„Cud, że ręka jeszcze pisze…”. Świadectwa z łódzkiego getta z materiałami dydaktycznymi dla uczniów i studentów

Die Chronik des Gettos Lodz/Litzmannstadt, hrsg. von S. Feuchert, E. Leibfried und J. Riecke, 5 Bde., Göttingen 2020.

[Cytryn A.], Les Cahiers de Abram Cytryn. Recitas du ghetto de Lodz, suivis des Souvenirs de Lucie Cytryn-Bialer, Paris 1995.

Cytryn A., Pragnę żyć, Warszawa 2004.

[Cytryn A.], Wżarł się we mnie ból. Próby literackie Abrama Cytryna, opr. D. Leśnikowski, K. Radziszewska, E. Wiatr, Łódź 2009.

Eichengreen L., Von Asche zum Leben. Erinnerungen, unter Mitarbeit von H. Chamberlain, mit einem Vorwort von R. Giordano, übersetzt und mit einem Nachwort von U. Wamser, Bremen 2001.

Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego, oprac. K. Radziszewska, E. Wiatr, A. Siterek, J. Walicki, M. Polit, Łódź 2014.

Die Enzyklopädie des Gettos Lodz/Litzmannstadt, hrsg. von D. Bopp, S. Feuchert, A. Löw, J. Riecke, M. Roth und Elisabeth Turvold, Göttingen 2020.

Der Fiedler vom Getto. Jiddische Gedichte aus Polen, hrsg. von H. Witt, übersetzt aus dem Jiddischen von dems., Leipzig 1993.

Hauser I., Dziennik z łódzkiego getta / Das Tagebuch aus dem Lodzer Getto, red. E. Wiatr, K. Radziszewska, Łódź 2019.

[Koplowicz A.], Abramka Koplowicza utwory własne. Niezwykłe świadectwo trzynastoletniego poety z łódzkiego getta, opr. Z. Dominiak, Łódź 1993.

Kronika Getta Łódzkiego / Litzmannstadt Getto 1941–1944, opr. J. Baranowski, K. Radziszewska, A. Sitarek, M. Trębacz, J. Walicki, E. Wiatr, P. Zawilski, Łódź 2009.

Libman I., W kalejdoskopie wspomnień, Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, 302/222.

[Łaski A.], „Les Vrais Riches“ – Notizen am Rand. Ein Tagebuch aus dem Ghetto Łódź (Mai bis August 1944), hrsg. von H. Loewy und A. Bodek, Leipzig 1997.

Oblicza getta. Antologia tekstów z getta łódzkiego, red. K. Radziszewska, E. Wiatr, Łódź 2017.

Rosenfeld O., Wozu noch Welt. Aufzeichnungen aus dem Getto Lodz, hrsg. Von H. Loewy, Frankfurt am Main 1994.

Sierakowiak D., Dziennik, red. E. Wiatr, A. Sitarek, Warszawa 2016.

[Sierakowiak D.], Das Ghettotagebuch des Dawid Sierakowiak… Aufzeichnungen eines Siebzehnjährigen 1941/1942, übersetzt von R. Matwin-Buschmann, Leipzig 1993.

Singer O., „Im Eilschritt durch den Gettotag…“. Reportagen und Essays aus dem Getto Lodz, hrsg. von S. Feuchert u. a., Berlin–Wien 2002.

Singer O., „Przemierzając szybkim krokiem getto…”. Reportaże i eseje z getta łódzkiego, przeł. K. Radziszewska, Łódź 2002.

Stern Cohen H., Genagelt ist meine Zunge. Lyrik und Prosa einer Holocaust-Überlebenden, Frankfurt am Main 2003.

Szajewicz S. B., Lech lecho, Łódź 1946.

Zelkowicz J., In diesen albtraumhaften Tagen. Tagebuchaufzeichnungen aus dem Getto Lodz/Litzmannstadt. September 1942, aus dem Jiddischen übersetzt von S. Hiep, hrsg. von A. Genger, A. Löw, S. Feuchert, Göttingen 2015.

Zelkowicz J., In Those Terrible Days. Writings from the Lodz Ghetto, transl. N. Greenwood, ed. by M. Unger, Jeruzalem 2002.

Zelkowicz J., Notatki z getta łódzkiego 1941–1944, przeł. z jidysz M. Polit, red. M. Trębacz, E. Wiatr, M. Polit, K. Radziszewska, Łódź 2016.

Zelkowicz J., Piszący te słowa jest pracownikiem gettowej instytucji… „Z dziennika” i inne pisma z łódzkiego getta, red. M. Polit, Warszawa 2019.

Abramowicz S., Niemieckie obozy w Łodzi, w: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice, red. T. Toborek, M. Trębacz, Łódź–Warszawa 2018, s. 77–119.

Adorno Th. W., Erziehung nach Auschwitz (1966), in: ders., Erziehung zur Mündigkeit. Vorträge und Gespräche mit Hellmuth Becker 1959–1969, hrsg. Von G. Kadelbach, Frankfurt am Main 1970.

Ajnenkiel E., Dr Stefan Kopciński – realizator powszechnego nauczania w Łodzi, „Dziennik Miasta Łodzi” 1938, nr 4, s. 382–383.

Baranowski K., Żydowskie średnie szkoły ogólnokształcące w Łodzi, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1981, nr 3, s. 21–36.

Bergmann B., Holocaust-Literatur im Deutschunterricht der Sekundarstufe II. Lehrplananalysen und Schlussfolgerungen für die schulische Praxis, in: „Literatur im Unterricht. Texte der Gegenwartsliteratur in der Schule” 2013, Heft 2, S. 123–137.

Bömelburg H.-J., Lodz. Geschichte einer multikulturellen Industriestadt im 20. Jahrhundert, Paderborn 2022.

Brand T. von, Historisches Lernen im Literaturunterricht. Literarisches Verstehen und historisches Bewusstsein – ein symbiotisches Verhältnis, in: „Praxis Deutsch“ 2016, Heft 43, S. 4–11.

Budziarek M., Mistrz. Zygmunt Lorentz (1894–1943), w: tenże, Łodzianie, Łódź 2000, s. 126–131.

Czyńska M., Kobro. Skok w przestrzeń, Wołowiec 2015.

Czyżewski A., Czerwono-biało-czerwona Łódź. Lokalne wymiary polityki pamięci historycznej w PRL, Warszawa 2021.

Czyżewski A., Obóz dziecięcy w Łodzi jako element polityki historycznej PRL, w: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice, red. T. Toborek, M. Trębacz, Łódź–Warszawa 2018, s. 377–413.

Ellenberg Z., Żydzi i początki szkolnictwa powszechnego w Łodzi (1806–1864). Przyczynek do dziejów szkolnictwa oraz ludności żydowskiej w Łodzi, Łódź 1929/1930.

Feuchert S., Oskar Rosenfeld und Oskar Singer. Zwei Autoren des Lodzer Gettos. Studien zur Holocaustliteratur, Frankfurt am Main u.a. 2004.

Feuchert S., Vernachlässigte Narrative: Der Deutschunterricht als komplementäre und als eigenständige „Gedächtnisagentur“: Das Beispiel Ruth Barnett: Nationalität: Staatenlos, in: „Der Deutschunterricht“ 2019, Heft 6, S. 21–31.

Feuchert S., Plien Ch., Erinnerungskultur und Deutschunterricht, in: „Mitteilungen des Deutschen Germanistenverbandes“ 2021, Heft 3, S. 209–211.

Feuchert S., Roth M., Einleitung, in: HolocaustZeugnisLiteratur. 20 Werke wieder gelesen, hrsg. von S. Feuchert, M. Roth, Göttingen 2020, S. 7–29.

Gajzler E., Kania M., Lec A., Orłowska A., Radziszewska K., Niemiecka szkoła w wielonarodowościowym mieście / Die deutsche Schule in der multiethnischen Stadt, w: / in: Pod jednym dachem. Niemcy oraz ich polscy i żydowscy sąsiedzi w Łodzi w XIX i XX wieku / Unter einem Dach. Die Deutschen und ihre polnischen und jüdischen Nachbarn in Lodz im 19. und 20. Jahrhundert, Hrsg.

K. Radziszewska, K. Woźniak, Łódź 2000, s. 9–36 / S. 105–133.

Heike O., Das deutsche Schulwesen in Mittelpolen. Ein Kapitel mühsamer Abwehr staatlichen Unrechts, Dortmund 1963.

Kędzia P., Szkolnictwo elementarne miasta Łodzi w dobie zaboru rosyjskiego. Analiza i refleksja na przykładzie łódzkich periodyków, dostęp online: https://dspace.uni.lodz.pl/xmlui/bitstream/handle/11089/37738/25-39_Kedzia.pdf?sequ-ence=1&isAllowed=y [dostęp: 03.04.2022].

Koliński M., Łódź między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918–1939, Łódź 2007.

Krajewska H., Szkoły i nauka religii – udział łódzkich protestantów w procesie kształcenia młodzieży 1820–1914, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2000, nr 40, s. 59–86, dostęp online: https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Rozprawy_z_Dziejow_Oswiaty/Rozprawy_z_Dziejow_Oswiaty-r2000-t40/Rozprawy_z_Dziejow_Oswiaty-r2000-t40-s59-86/Rozprawy_z_Dziejow_Oswiaty-r2000-t40-s59-86.pdf [dostęp: 02.04.2022].

Kraus D., Parzer R., Die nationalsozialistische Rasseund Volkstumspolitik des „Lebensborn e.V.“ im östlichen Europa, in: Nationalsozialismus und Regionalbewusstsein im östlichen Europa, hrsg. von B. Olschowsky, I. Loose, Oldenburg 2016, S. 291–304.

Kroll B., Fritsche A., Tak było. Wspomnienia łódzkiego Volksdeutscha, Łódź 2010.

Lesiakowski K., Tajne nauczanie w okupowanej Łodzi (1939–1945) – organizacja, ludzie, znaczenie, w: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice, red. T. Toborek, M. Trębacz, Łódź–Warszawa 2018, s. 291–310.

Lernen half uns überleben. Jüdische Bildungstraditionen in Europa. Getto Litzmannstadt 1940–1944, hrsg. von J. Podolska, Łódź 2007.

Lodz im Zweiten Weltkrieg. Deutsche Selbstzeugnisse über Alltag, Lebenswelten und NS-Germanisierungspolitik in einer multiethnischen Stadt, hrsg. von H.-J. Bömelburg, M. Klatt, Osnabrück 2015.

Löw A., Getto łódzkie / Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, przeł. M. Półrola, Ł. M. Plęs, Łódź 2012.

Löw A., Juden im Getto Litzmannstadt. Lebensbedingungen. Selbstwahrnehmung. Verhalten, Göttingen 2006.

Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice, red. T. Toborek, M. Trębacz, Łódź–Warszawa 2018.

Michalska H. i in., Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945. Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa 1988.

Nasarski P. E., Das Lodzer Deutsche Gymnasium. Im Spannungsfeld zwischen Schicksal und Erbe, Berlin–Bonn 1981.

Nationalsozialismus und Regionalbewusstsein im östlichen Europa, Hrsg. B. Olschowsky, I. Loose, Oldenburg 2016.

Nauka pomogła nam przetrwać… Żydowskie tradycje edukacyjne w Europie. Litzmannstadt getto 1940–1944, red. J. Podolska, Łódź 2007.

Obóz dla dzieci – Jugendverwahrlager w Łodzi, przy ul. Przemysłowej, Muzeum Historii Ruchu Robotniczego w Łodzi, Łódź 1971.

Ossowski A., Proces Eugenii Pol a historia Polen-Jugendverwahrlager, w: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice, red. T. Toborek, M. Trębacz, Łódź–Warszawa 2018, s. 341–375.

Pleszkun-Olejniczakowa E., Kulturowy rozwój Łodzi w okresie międzywojennym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2015, t. 29, nr 3 (13).

Podgórska E., Szkolnictwo, w: Łódź. Dzieje miasta, t. 1, Do 1918 r., red. B. Baranowski, J. Fijałek, Warszawa 1980, s. 508–525.

Podgórska E., Szkolnictwo elementarne w Łodzi w latach 1808–1914, Łódź 1966.

Położenie ludności polskiej w tzw. Kraju Warty w okresie hitlerowskiej okupacji, wybór i oprac. Cz. Łuczak, Poznań 1990.

Puś W., Udział w życiu oświatowym i kulturalnym miasta. Szkolnictwo w Łodzi do 1939 roku, w: M. Koter, M. Kulesza, W. Puś, S. Pytlas, Wpływ wielonarodowego dziedzictwa kulturowego Łodzi na współczesne oblicze miasta, Łódź 2005.

Puś W., Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź 2003.

Radziszewska K., Flaschenpost aus der Hölle. Texte aus dem Lodzer Getto, Frankfurt u. a. 2011.

Radziszewska K., Das Staatliche Lehrerseminar mit deutscher Unterrichtssprache in Łódź (Lodsch), in: Auslandsdeutsches Schulwesen des 20. Jahrhunderts zwischen‚Volkstumsarbeit‘ und aus auswärtiger Kulturpolitik, hrsg. von H.-W. Retterath, Münster 2021, S. 83–97.

Ravensbrück. Wspomnienia dla pamięci pokoleń – 25 rocznica oswobodzenia obozu Ravensbrück 1945–1970, red. A. Burdówna, A. Chrzczonowicz, Łódź 1970.

Rok za drutem kolczastym (na marginesie obwieszczeń Pana Prezesa Ch. Rumkowskiego). Obwieszczenia Przełożonego Starszeństwa Żydów z getta łódzkiego (1940–1944), red. A. Sitarek, E. Wiatr, Warszawa 2019.

Schulpolitik als Volkstumspolitik. Quellen zur Schulpolitik der Besatzer in Polen 1939–1945, hrsg. von G. Hansen, Münster–New York 1994.

Sitarek A., „Otoczone drutem państwo”. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Łódź 2018.

Smoleńska H., Szkolnictwo żydowskie w Łodzi w czasie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945, maszynopis w zbiorach Centrum Badań Żydowskich UŁ. Spinner K. H., Literarisches Lernen, in: „Praxis Deutsch” 2006, Heft 33, S. 6–16.

Stańczyk E., Commemorating Young Victims of World War II in Poland: The Forgotten Children’s Camp in Litzmannstadt/Łódź, „East European Politics and Societies and Cultures” 2014, nr 28, s. 614–638.

Stefanski V. M., Zwangsarbeit in Leverkusen. Polnische Jugendliche im I.G. Farbenwerk, Osnabrück 2000.

Strzemińska N., Sztuka, miłość i nienawiść, Warszawa 2001.

Szczerba A., Szkoła Zgromadzenia Kupców miasta Łodzi, Łódź 2015.

Szkolnictwo w Łodzi okresu międzywojennego, https://www.lodz.ap.gov.pl/art,362,szkolnictwo-w-lodzi-okresu-miedzywojenngo [dostęp: 02.04.2022].

Śreniowska K., Moje życie, red. J. Kolbuszewska, R. Stobiecki, Łódź 2018.

Turski M., [przemówienie, 27.01.2020], https://www.polityka.pl/tygodnikpolity-ka/kraj/1940080,1,marian-turski-auschwitz-nie-spadlo-z-nieba.read [dostęp: 20.01.2023].

Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945, hrsg. von G. Aly u.a., 16 Bde. München 2008–2021.

W szkołach, których nie było. Wypiski z kamiennego zeszytu. Wspomnienia uczniów tajnego nauczania, red. K. Szefliński, Łódź 2004.

Walicki J., Szkolnictwo i nauczyciele żydowscy w Łodzi w XIX–XX wieku, w: Rola nauczycieli łódzkich w tworzeniu dziedzictwa kulturowego Łodzi, red. S. Gala, Łódź 1998, s. 213–229.

Weigelt F., Penne, Pauker und Pennäler. Eine Gedenkschrift für die Lodzer deutschen Gymnasien 1866–1945, Wuppertal 1972.

Wiatr E., Ruch hachszarowy w getcie łódzkim 1940–1941 w świetle dokumentów, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2020, nr 16.

Witkowski J., Hitlerowski obóz koncentracyjny dla małoletnich w Łodzi, Wrocław 1975.

Wojalski M. Z., Działo się w Łodzi, Łódź 1996.

Wróbel J., Przemiany demograficzne w Łodzi w latach okupacji niemieckiej 1939–1945, w: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice, red. T. Toborek, M. Trębacz, Łódź–Warszawa 2018, s. 15–62.

Young J. E., Beschreiben des Holocaust. Darstellung und Folgen der Interpretation, übers. von Ch. Schuenke, Frankfurt 1997.

Zimowski S., Prywatne Gimnazjum i Liceum Męskie Aleksego Zimowskiego w Łodzi: ich znaczenie w formowaniu osobowości wychowanków i przygotowaniu młodzieży do wypełnienia obowiązków obywatelskich w wolnej Polsce, Warszawa–Łódź 2004.