.), początek nowego stulecia kalendarza hebrajskiego. Ten właśnie czas, pomiędzy Rewolucją 1905 r., a Zagładą, był okresem intensywnego rozwoju żydowskiej twórczości literackiej oraz życia społecznego. Jego wyrazem są setki publikacji książkowych, gazety codzienne oraz niezwykle liczne czasopisma literackie – efemerydy, których ukazało się jedynie kilka numerów w niskim nakładzie. Wybór dokonany z tak bogatego materiału źródłowego, na który składają się teksty należące do innego kręgu religijno-kulturalnego, publikowane ponadto w różnych językach, musiał opierać się na specyficznej kategoryzacji. Zazwyczaj stosowana klasyfikacja nie za bardzo się do tego nadawała, stwarzając zagrożenie zafałszowania obrazu wynikające z zastosowania pojęć oraz kategorii funkcjonujących co prawda w kulturze i historii żydowskiej, jednak niekoniecznie rozumianych tak samo. Przyjęte kryteria doboru i podziału tekstów są więc, poza jednym, oparte na czterech pojęciach żydowskich, co umożliwia lepsze zrozumienie fenomenu kulturowego łódzkiego społeczeństwa żydowskiego w tym okresie.
Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach 2012–2017 nr 0078/NPRH2/H11/81/2012
Abramele, A rewolucje in himel, Łodź 1910.
Adler Jankiel, Śpiewam mą modlitwę, „Jung Idysz” 1919, nr 2–3, s. 11.
Ajzenszlos Alter, Dos tojte wajb, Łodź 1929.
Ajzenszlos Alter, Mesziach ben Josef, Łodź 1929.
Anonim, A zehr szene wunderliche geszichte fun hajligen rabi Henich zc''l me-Aleksander arojsgetriben cwej dibukim fun a mejdel, Łódź 1926.
Anonim, Cwyszen cwej Batłonym, Łodź 1932.
Antologja poezji żydowskiej, red. S. Hirszhorn, Warszawa 1921.
Berman Lejb (pseud. Graf Kali), Akdumos, Jednodniowka, Łodź, 26 V 1935.
Berszling Mojsze (pseud. Mojsze Goldsztajn), Lodz [w:] Dos lid iz geblibn. Lider fun jidisze dichter in Pojln, umgekumene bees der hitleriszer okupacje. Antologie, red. Binem Heller, Warszawa 1951, s. 43.
Born Mosze, Cezyngene sztern, Łodź 1933.
Broderson Mojżesz, Manifest, „Jung Idysz” 1919, nr 2–3, s. 2.
Broderson Mojżesz, Tchijes hamejsim, Łodź 1920.
Frankental Mark, Der szloflozer, Łodź 1928.
Friszman Dowid, Ale szriftn fun Dowid Friszman, Łodź 1909.
Gliksman Symcha, Freuenreich, Łodź 1930.
Gor Benjamin, Blinderhajt, Łodź–Warszawa 1920.
Jaffe Józef, Josele treft in szank arajn ojch... [w:] Di chochme, t. 3, Łódź 1932, s. 67–68.
Jaffe Józef, Der lodzer raw git cufilen Poznanskin, wi azoj di orime lajt weren gefrojren [w:] Di chochme, t. 3, Łódź 1932, s. 83–84.
Kacenelson Beniamin (pseud. I. Ben Jamini), Lider, Łodź 1930.
Kacenelson Icchok, Hadikduk aruch beszita kala, t. 1, Warszawa 1920/1921.
Kacenelson Icchok, Szirim, Łodź 1937.
Kamienic J. N., Noemi un Rut, Łodź 1930.
Ksowim fun Chaim Krul, red. I. H. Radoszycki, New York 1954.
Kuperszmid Lejbel, Citer-fajerlech, Łodź 1937.
Lejb(?), Memuarn fun Lejbl, Łodź 1933.
Lusternik Malkiel, Sufat-awiw, Warszawa 1935.
Potasz Rikuda, Wynt ojf klawiszn, Łodź 1934.
Rabon Izrael, Groer friling, Warszawa 1933.
Radoszycki Icchok Hersz, In der sztil, Łodź 1909.
Rozenberg Jehuda Judl, Sefer Rafael Hamalach, Łodź 1920.
Rudomin Michał, Sewel hamilchama haolamit, Łodź 1931.
Szajewicz Symcha Bunim, A gast fun Amerike, „Najer Folkscajtung”, 17 II 1939, s. 7.
Uger Szaja, Megilas dacze, Łodź 1913.
Ulinower Miriam, Der bobes ojcer, Warszawa 1922.
Ulinower Miriam, Łaciarka, „Os” 1937, nr 2, s. 19.
Ulinower Miriam, Majn zejde [w:] Jidisze dichterins, ed. Ezra Korman, Chicago 1928, s. 146.
Ulinower Miriam, Ojf szabas, „Os” 1937, nr 2, s. 18–19.
Ulinower Miriam, Z Chełma do Lublina, „Inzl” 1938, nr 2 (12), s. 8.
Ulinower Miriam, Żona Lota, „Ilustrirte Woch” 1924, nr 13 (15), s. 11.
Zelkowicz Jozef, Pęknięcie, „Der Trit” 1928, nr 1, s. 33–48.
Zelkowicz Jozef, W domu obłąkanych przy Wesołej, „Najer Folksblat”, 20 XII 1934.
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, sygn. ARG II 498.
Adamczyk-Garbowska M., Odcienie tożsamości. Literatura żydowska jako zjawisko wielojęzyczne, Lublin 2004.
Badziak K., Walicki J., Żydowskie organizacje społeczne w Łodzi (do 1939 r.), Łódź 2003.
Banner H., Gmina Żydowska w Łodzi. Krótki zarys dziejów ustrojowo-gospodarczych, Łódź 1938.
Baranowski K., Średnie szkoły ogólnokształcące mniejszości narodowych w Łodzi w okresie Drugiej Rzeczypospolitej [w:] Rola szkolnictwa łódzkiego w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi w XX wieku. Tradycje i współczesność łódzkich szkół średnich, red. T. Jałmużna, Łódź 2002, s. 63–84.
Friedman F., Dzieje Żydów w Łodzi. Od początków osadnictwa Żydów do roku 1863, Łódź 1935.
Fuks M., Prasa żydowska w Polsce XIX i pierwszej połowy XX wieku (do końca drugiej wojny światowej), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1973, t. 12, nr 1, s. 27–55.
Greif G., Bein sztei milchamot haolam – prakim mechajej hatarbut szel jehudei Polin lelaszonotejhem, Jerozolima 1997.
Idel M., Hasidism Between Ecstasy and Magic, New York 1995.
Kaszubina W., Bibliografia prasy łódzkiej 1863–1944, Warszawa 1967.
Kempa A., Szukalak M., Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych, t. 1–4, Łódź 2001–2004.
Kersz I., Szkice z dziejów Gminy Żydowskiej oraz cmentarza w Łodzi, Łódź 1999.
Landau-Czajka A., Syn będzie Lech… Asymilacja Żydów w Polsce międzywojennej, Warszawa 2006.
Liszewski S., Rola społeczności żydowskiej w organizacji przestrzeni miejskiej Łodzi [w:] Dzieje Żydów w Łodzi 1820–1944, red. W. Puś, S. Liszewski, Łódź 1991, s. 30–41.
Łódzkie sceny żydowskie, red. M. Leyko, Łódź 2009.
Łódź – monografia miasta, red. S. Liszewski, Łódź 2009.
Malinowski J., Żydowskie środowisko artystyczne w Łodzi [w:] Polacy–Niemcy–Żydzi w Łodzi w XIX–XX wieku, red. P. Samuś, Łódź 1997, s. 294–305.
Marczyńska M., Żmuda R., Bibliografia łódzkiej produkcji wydawniczej: 1918–1939, Łódź 1985.
Olejnik I., Jisroel Rabon – życie i twórczość [w:] J. Rabon, Bałuty. Powieść o przedmieściu, red. K. Radziszewska, N. Krynicka, Łódź 2016, s. 99–108.
Olejnik L., Środowisko dziennikarskie w Łodzi (1918–1939). Problemy koegzystencji trzech grup narodowościowych [w:] Polacy–Niemcy–Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, red. P. Samuś, Łódź 1997, s. 386–401.
Polacy–Niemcy–Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, red. P. Samuś, Łódź 1997.
Polak, Żyd, artysta. Tożsamość a awangarda, red. J. Suchan, Łódź 2010.
Polski słownik judaistyczny – dzieje, kultura, religia, ludzie, red. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003.
Pod jednym dachem. Niemcy oraz ich polscy i żydowscy sąsiedzi w Łodzi w XIX i XX wieku/Unter einem Dach. Die Deutschen und ihre polnischen und jüdischen Nachbarn in Lodz im 19. und 20. Jahrhundert, red. K. Radziszewska, K. Woźniak, Łódź 2000.
Prokop-Janiec E., Międzywojenna literatura polsko-żydowska, Kraków 1992.
Puś W., Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź 2000.
Pytlas S., Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864–1914, Łódź 1994.
Radziszewska K., Środowisko literackie łódzkich Żydów 1918–1950 [w:] Kultura jako czynnik rozwoju miasta na przykładzie Łodzi, red. V. Krawczyk-Wasilewska, M. Kucner, E. Zimnica-Kuzioła, Łódź 2012, s. 35–56.
Rozier G., Jung Idysz: banda kpiarzy z polskiego Manchesteru [w:] Polak, Żyd, artysta, Tożsamość a awangarda, red. J. Suchan, Łódź 2010, s. 30–39.
Rozier G., Mojżesz Broderson. Od Jung Idysz do Araratu, Łódź 1999.
Shmeruk Ch., Hebrew–Yiddish–Polish. A Trilingual Jewish Culture [w:] The Jews of Poland between Two World Wars, red. I. Gutman, E. Mendelsohn, J. Reinharz, Ch. Shmeruk, Hanover 1989, s. 283–311.
Shmeruk Ch., Historia literatury jidysz, Wrocław 2007.
Sitarek A., Zarys stosunków polsko-żydowskich w Łodzi w okresie międzywojennym [w:] Rola wspólnot wyznaniowych w historii miasta Łodzi, red. M. Kulesza, M. Łapa, J. Walicki, Łódź 2010, s. 186–203.
Spodenkiewicz P., Zaginiona dzielnica. Łódź żydowska – ludzie i miejsca, Łódź 2006.
Strzałkowski J., Słownik artystów łódzkich, Łódź 2005.
Trunk J., Pojln. Obrazy i wspomnienia z Łodzi, Łódź 1997.
Walicki J., Ruch syjonistyczny w Polsce w latach 1926–1930, Łódź 2005.
Walicki J., Synagogi i domy modlitwy w Łodzi (do 1939 r.), Łódź 2000.
Walicki J., Żydzi łódzcy przed wrześniem 1939 r. [w:] Łódź w 1939 roku. Studia i szkice, red. T. Toborek, P. Waingertner, Łódź 2011.
Żebrowski R., Borzymińska Z., Po-lin. Kultura Żydów polskich w XX wieku. (Zarys), Warszawa 1993.
Żydowski Polak, polski Żyd, red. A. Molisak, Z. Kołodziejska, Warszawa 2011.
Żydzi łódzcy, red. A. Machejek, Łódź 2004.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Opublikowane: 12 października 2023
Zgodnie z Komunikatem Prorektora UŁ ds. nauki dotyczącym systemu ScienceON od 15.09.2023 r. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego wprowadza dane o wszystkich publikacjach wydanych przez siebie autorstwa pracowników UŁ.
Publikacja ww. danych jest możliwa po opublikowaniu pracy w wersji ostatecznej i w terminie do 30 dni od opublikowania.