Oddajemy do rąk czytelników kolejną publikację poświęconą artystom z kręgu łódzkiej awangardy jidysz. Tym razem są to Pogawędki. Jedna z historii, przekład poetyckiego tekstu Mojżesza Brodersona Siches chulin. Ajne fun di geszichten, opublikowanego w Moskwie w 1917 roku, nakładem Wydawnictwa Chawar. Ta adaptacja ludowej baśni Maase szel Jeruszalmi [Opowieść o jerozolimczyku], ukazała się z ilustracjami Eliezera (El) Lissitzky’ego, którego Broderson poznał podczas swojego pobytu w Moskwie w latach 1914–1918. Obu twórców oprócz przyjaźni połączyła fascynacja żydowską tradycją i folklorem oraz świadomość znaczenia języka jidysz dla kształtowania narodowej tożsamości w diasporze. Projekt pierwszego, limitowanego wydania Siches chulin nietypową formą – zamkniętego w drewnianym pudełku zwoju z tekstem i ręcznie kolorowanymi litografiami – w czytelny sposób nawiązywał do dawnych, iluminowanych zwojów Księgi Estery, a same ilustracje korespondowały stylistycznie z dziełami ludowej plastyki żydowskiej.
Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta stanu cywilnego gminy żydowskiej w Łodzi, Akta małżeństw 1921, 1–700, akt nr 71.
Archiwum Państwowe w Łodzi, Spis ludności Łodzi, sygn. 24499, k. 270.
Broderson Mojżesz, Temerl, a bojbe majsele, Moskwa 1917.
Broderson Mojżesz, Toj, Moskwa 1919.
Broderson Mojżesz, Ibergang, Łódź 1920.
Broderson Mojżesz, Tchijes hamejsim, Łódź 1920.
Broderson Mojżesz, Begajsterung, Warszawa 1921.
Broderson Mojżesz, Farszelungen, Łódź 1937.
Abramsky Chimen, Yiddish Book Illustrations in Russia: 1916–1923, [w:] Tradition and Revolution. The Jewish Renaissance in Russian Avant-Garde Art 1912–1928, ed. Ruth Apter-Gabriel, Jerusalem 1987.
Aloni Nehemia, Bibliografia shel Ma’ase Yerushalmi, [w:], Ma’ase Yerushalmi (The Story of the Jerusalemite), ed. Yehuda Zlotnik, Jerusalem 1964, s. 93–100.
Anochi Z.I., Reb Abba, Warszawa 1911.
Apter-Gabriel Ruth, El Lissitzky’s Jewish Works, [w:] Tradition and Revolution. The Jewish Renaissance in Russian Avant-Garde Art 1912–1928, ed. Ruth Apter-Gabriel, Jerusalem 1987.
Ash Jared, Primitivism in Russian Futurist Book Design 1910–14, [w:] The Russian Avant-Garde Book 1910–1934, eds M. Rowell, D. Wye, katalog wystawy, New York 2002.
Ben-Amos Dan, Jewish Folk Literature, “Oral Tradition” 1999, vol. 14, no. 1, s. 140–274.
Berg Nicolas, Luftmenschen. Zur Geschichte einer Metapher, Göttingen 2008.
Berger Shlomo, The Oppenheim Collection and Early Modern Yiddish Books: Prague Yiddish 1550–1750, “Bodleian Library Record” 2012, vol. 25, no. 1, s. 37–51.
Berlewi Henryk, Czego chcemy?, „Nasz Kurier” 1921, nr 159.
Berlewi Henryk, El Lissitzky in Warschau, [w:] El Lissitzky, katalog wystawy, Stedelijk van Abbemuseum Eidhoven, Kunsthalle Basel, Kestner-Gesellschaft Hannover, Hannover 1965.
Bolszakow Konstantin A., Solnce na izletie: wtoraja kniga stichov, Moskwa 1916.
Bowlt John E., From the Pale of Settlement to the Reconstruction of the World, [w:] Tradition and Revolution. The Jewish Renaissance in Russian Avant-Garde Art 1912–1928, ed. Ruth Apter-Gabriel, Jerusalem 1987, s. 43–60.
Dan Joseph, Five Versions of the Story of the Jerusalemite, “Proceedings of the American Academy for Jewish Research”, 1967, vol. 35, s. 99–111.
Dan Joseph, The heart and the Fountain, Oxford 2002.
Diederichs Ulf, Das Ma‘assebuch. Altjiddische Erzählkunst, Münich 2003.
Dukhan Igor, El Lissitzky and the search for New Jewish Art (Vitebsk – Moscow – Berlin), [w:] Jewish Artists and Central–Eastern Europe. Art Centers – Identity – Heritage. From the 19th Century to the Second World War, eds Jerzy Malinowski, Renata Piątkowska, Tamara Sztyma-Knasiecka, Warszawa 2010.
El Lissitzky. Maler. Architekt. Typograf. Fotograf. Erinnerungen. Briefe. Schriften, Übergeben von Sophie Lissitzky-Küppers, Dresden 1967.
Frankowski Artur, Frankowska Magdalena, Henryk Berlewi, Warszawa 2009.
Galiczenko Walerij J., Nikulenko Swietłana I., Powrót do Mistrza. Próba rekonstrukcji biografii i portretu twórczego Bernarda Kratki / Return to the master [Bernard Kratko], „Pamiętnik Sztuk Pięknych / Fine Arts Diary” 2017, nr 12.
Ginzberg Louis, The Legends of the Jews: From Joshua to Esther, Baltimore 1998, t. IV.
Goldman-Ida Batsheva, Fragmented Mirror, [w:] Fragmented Mirror. Exhibition of Jewish Artists, Berlin 1907, katalog wystawy, Tel Aviv 2009.
Goldstein Maksymilian, Dresdner Karol, Kultura i sztuka ludu żydowskiego na ziemiach polskich, Lwów 1935.
Hannauer James, Folk-lore of the Holy Land: Moslem, Christian and Jewish, London 1907.
Harari Yuval, “Ma’aseh Yerushalmi”. The Story of the Jerusalemite, [w:] Encyclopedia of Jewish Folklore and Traditions, ed. Haya Bar-Itzhak, New York 2013.
Hemken Kai-Uwe, El Lissitzky. Revolution und Avantgarde, Köln 1990.
Imhoff Sara, Women and Gender, Past and Present: A Jewish Studies Story, „Jewish Social Studies” 2019, vol. 24, no. 2, s. 74–81.
Jakobson Roman, Mój futuryzm. Wspomnienia, listy, szkice, wiersze, proza, oprac. B. Jangfeldt, przeł. D. Ulicka, Warszawa 2020.
Janecek Gerard, Kruchenykh contra Gutenberg, [w:] The Russian Avant-Garde Book 1910–1934, New York 2002.
Jastrow Marcus, Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi and the Midrashic Literature, New York 1903 (reprint 2005).
Jedlińska Eleonora, Rzeźby Marka Szwarca w latach 1910–1958: neoklasycyzm – ekspresjonizm – synteza, „Pamiętnik Sztuk Pięknych / Fine Arts Diary” 2017, nr 12.
Kamczycki Artur, „Czerwonym klinem bij Białych”. Żydowskie inspiracje El Lissitzky’ego, „Studia Europaea Gnesnensia” 2011, nr 4, s. 189–202.
Kamczycki Artur, Mistyczne narzędzia awangardy rosyjskiej: przykład El Lissitzky’ego, „Sztuka Europy Wschodniej” 2014, nr 2, s. 73–80.
Kamczycki Artur, Syjonizm i sztuka. Ikonografia Theodora Herzla, Poznań–Gniezno 2014.
Kantsedikas Alexander, El Lissitzky. The Jewish Period, London 2017.
Katsis Leonid, El Lissitzky’s “One Goat Kid” (“Chad Gadya”) — The Tale of Two Squares”: From Watercolors to Graphics, from Jewish Expressionism to Constructivism and Suprematism, „Wiesnik charkiwskoj dierżawnoj akademij dizajnu і mistiectw” 2011, nr 9.
Kazovsky Hillel, The Artists of the Kultur-Lige, Moskwa 2003.
Kazovsky Hillel, The Book Design of Kultur-Lige – Artists, Kiev 2011.
Koller Sabine, llustrating Yiddish Children’s Literature: Aesthetics and Utopia in Lissitzky’s Graphics for Mani Leib’s Yingl Tsingl Khvat, [w:] Gennady Estraikh, Kerstin Hoge, Krutikov Mikhail, Children and Yiddish Literature From Early Modernity to Post-Modernity, London 2016.
Kostkiewiczowa Teresa, Tanka, [w:] Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 2002.
Kotlyar Eugeny, Bezalel versus the Kultur-Lige: approaches to Jewish revival, [w:] Jewish Artists and Central – Eastern Europe. Art Central – Identity – Heritage from the 19th century to the Second World War, eds Jerzy Malinowski, Renata Piątkowska, Tamara Sztyma-Knasiecka, Warszawa 2010, s. 305–312.
Krempel Ulrich, El Lissitzky. Sophie Lissitzky-Küppers. Von Hannover nach Moskau / From Hanover to Moscow, Göttingen 2015.
Lissitzky El, Die Mohilew-Synagoge. Erinnerungen, „Milgroiim-Rimon” (Berlin) 1923, nr 3.
Lodder Christina, Ideology and Identity: El Lissitzky in Berlin, [w:] The Russian Jewish Diaspora And European Culture, 1917–1937, eds Jörg Shulte, Olga Tabachnikova, Peter Wagstaff, Leiden–Boston 2012.
Malinowski Jerzy, Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „nowej sztuki” w Polsce 1918–1923, Warszawa 1987.
Malinowski Jerzy, Ocalałe. Kolekcja malarstwa, rysunku i rzeźby ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego, [w:] Ocalałe, red. Marta Budkowska, katalog wystawy, Warszawa 2014.
Malinowski Jerzy, Painting and sculpture by Polish Jews in the 19th and 20th centuries (to 1939), Warszawa–Toruń, 2017.
Ma’ase Yerushalmi (The Story of the Jerusalemite), ed. Yehuda Zlotnik, Jerusalem 1964.
McGeever Brendan, Antisemitism and the Russian Revolution, Cambridge 2019.
Meitlis Jakob, Das Ma‘assebuch. Seine Entstehung und Quellengeschichte. Zugleich eine Einführung in die altjiddische Agada, Berlin 1933.
Mejerson-Beker Celina, Mosze Broderson wegn zin, „Literarisze Bleter”1934, nr 2, s. 20–21.
Moss Kenneth B., Jewish Renaissance in the Russian Revolution, Boston 2009.
Nachman z Bracławia, Sefer sipurei ma’asiot, Jerusalem 5753 [1992/1993].
Nordau Max, Menschen und Menschliches von heute. Anblicke auf Gegenwartskultur. Skizzen und Glossen, Berlin 1915.
Nordau Max, Muskeljudentum, „Die Welt” 1900, nr 24, s. 2–3.
Nowina-Sroczyńska Ewa, Witebsk. Chagallowe ekspresje pamięci, „Journal of Urban Ethnology” 2021, nr 19.
Ojsgeklibene szriftn fun Mojsze Broderson, [red.] Shmuel Rożanski, Buenos Aires 1972.
Or Tamara, Vorkämpferinnen und Mütter ders Zionismus, Frankfurt a. M.–Berlin–Bern–Bruxelles–New York–Oxford–Wien 2009.
Parton Anthony, Goncharova. The Art and Design of Natalia Goncharova, Suffolk 2010.
Piątkowska Renata, „Otworzyć nowe niebo”. Artyści i żydowska nowoczesność w Polsce, „Pamiętnik Sztuk Pięknych / Fine Arts Diary” 2015, t. 10.
Piątkowska Renata, Sztuka żydowska w świetle krytyki artystycznej dwudziestolecia międzywojennego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica – Aesthetica – Practica” 2020, nr 36.
Piechotka Maria, Piechotka Kazimierz, Heaven’s Gates: Wooden Synagogues in the Territories of the Former Polish-Lithuanian Commonwealth, Warszawa 2004.
Prior Ingeborg, Sophies Vermächtnis. Das tragische Schicksal einer Deutschen in sibirischer Verbannung, München 2006.
Reinhard-Chlanda Małgorzata, Estetyka dekoracji Pereca Willenberga, „Pamiętnik Sztuk Pięknych / Fine Arts Diary” 2017, nr 12.
Reuveni Gideon, Sport und Militarisierung der jüdischen Gesellschaft, [w:] Emancipation through muscules: Jews and sports in Europe, eds Michael Brenner, Gideon Reuveni, Nebraska 2006, s. 57–67.
Rozanski Shmuel, Mosze Broderson – der szpilman fun Jung Jidisz [Mojżesz Broderson – grajek z Jung Jidisz], [w:] Ojsgeklibene szriftn fun Mosze Broderson, [red.] Rozanski, Buenos Aires 1972.
Rozier Gilles, Od Jung Idysz do Araratu, przeł. Joanna Ritt, Łódź [2008].
Rypson Piotr, „Tańczymy zaczarowani taniec młodości”. Trzy książki awangardowe zaprojektowane przez żydowskie artystki w Łodzi w 1921 roku, [w:] Tańczymy zaczarowani taniec młodości. Łódzka awangarda żydowska – publikacje artystyczne wydawnictwa Achrid, 1921 / Enchanted we whirl in the dance of youth. The Jewish avant-garde in Łódź and the artist books of Farlag Achrid, 1921, red. Dariusz Dekiert, Irmina Gadowska, Krystyna Radziszewska, Łódź 2022.
Sabar Schalom, Scroll of Esther, in Art, [w:] Encyclopaedia Judaica, Detroit 2007, vol. 18.
Sarabianov Andrei, Larionov as a Curator of Exhibitions, [w:] Michail Larionow, katalog wystawy, Moskwa 2018.
Schlögel Karl, Pierwsze miasto nowego świata. Jak Witebsk na Białorusi na chwilę stał się metropolią modernizmu, [w:] tenże, Odkrywanie nowoczesnej Europy – próba archeologii, Gdańsk 2019.
Scholem Gerschom, Major Trends in Jewish Misticism, New York 1941.
Schwara Desanka, Luftmenschen. Ein Leben in Armut, [w:] In Luftmenschen und rebellische Töchter: zum Wandel ostjüdischer Lebenswelten im 19. Jahrhundert, Hrsg. Heiko Haumann, Köln 2013, s. 71–222.
Sergeyeva Irina, Destiny of the Museum of The Jewish Historical and Ethnographical Society after 1917, [w:] Jewish Artists and Central–Eastern Europe. Art Centers– Identity – Heritage. From the 19th Century to the Second World War, eds Jerzy Malinowski, Renata Piątkowska, Tamara Sztyma-Knasiecka Warszawa 2010.
Spinner Samuel J., Jewish Primitivism, Stanford 2021.
Steiner Richard C., Why the Aramaic Script Was Called “Assyrian” in Hebrew, Greek, and Demotic, “Orientalia” 1993, vol. 62, no. 2.
Steyn Juliet, The Complexities of Assimilation in the 1906 Whitechapel Art Gallery Exhibition “Jewish Art and Antiquities”, “The Oxford Art Journal” 1990, vol. 13.
Stępniewska-Holzer Barbara, Żydzi w miasteczkach guberni witebskiej w połowie XIX w. Zaludnienie i struktura zawodowa, „Przegląd Historyczny” 1999, nr 4.
Sztetl, szund, bunt i Palestyna. Antologia twórczości literackiej Żydów w Łodzi (1905–1939), red. Dariusz Dekiert, Ewa Wiatr, Krystyna Radziszewska, Łódź 2019.
Szwarc Marek, Sztuka a Żydzi, „Tel Awiw” 1919, nr 4.
Trachtenberg Jehoshua, Jewish Magic and Superstition, Philadelphia 1963.
Vallois Nicolas, Imhoff Sarah, “Floating Jews” – The luftmentsh as an Economic Character, „Œconomia” 2022, vol. 12, no. 2, s. 275–314.
Versari M.E., Avant-Garde Iconographies of Combat: from the Futurist Synthesis of War to Beat the Whites with the Red Wedge, “Annali di Italianistica” 2015.
Wilson Jonathan, Marc Chagall. Biografia, przeł. Jarosław Skowroński, Warszawa 2003.
Wolitz Seth L., The Jewish National Renaissance in Russia, [w:] Tradition and Revolution. The Jewish Renaissance in Russian Avant-Garde Art 1912–1928, ed. Ruth Apter-Gabriel, Jerusalem 1987.
Zfatman Sara, Nisuei adam leshedda, Jerozolima 1987.
Zimmermann Moshe, Muscle Jews versus Nervous Jews, [w:] Emancipation through muscules: Jews and sports in Europe, eds Michael Brenner, Gideon Reuveni, Nebraska 2006.
Zgodnie z Komunikatem Prorektora UŁ ds. nauki dotyczącym systemu ScienceON od 15.09.2023 r. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego wprowadza dane o wszystkich publikacjach wydanych przez siebie autorstwa pracowników UŁ.
Publikacja ww. danych jest możliwa po opublikowaniu pracy w wersji ostatecznej i w terminie do 30 dni od opublikowania.
