Post-koiné: Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich)

Anita Jarzyna

doi:10.18778/8142-426-4

Słowa kluczowe: zagłada w poezji polskiej, zbrodnie w literaturze, zwierzęta w poezji, języki poetyckie

Opublikowane: 11 września 2019

Kategorie: Filologia polska, Otwarty dostęp,

Pliki do pobrania

PDF

Monografia daje wyraz autorskiej formule wspólnoty i komunikacji szerszej niż ludzka. Przedstawiona koncepcja wydobywa niesymboliczne sposoby reprezentowania zwierząt, formy osłabienia ludzkiej podmiotowości, problematyzuje mechanizm wytwarzania różnicy antropologicznej. Pozwala wykazać, że krytyczny namysł nad językiem konsolidującym wspólnotę redefiniuje stosunek do zwierząt. Anita Jarzyna odsłania emancypacyjny potencjał wierszy, projektuje możliwość lektury eksperymentalnej, w ramach której wykazuje, że poeci i poetki drugiej połowy XX i początku XXI wieku, opisując relacje międzygatunkowe, demaskują formy opresji, dyskursy przemocy (m.in. antysemicki, teologiczny, patriarchalny, łowiecki, rzeźnicki, medyczny, zoologiczny), a zarazem tematyzują swoje poszukiwania nieantropocentrycznego języka, tworzą alternatywne wizje międzygatunkowych aliansów, afirmatywnych więzi, powołują polemiczne, inkluzywne języki, dążą do tego, by równościowy stosunek do zwierząt przejawiał się we wszystkim, co mówią, nie tylko, kiedy odnoszą się do nich bezpośrednio. Odnajdując w wierszach rozmaite ujęcia nieantroponormatywnej perspektywy, autorka książki traktuje poezję jako wypowiedź równoprawną z wypowiedziami dyskursywnymi, upominającymi się o zniesienie ludzkiej dominacji; wskazuje przy tym, że konceptualizacje literaturoznawczych studiów nad zwierzętami można wyprowadzać z poetyckiej metarefleksji, formującej się w języku, którym posługują się ludzie, a który odtąd nie ma służyć im wyłącznie.

Abadzis Nick, Laika, Square Fish, New York 2014.

Ackerman Diane, Azyl. Opowieść o Żydach ukrywanych w warszawskim zoo, przeł. O. Zienkiewicz, Świat Książki, Warszawa 2009.

Adamowicz Anna, Animalia, Biuro Literackie, Stronie Śląskie 2019.

Baczyński Krzysztof Kamil, Utwory zebrane, t. 1–2, oprac. A. Kmita-Piorunowa, K. Wyka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1979.

Bargielska Justyna, Małe lisy, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013.

Bargielska Justyna, Obsoletki, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011.

Bargielska Justyna, Szybko przez wszystko, Biuro Literackie, Wrocław 2013.

Benjamin Walter, Pasaże, red. R. Tiedemann, przeł. I. Kania, posł. Z. Bauman, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005.

Bielska Magdalena, Czarna wyspa, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2015.

Birenbaum Halina, Nadzieja umiera ostatnia. Wyprawa w przeszłość. Polska 1986, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2001.

Birnbaum Irena, Non omnis moriar. Pamiętnik z getta warszawskiego, Czytelnik, Warszawa 1982.

Bolecka Anna, Leć do nieba, Wydawnictwo Szpak, Warszawa 1998.

Borowiec Jarosław, Szare światło. Rozmowy z Krystyną Miłobędzką i Andrzejem Falkiewiczem, Biuro Literackie, Wrocław 2009.

Brodski Josif, Części mowy, przeł. S. Barańczak, w: idem, Poezje wybrane, przeł. S. Barańczak, K. Krzyżewska, W. Woroszylski, wstęp C. Miłosz, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996, s. 116–123.

Brzechwa Jan, Brzechwa dzieciom. Dzieła wszystkie: wiersze, wstęp G. Leszczyński, il. A. Gulewicz, Nasza Księgarnia, Warszawa 2016.

Bursa Andrzej, Dzieła (prawie) wszystkie, oprac. W. Bonowicz, Wydawnictwo Znak, Kraków 2018.

Coetzee John Maxwell, Elizabeth Costello, przeł. Z. Batko, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.

Coetzee John Maxwell, Żywoty zwierząt, przeł. A. Dobrzańska-Gadowska, Świat Książki, Warszawa 2004.

Combrzyńska-Nogala Dorota, Bezsenność Jutki, il. J. Rusinek, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2012.

Czechowicz Józef, Bez nieba, w: idem, Pisma zebrane, t. 3: Utwory dramatyczne, red. J. Nowakowska, J. Cymerman, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2011, s. 79–97.

Czechowicz Józef, Pisma zebrane, t. 1–2: Wiersze i poematy, oprac. J.F. Fert, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2012.

Czechowicz Józef, Pisma zebrane, t. 7: Utwory dla dzieci, oprac. E. Łoś, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2013.

Czechowicz Józef, Pisma zebrane, t. 8: Listy, oprac. T. Kłak, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2011.

Dagan Batszewa, Czika, piesek w getcie, przeł. S. Raczyńska, il. A. Katz, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2012.

Davey Owen, Laika the Astronaut, Templar Publishing, Dorking 2013.

Dybczak Andrzej, Pan wszystkich krów. Opowiadania, Wydawnictwo Nisza, Warszawa 2017.

Ficowski Jerzy, Amulety i definicje, Czytelnik, Warszawa 1960.

Ficowski Jerzy, Czekanie na sen psa, Wydawnictwo Nisza, Warszawa 2014.

Ficowski Jerzy, Dobrodziejstwo inwentarza, Pogranicze, Sejny 1999.

Ficowski Jerzy, Inicjał, Galeria Browarna, Łowicz 1994.

Ficowski Jerzy, Lewe strony widoków, wyb. i oprac. P. Sommer, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2014.

Ficowski Jerzy, Lodorosty i bluszczary. Wiersze dla dzieci, wyb. i oprac. J. Borowiec, il. G. Herba, Wydawnictwo Wolno, Lusowo 2017.

Ficowski Jerzy, Moje strony świata, Czytelnik, Warszawa 1957.

Ficowski Jerzy, Pantareja, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006.

Ficowski Jerzy, Pismo obrazkowe, Czytelnik, Warszawa 1962.

Ficowski Jerzy, Po polsku, Czytelnik, Warszawa 1955.

Ficowski Jerzy, Ptak poza ptakiem, Czytelnik, Warszawa 1968.

Ficowski Jerzy, Śmierć jednorożca, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.

Ficowski Jerzy, Zawczas z poniewczasem, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004.

Fik Ignacy, Tematy współczesne, w: J. Szczawiej, Poezja Polski walczącej 1939–1945. Antologia, t. 1, oprac. K. Rusinek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1974, s. 154–155.

Filipowicz Kornel, Egzekucja w ZOO, w: idem, Krajobraz, który przeżył śmierć, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986, s. 386–411.

Fink Ida, Pies, w: eadem, Odpływający ogród. Opowiadania zebrane, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2002, s. 98–104.

Frank Anne, Dziennik (oficyna). 12 czerwca 1942–1 sierpnia 1944, red. O.H. Frank, M. Pressler, przeł. A. Oczko, Wydawnictwo Znak, Kraków 2015.

Gdybym wiedział. Rozmowy z Ryszardem Krynickim, oprac. A. Krzywania, Biuro Literackie, Wrocław 2014.

Ginczanka Zuzanna, Wiersze zebrane, oprac. I. Kiec, Pogranicze, Sejny 2014.

Głąbiński Stanisław, Psy, ludzie, zwierzęta, Czytelnik, Warszawa 1986.

Góra Konrad, Nie, Biuro Literackie, Stronie Śląskie 2016.

Grabowski Andrzej Marek, Wojna na Pięknym Brzegu, il. J. Rusinek, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2014.

Greenlaw Lavinia, Night Photograph, Faber and Faber, London 1993.

Grochowiak Stanisław, Poezja i… (Sarenka horacjańska), w: Pogranicza poezji, wyb. i oprac. J.Z. Brudnicki, J. Witan, Iskry, Warszawa 1983, s. 21–26.

Grochowiak Stanisław, Polowanie na cietrzewie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1972.

Grochowiak Stanisław, Wybór poezji, oprac. J. Łukasiewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2000.

Groński Ryszard Marek, Szlemiel, il. K. Figielski, Nowy Świat, Warszawa 2010.

Hartwig Julia, Mówiąc nie tylko do siebie. Poematy prozą, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2003.

Herbert Zbigniew, Wiersze zebrane, oprac. edytorskie R. Krynicki, Wydawnictwo a5, Kraków 2008.

Herbert Zbigniew / Turowicz Jerzy, Korespondencja, z autografów odczytał, oprac., przypisami i posł. opatrzył T. Fiałkowski, Wydawnictwo a5, Kraków 2005.

Hilsenrath Edgar, Baśń o myśli ostatniej, przeł. R. Wojnakowski, Książnica, Katowice 2005.

Hirszfeld Ludwik, Historia jednego życia, Czytelnik, Warszawa 2000.

Jastrun Mieczysław, Poezje zebrane, t. 1–2, Czytelnik, Warszawa 1984.

Kafka Franz, Proces, przeł. B. Schulz, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.

Kamieńska Anna, W pół słowa. Wiersze z lat 1979–1980, Czytelnik, Warszawa 1983.

Kapuściński Ryszard, Wiersze zebrane / Collected Poems, przeł. D. Kuprel, M. Kusiba, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Lublin 2012.

Kent Roman, Mój pies Lala, przeł. K. Łaziuk, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa 2015.

Kielar Wiesław, Anus mundi. Wspomnienia oświęcimskie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972.

Klemperer Victor, Dziennik 1933–1945. Wybór dla młodych czytelników, przeł. A. i A. Klubowie, Universitas, Kraków 1999.

Konopka Feliks, Skarbonki z rudej gliny. Wybór wierszy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981.

Kopyt Szczepan, Kir, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2013.

Kopyt Szczepan, możesz czuć się bezpiecznie, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2006.

Kott Jan, Powiastki dla wnuczek, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa 2002.

Kronhold Jerzy, Epitafium dla Lucy, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa 2012.

Kronhold Jerzy, Skok w dal, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2016.

Kronhold Jerzy, Wiek brązu, Wydawnictwo a5, Kraków 2000.

Kronhold Jerzy, Wiersze wybrane, Wydawnictwo a5, Kraków 2014.

Kruczyński Zbigniew, Farba znaczy krew, przedm. O. Tokarczuk, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2008.

Krynicki Ryszard, Haiku. Haiku mistrzów, Wydawnictwo a5, Kraków 2014.

Krynicki Ryszard, Wiersze wybrane, Wydawnictwo a5, Kraków 2009.

Krzywicka Irena, Mieszane towarzystwo. Opowiadania dla dorosłych o zwierzętach, Czytelnik, Warszawa 1997.

Książek Michał, Droga 816, Fundacja Sąsiedzi, Białystok 2015.

Książek Michał, Jakuck. Słownik miejsca, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013.

Książek Michał, Nauka o ptakach, Fundacja Sąsiedzi, Białystok 2014.

Książek Michał, Północny wschód, Fundacja Sąsiedzi, Białystok 2017.

Landau Irena, Ostatnie piętro, il. J. Rusinek, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2015.

Lanzmann Claude, Zając z Patagonii (pamiętniki), przeł. M. Ochab, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2010.

Leśmian Bolesław, Poezje zebrane, oprac. J. Trznadel, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2010.

Lipska Ewa, Wiersze wybrane, Wydawnictwo a5, Kraków 2015.

Machej Zbigniew, Przygody przyrody, czyli swawole i niedole zwierząt w świecie ludzi i dalej, il. T. Broda, Biuro Literackie, Wrocław 2008.

Matkowski Tomasz, Polowaneczko, Wydawnictwo Nowy Świat, Warszawa 2009.

Matywiecki Piotr, Do czasu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2018.

Matywiecki Piotr, Zdarte okładki (1965–2009), Biuro Literackie, Wrocław 2009.

Międzyrzecki Artur, Poezje wybrane, wyb. i wstęp autora, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1979.

Międzyrzecki Artur, Ptaki. Wiersze z lat 1968–1970. Graficzny Album Poetycki, realizacja A. Graczykowski, Z. Janeczek, Z. Jaskuła, J.P. Tryzno, Correspondance des Arts, Łódź 1981.

Mikołajewski Jarosław, Żebrak, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2016.

Miłobędzka Krystyna, W widnokręgu Odmieńca. Teatr, dziecko, kosmogonia, Biuro Literackie, Wrocław 2008.

Miłobędzka Krystyna, Zbierane 1960–2005, Biuro Literackie, Wrocław 2006.

Mueller Joanna, Intima thule, Biuro Literackie, Wrocław 2015.

Mueller Joanna, Powlekać rosnące (apokryfy prenatalne), Biuro Literackie, Wrocław 2013.

Mueller Joanna, Wylinki, Biuro Literackie, Wrocław 2010.

Mueller Joanna, Zagniazdowniki, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2005.

Nałkowska Zofia, Dzienniki czasu wojny, wstęp, oprac. i przypisy H. Kirchner, Czytelnik, Warszawa 1972.

Nałkowska Zofia, Medaliony, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1990.

Nałkowska Zofia, Między zwierzętami. Opowiadania. Fragmenty, wstęp, wyb. i oprac. H. Kirchner, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2013.

Niewiadomski Andrzej, Kapsle i etykietki, Instytut Mikołowski, Mikołów 2013.

Nowak Tadeusz, Jasełkowe niebiosa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1957.

Nowak Tadeusz, Modły jutrzenne – modły wieczorne, Oficyna Literacka, Kraków 1992.

Nowak Tadeusz, Pacierze i paciorki, Czytelnik, Warszawa 1988.

Nowak Tadeusz, Przebudzenia. W puchu alleluja, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1989.

Nowak Tadeusz, Psalmy na użytek domowy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1959.

Nowak Tadeusz, Psalmy wszystkie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980.

Nowak Tadeusz, Spowiedź wyobraźni (szkice i rozmowy), zebrała oraz wstępem i notą opatrzyła A. Jarzyna, Wydawnictwo Pasaże, Kraków 2014.

Nowak Tadeusz, Ślepe koła wyobraźni, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1958.

Nowak Tadeusz, W jutrzni, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1966.

Nowosielski Jerzy, Sztuka po końcu świata. Rozmowy, wyb. i układ K. Czerni, Wydawnictwo Znak, Kraków 2012.

Orlev Uri, Wyspa na ulicy Ptasiej, przeł. L.J. Kern, il. O.E. Tchernov, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2011.

Pamuk Orhan, Stambuł. Wspomnienia i miasto, przeł. A. Polat, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008.

Papuzińska Joanna, Asiunia, il. M. Szymanowicz, Wydawnictwo Literatura, Warszawa–Łódź 2011.

Patten Brian, Teraz będziemy spać, leżeć bez ruchu lub ubierzemy się na powrót, wyb., oprac., posł. J. Jarniewicz, przeł. J. Jarniewicz, T. Sławek, P. Sommer, A. Szuba, Biuro Literackie, Wrocław 2011.

Piątkowska Renata, Wszystkie moje mamy, il. M. Szymanowicz, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2013.

Pietrek Kira, Język korzyści, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2010.

Piętak Stanisław, Utwory poetyckie 1. Poezje zebrane, aneks, przypisy, przedm. S. Lichański, oprac. i słowo wstępne S. Nyczaj, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1986.

Podgórzec Zbigniew, Rozmowy z Jerzym Nowosielskim. Wokół ikony – Mój Chrystus – Mój Judasz, oprac. i wstęp K. Czerni, Wydawnictwo Znak, Kraków 2009.

Podsiadło Jacek, A mój syn…, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.

Podsiadło Jacek, Kra, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005.

Podsiadło Jacek, Pippi, dziwne dziecko, Wydawnictwo Hokus-Pokus, Warszawa 2006.

Podsiadło Jacek, Przedszkolny sen Marianki, il. D. de Latour, Biuro Literackie, Wrocław 2015.

Podsiadło Jacek, Wiersze zebrane, Lampa i Iskra Boża, Warszawa 2003.

Poetki z Wysp, wyb., tłum., oprac. krytyczne J. Jarniewicz, M. Heydel, posł. J. Jarniewicz, Biuro Literackie, Instytut Kultury Miejskiej, Wrocław–Gdańsk 2015.

Poezja i łowy. Antologia, wyb. i oprac. W. Dynak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.

Pollakówna Joanna, Wiersze zebrane, zebrał, oprac. i przedmową opatrzył J. Zieliński, Instytut Mikołowski, Mikołów 2012.

Rajkowska Joanna, Cichocki Sebastian, Psy z Üsküdar / Dogs from Üsküdar, Fundacja Sztuk Wizualnych, Kraków 2011.

Ratajczak Józef, Wycieczka do zoo, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1982.

Roth Joseph, Hotel „Savoy”, przeł. I. Berman, Wist, Łódź 2012.

Różewicz Tadeusz, Utwory zebrane, t. 9–10: Poezja. 3–4, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006.

Różewicz Tadeusz / Nowosielscy Zofia i Jerzy, Korespondencja, wstęp i oprac. K. Czerni, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009.

Rudniańska Joanna, Kotka Brygidy, Wydawnictwo Pierwsze, Żabia Wola 2007.

Rudniańska Joanna, XY, il. J. Ambrożewski, Wydawnictwo Muchomor, Warszawa 2012.

Sachs Nelly, Rozżarzone zagadki / Glühende Rätsel, wyb. i tłum. R. Krynicki, Wydawnictwo a5, Kraków 2006.

Sartorius Joachim, Zegar szronu i inne wiersze, wyb. i tłum. R. Krynicki, Wydawnictwo a5, Kraków 2017.

Sartre Jean-Paul, Drogi wolności, przeł. J. Rogoziński, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2005.

Saunders George, Cztery monologi instytucjonalne, przeł. J. Łoziński, w: Najlepsze opowiadania McSweeney’s, red. D. Eggersa, t. 1, przeł. J. Łoziński, M. Kaczyński, T. Rosiński, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2008, s. 23–40.

Serraillier Ian, Srebrny miecz, il. na podstawie rysunków C.W. Hodgesa, przeł. J. Łoziński, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2014.

Słownik subiektywny Krystyny Miłobędzkiej, spisał J. Borowiec, „Pro Arte” 2006, nr 23, s. 5.

Sommer Piotr, Po ciemku też (wiersze z książek), Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2013.

Sommer Piotr, Ucieczka w bok (pytania i odpowiedzi), Biuro Literackie, Wrocław 2010.

Suska Dariusz, Czysta ziemia 1998–2008, Biuro Literackie, Wrocław 2008.

Suska Dariusz, Duchy dni, Biuro Literackie, Wrocław 2012.

Suska Dariusz, Ściszone nagle życie, Wydawnictwo Znak, Kraków 2016.

Suska Dariusz, W samym środku zimy. Wybór wierszy, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2018.

Szczygielski Marcin, Arka czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz, il. D. de Latour, Wydawnictwo Piotra Marciszuka Stentor, Warszawa 2013.

Szlengel Władysław, Księgi dżungli, w: idem, Poeta nieznany. Wybór tekstów, wstęp i oprac. M. Stańczuk, Bellona, Warszawa 2013, s. 79–81.

Szymborska Wisława, Lektury nadobowiązkowe, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1996. Szymborska Wisława, Wiersze wybrane, wyb. i układ autorki, wydanie nowe, uzupełnione, Wydawnictwo a5, Kraków 2010.

Śliwiak Tadeusz, Poemat o miejskiej rzeźni, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1965.

Świrszczyńska Anna, Poezja, zebrał i przedmową poprzedził C. Miłosz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1997.

Thoreau Henry David, Walden, czyli życie w lesie, tłum., przedm. i przypisy H. Cieplińska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991.

Tkaczyszyn-Dycki Eugeniusz, Nie dam ci siebie w żadnej postaci, Wydawnictwo Lokator, Kraków 2016.

Tokarczuk Olga, Prowadź swój pług przez kości umarłych, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009.

Travers Pamela L., Mary Poppins. Opowieści zebrane, il. M. Shepard, przeł. I. Tuwim, S. Kroszczyński, Wydawnictwo Jaguar, Warszawa 2014.

Vosganian Varujan, Księga szeptów, przeł. J. Kornaś-Warwas, Wydawnictwo Książkowe Klimaty, Wrocław 2015.

Wawiłow Danuta, Wierszykarnia, il. J. Richter-Magnuszewska, Nasza Księgarnia, Warszawa 2016.

Wilczyk Wojciech, Eternit, Lampa i Iskra Boża, Warszawa 2002.

Wilczyk Wojciech, Realizm, Wydawnictwo a5, Kraków 2017.

Winterson Jeanette, Brzemię, przeł. Z. Batko, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.

Wittrock Jeni, Laika the Space Dog: First Hero in Outer Space, il. Sh. Toth, Picture Window Books, North Mankato 2014.

Włodek Adam, Kleksy, Czytelnik, Warszawa 1967.

Włodek Adam, Wiersze wybrane, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1973.

Zagajewski Adam, Wiersze wybrane, Wydawnictwo a5, Kraków 2010.

Zmysły wypasam na łąkach. Z Michałem Książkiem rozmawia Adam Robiński, „Tygodnik Powszechny”, 9.04.2016.

Żywulska Krystyna [Sonia Landau], Pusta woda. Wspomnienia z warszawskiego getta, dom wydawniczy tCHu, Warszawa 1989.

Abramowska Janina, Pisarze w zwierzyńcu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010.

Adorno Theodor W., Minima moralia. Refleksje z poharatanego życia, tłum. i przypisy M. Łukasiewicz, posł. M.J. Siemek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999.

Agamben Giorgio, Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek (Homo sacer III), przeł. S. Królak, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2008.

Agamben Giorgio, The Open. Man and Animal, transl. K. Attell, Stanford University Press, Stanford 2002.

Animals and Their People. Connecting East and West in Cultural Animal Studies, ed. by A. Barcz, D. Łagodzka, Brill, Leiden–Boston 2018.

Antas Jolanta, Rozmowy z psem, czyli komunikacja międzygatunkowa, Iskry, Warszawa 2014.

Araszkiewicz Agata, Wypowiadam wam moje życie. Melancholia Zuzanny Ginczanki, Fundacja OŚKa, Warszawa 2001.

Armstrong Philip, What Animals Mean in the Fiction of Modernity, Routledge, London–New York 2008.

Arystoteles, O duszy, w: idem, Dzieła wszystkie, t. 3, tłum., wstęp i kom. P. Siwek, PWN, Warszawa 1992, s. 8–146.

Baier Walter, Schaetz Franz, Położnictwo weterynaryjne, przeł. S. Kowalczyk, przypisy do wydania polskiego R. Hoppe, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1976.

Bakke Monika, Bio‑transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2012.

Baratay Éric, Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii, przeł. P. Tarasewicz, Wydawnictwo w Podwórku, Gdańsk 2014.

Barcz Anna, Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 2016.

Baron Marta, Grzebanie grzebania. Archeolog i grabarz w twórczości Jerzego Ficowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014.

Bauman Zygmunt, Nowoczesność i Zagłada, przeł. T. Kunz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012.

Bauman Zygmunt, Ponowoczesność jako źródło cierpień, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000.

Bednarek Joanna, Życie, które mówi. Nowoczesna wspólnota i zwierzęta, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.

Bekoff Marc, O zakochanych psach i zazdrosnych małpach. Emocjonalne życie zwierząt, przeł. M. Stasińska-Buczak, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010.

Bereszyński Andrzej, Wrońska Magdalena, Jan Bogumił Sokołowski – życie i dzieła, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań 2012.

Bereś Witold, Burnetko Krzysztof, Duchowny niepokorny. Rozmowy z księdzem Stanisławem Musiałem, Świat Książki, Warszawa 2006.

Bestie, żywy inwentarz i bracia mniejsi. Motywy zwierzęce w mitologiach, sztuce i życiu codziennym, red. P. Kowalski, K. Łeńska-Bąk, M. Sztandara, Uniwersytet Opolski, Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Opole 2007.

Błoński Jan, Biedni Polacy patrzą na getto, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008.

Bogalecki Piotr, Niedorozmowy. Kategoria niezrozumiałości w poezji Krystyny Miłobędzkiej, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2011.

Brach-Czaina Jolanta, Szczeliny istnienia, Wydawnictwo eFKa, Kraków 1999.

Braidotti Rosi, Po człowieku, przeł. J. Bednarek, A. Kowalczyk, przedm. do polskiego wydania J. Bednarek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.

Brown Laura, Homeless Dogs and Melancholy Apes. Humans and Other Animals in the Modern Literary Imagination, Cornell University Press, London 2010.

Browning Christopher R., Zwykli ludzie. 101. Policyjny Batalion Rezerwy i „ostateczne rozwiązanie” w Polsce, przeł. P. Budkiewicz, Bellona, Warszawa 2000.

Brudnicki Jan Zdzisław, Tadeusz Nowak, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978.

Burgess Colin, Dubbs Chris, Animals in Space. From Research Rockets to the Space Shuttle, Springer Praxis Books, New York 2007.

Burt Jonathan, Szczur, przeł. A. Leśniak, Universitas, Kraków 2006.

Butler Judith, Ramy wojny. Kiedy życie godne jest opłakiwania?, przeł. A. Czarnacka, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2011.

Butler Judith, Walczące słowa. Mowa nienawiści i polityka performatywu, przeł. A. Ostolski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010.

Campbell Clare, Bonzo’s War. Animals Under Fire 1939–1945, Constable, London 2013.

Childhood and Pethood in Literature and Culture. New Perspectives in Childhood Studies and Animal Studies, ed. by A. Feuerstein, C. Nolte-Odhiambo, Routledge, New York–London 2017.

Children’s Literature and the Posthuman. Animal, Environment, Cyborg, ed. by Z. Jaques, Routledge, New York–London 2015.

Czaja Dariusz, Lekcje ciemności, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2009.

Czapliński Przemysław, Bednarek Joanna B., Gostyński Dawid, Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich, Wydawnictwo Rys, Poznań 2017.

Czerni Krystyna, Nietoperz w świątyni. Biografia Jerzego Nowosielskiego, Wydawnictwo Znak, Kraków 2011.

Czwordon Paulina, Empatia i obserwacja. O poezji Jerzego Ficowskiego, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010.

Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. A. Mik, P. Pokora, M. Skowera, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2016.

Darwin Karol, O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt, przeł. Z. Majlert, K. Zaćwilichowska, red. R.J. Wojtusiak, przedm. W. Szewczuk, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.

Dąbrowska Anna, Eufemizmy współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1993.

Dąbrowski Stanisław, Vox Humana. Biblia w liryce Tadeusza Nowaka. Studia i szkice, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1993.

DeGrazia David, Prawa zwierząt. Bardzo krótkie wprowadzenie, przeł. P. Polak, Nomos, Kraków 2014.

Didi-Huberman Georges, Kora, przeł. T. Swoboda, Wydawnictwo w Podwórku, Gdańsk 2013.

Domańska Ewa, Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.

Duk Józef, Synkretyzm stylistyczny poezji Stanisława Grochowiaka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997.

Durczak Joanna, Rozmowy z Ziemią. Tradycja przyrodopisarska w literaturze amerykańskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2010.

Dworniczak Agnieszka, Stanisław Grochowiak, Rebis, Poznań 2000.

Dynak Władysław, Łowy, łowcy i zwierzyna w przysłowiach polskich, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1993.

Dzieci Holocaustu mówią…, vol. 2, red. J. Gutenbaum, A. Latała, Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu w Polsce, Warszawa 2001.

Emancypacja zwierząt?, red. E. Łoch, A. Trześniewska, D. Piechota, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin 2015.

Engelking Barbara, Jest taki piękny słoneczny dzień… Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2011.

Ferry Luc, Nowy ład ekologiczny: drzewo, zwierzę i człowiek, przeł. H. i A. Misiowie, Centrum Uniwersalizmu przy Uniwersytecie Warszawskim, Polski Oddział Międzynarodowego Towarzystwa Uniwersalizmu, Warszawa 1995.

Fiedorczuk Julia, Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2015.

Filipowicz Anna, (Prze)zwierzęcenia. Poetyckie drogi do postantropocentryzmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2017.

Foer Jonathan Safran, Zjadanie zwierząt, przeł. D. Dymińska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Kraków 2013.

Fudge Erica, Animal, Reaktion Books, London 2002.

Fudge Erica, Pets, Routledge, London 2014.

Gadamer Hans-Georg, Czy poeci umilkną?, wyb. (według pomysłu A. Szlosarka) i oprac. J. Margański, przeł. M. Łukasiewicz, przekł. przejrzał i wstępem poprzedził K. Bartoszyński, Homini, Bydgoszcz 1998.

Garber Marjorie, Dog Love, Touchstone, New York 1997.

Gawron Agnieszka, Macierzyństwo. Współczesna literatura, kultura, etyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2016.

Głowacka Dorota, Po tamtej stronie: świadectwo, afekt, wyobraźnia, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2016.

Godlewski Stanisław, Vademecum myśliwego, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989.

Godzina dla Adama. Wspomnienia, wiersze, przekłady, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000.

Goffman Erving, Instytucje totalne. O pacjentach szpitali psychiatrycznych i mieszkańcach innych instytucji totalnych, przeł. O. Waśkiewicz, J. Łaszcz, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2011.

Goldhagen Daniel J., Gorliwi kaci Hitlera. Zwyczajni Niemcy i Holocaust, przeł. W. Horabik, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.

Goldkorn Włodek, Dziecko w śniegu, przeł. J. Malawska, fot. N. De Benedetti, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2018.

Goodall Jane, Przez dziurkę od klucza. 30 lat obserwacji szympansów nad potokiem Gombe, przeł. J. Prószyński, Prószyński i S-ka, Warszawa 1995.

Goodall Jane, W cieniu człowieka, przeł. G. Bujalska-Grüm, L. Grüm, PWN, Warszawa 1974.

Grabowski Jan, Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2011.

Grosz Elizabeth, The Nick of Time. Politics, Evolution, and the Untimely, Duke University Press, Durham 2004.

Grosz Elizabeth, Time Travels. Feminism, Nature, Power, Duke University Press, Durham 2005.

Gutorow Jacek, Niepodległość głosu. Szkice o poezji polskiej po 1968 roku, Wydawnictwo Znak, Kraków 2003.

Gzyra Dariusz, Dziękuję za świńskie oczy. Jak krzywdzimy zwierzęta, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Kraków 2018.

Haraway Donna J., When Species Meet, University of Minnesota Press, Minneapolis–London 2008.

Heinrich Bernd, Wieczne życie. O zwierzęcej formie śmierci, przeł. M. Szczubiałka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2014.

Hitler’s Geographies. The Spatialities of the Third Reich, ed. by P. Giaccaria, C. Minca, The University of Chicago Press, Chicago 2016.

Hołownia Szymon, Boskie zwierzęta, Wydawnictwo Znak, Kraków 2018.

Hoppe Stanisław, Słownik języka łowieckiego, wyd. trzecie, poszerzone i poprawione, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981.

Horowitz Alexandra, Oczami psa. Co psy wiedzą, myślą i czują, przeł. M. Bugajska, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2015.

How Green Were the Nazis? Nature, Environment, and Nation in the Third Reich, ed. by F.J. Brüggemeier, M. Cioc, T. Zeller, Ohio University Press, Athens 2005.

Ingrao Christian, Czarni myśliwi. Brygada Dirlewangera, przeł. W. Gilewski, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011.

(Inne) zwierzęta mają głos, red. D. Dąbrowska, P. Krupiński, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011.

Ioannes Paulus Pp. II [ Jan Paweł II], Evangelium Vitae, http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_25031995_evangelium-vitae_ pl.html (dostęp: 1.03.2014).

Jarzyna Anita, Imaginauci. Pismo wyobraźni w poezji Bolesława Leśmiana, Józefa Czechowicza, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Nowaka, Universitas, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Kraków–Łódź 2017.

Jung Christoph, Pörtl Daniela, Człowiek i pies. O głaskaniu, stresie i oksytocynie, przeł. A. Haładyj, konsultacja merytoryczna Ł. Bożycki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.

Juszczak Wiesław, Poeta i mit, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2014.

Kalchreuter Heribert, Rzecz o myślistwie. Za i przeciw, przeł. K. Kujawska, A. Grzegorczyk, B. Mirski, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1983.

Kaliszewski Andrzej, Gry Pana Cogito, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1990.

Kałuża Anna, Wola odróżnienia. O modernistycznej poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Julii Hartwig, Witolda Wirpszy i Krystyny Miłobędzkiej, Universitas, Kraków 2008.

Katechizm Kościoła Katolickiego, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2012, http://www.katechizm.opoka.org.pl (dostęp: 11.01.2014).

Kęskrawiec Marek, Czwarty pożar Teheranu, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2010.

Kiec Izolda, Ginczanka. Życie i twórczość, Obserwator, Poznań 1994.

King Barbara J., How Animals Grieve, The University of Chicago Press, Chicago 2013.

Kołodziejczyk Dariusz, Turcja, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2000.

Konecki Krzysztof Tomasz, Ludzie i ich zwierzęta. Interakcjonistyczno‑symboliczna analiza społecznego świata właścicieli zwierząt domowych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005.

Korsak Włodzimierz, Rok myśliwego. Rzecz dla myśliwych i miłośników przyrody, przedm. Weyssenhoff, Książnica Narodowa M. Niemierkiewicza i Sp., Wielkopolska Księgarnia Nakładowa K. Rzepeckiego, Poznań 1922.

Kowalska-Leder Justyna, Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.

Krupiński Piotr, „Dlaczego gęsi krzyczały?” Zwierzęta i Zagłada w literaturze polskiej XX i XXI wieku, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2016.

Kuczyńska-Koschany Katarzyna, Interlinie w ciemności. Jednak interpretacja, Wydawnictwo Pasaże, Kraków 2012.

Kuczyńska-Koschany Katarzyna, „Все поэты жиды”. Antytotalitarne gesty poetyckie i kreacyjne wobec Zagłady oraz innych doświadczeń granicznych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2013.

Kwiatkowski Jerzy, Klucze do wyobraźni. Szkice o poetach współczesnych, wyd. drugie poszerzone, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1973.

LaCapra Dominick, History and Its Limits. Human, Animal, Violence, Cornell University Press, Ithaca 2009.

Lasota Ewelina, Majkowska-Szajer Dorota, Ślady, tropy, znaki, il. M. Sztyma, Wydawca Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Kraków 2017.

Ligęza Wojciech, O poezji Wisławy Szymborskiej. Świat w stanie korekty, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.

Linzey Andrew, Teologia zwierząt, przeł. W. Kostrzewski, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010.

Literatura polska wobec Zagłady (1939–1968), red. S. Buryła, D. Krawczyńska, J. Leociak, Fundacja Akademia Humanistyczna, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2012.

Ludzie i nie‑ludzie. Perspektywa socjologiczno‑antropologiczna, red. A. Mica, P. Łuczeczko, Wydawnictwo Orbis Exterior, Pszczółki 2011.

Ludzie i zwierzęta, red. R. Chymkowski, A. Jaroszuk, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014.

Łowiectwo w tradycji i kulturze. Międzynarodowe Sympozjum Pułtusk ′95, Łowiec Polski, Warszawa 1995.

Łubieński Stanisław, Dwanaście srok za ogon, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016.

Majewski Paweł, Lew, który mówi. Esej o granicach językowego wyrazu doświadczenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2018.

Malamud Randy, Reading Zoos. Representations of Animals and Captivity, Macmillan Press, Basingstoke 1998.

Małczyński Jacek, Krajobrazy Zagłady. Perspektywa historii środowiskowej, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2018.

Masson Jeffrey M., McCarthy Susan, Kiedy słonie płaczą. O życiu emocjonalnym zwierząt, przeł. Kozubal, Książka i Wiedza, Warszawa 1999.

Matywiecki Piotr, Myśli do słów. Szkice o poezji, Biuro Literackie, Wrocław 2013.

Mayer Jack, Życie w słoiku. Ocalenie Ireny Sendler. Jak nastolatki z Kansas odkryły i uratowały od zapomnienia polską bohaterkę Holokaustu, przeł. R. Stiller, Andrzej Findeisen / AMF Plus Group, Warszawa 2013.

McHugh Susan, Dog, Reaktion, London 2004.

Melchior Małgorzata, Zagłada a tożsamość. Polscy Żydzi ocaleni „na aryjskich papierach”. Analiza doświadczenia biograficznego, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2004.

Metamorphoses of the Zoo. Animal Encounter after Noah, ed. by R.R. Acampora, Lexington Books, Lanham 2010.

Midgley Mary, Beast and Man. The Roots of Human Nature, Routledge, London–New York 2002.

Mollison James, James & Other Apes, introduction by J. Goodall, Chris Boot, London 2005.

Mondry Henrietta, Political Animals. Representing Dogs in Modern Russian Culture, Brill, Leiden 2015.

Morawiec Arkadiusz, Literatura polska wobec ludobójstwa. Rekonesans, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018.

Mytych Beata, Poetyka i łowy. O idei dawnego polowania w literaturze polskiej XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004.

Mytych-Forajter Beata, Czułe punkty Grochowiaka. Szkice i interpretacje, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010.

Nancy Jean-Luc, Rozdzielona wspólnota, przeł. M. Gusin, T. Załuski, wstęp T. Załuski, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2010.

Nawarecki Aleksander, Parafernalia. O rzeczach i marzeniach, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014.

Nehring Halina, Kehl Jerzy, Łowiectwo oczami artystów, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1989.

Noske Barbara, Beyond Boundaries. Humans and Animals, Black Rose Books, Montreal–London 1997.

Nycz Ryszard, Literatura jako trop rzeczywistości. Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej, Universitas, Kraków 2001.

Nycz Ryszard, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2012.

Olczak-Ronikier Joanna, Korczak. Próba biografii, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2011.

Pacewicz Krzysztof, Fluks. Wspólnota płynów ustrojowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.

Pasławski Tadeusz, Metody polowań. Myśliwskie rady i sposoby, Oficyna Edytorska „Wydawnictwo Świat”, Warszawa 1993.

Patterson Charles, Wieczna Treblinka, przeł. R. Rupowski, Wydawnictwo „Vega!POL”, Opole 2003.

Pies też człowiek? Relacje psów i ludzi we współczesnej Polsce, red. M.P. Pręgowski, J. Włodarczyk, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2014.

Pinguet Catherine, Les chiens d’Istanbul. Des rapports entre l’homme et l’animal de l’Antiquité à nos Jours, Bleu autour, Saint-Pourçain-sur-Sioule 2008.

Po humanizmie. Od technokrytyki do animal studies, red. Z. Ładyga, J. Włodarczyk, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2015.

Pollack Martin, Skażone krajobrazy, przeł. K. Niedenthal, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2014.

Probucka Dorota, Filozoficzne podstawy idei praw zwierząt, Universitas, Kraków 2013.

Ptaki. Przeploty, red. B. Mytych-Forajter, K. Jaglarz, Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych, Katowice 2015.

Puste piekło? Spór wokół ks. Wacława Hryniewicza nadziei zbawienia dla wszystkich, red. J. Majewski, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2000.

Rejmer Małgorzata, Bukareszt. Kurz i krew, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013.

Renard Jules, Dziennik, wyb., tłum. i oprac. J. Guze, Wydawnictwo Krąg, Warszawa 1993.

Rolin Jean, I ktoś rzucił za nim zdechłego psa, przeł. W. Dłuski, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011.

Rose Rosa S., Krytyczny słownik mitów i symboli nazizmu, wpr. R. Argullol, przeł. Z. Jakubowska, A. Rurarz, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006.

Rosenfeld Alvin H., Podwójna śmierć. Rozważania o literaturze Holocaustu, przeł. B. Krawcowicz, Wydawnictwo „Cyklady”, Warszawa 2003.

Rothberg Michael, Pamięć wielokierunkowa. Pamiętanie Zagłady w epoce dekolonizacji, przeł. K. Bojarska, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2015.

Rotzetter Anton, Głaskane, tuczone, zabijane. Dlaczego zwierzęta zasługują na lepsze traktowanie, współpr. A.M. Forster, przeł. K. Markiewicz, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań 2013.

Roux Jean-Paul, Historia Turków, przeł. K. Dąbrowska, posł. D. Kołodziejczyk, Wydawnictwo Marbut, Gdańsk 2003.

Salij Jacek, Gwiazdy, ludzie i zwierzęta. O godności człowieka i godności materii, Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów „W drodze”, Poznań 2009.

Sax Boria, Animals in the Third Reich. Pets, Scapegoats, and the Holocaust, Continuum, New York 2000.

Serpell James, W towarzystwie zwierząt. Analiza związków ludzie – zwierzęta, przeł. A. Alichniewicz, A. Szczęsna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1999.

Shallcross Bożena, Rzeczy i Zagłada, Universitas, Kraków 2010.

Singer Peter, Wyzwolenie zwierząt, przeł. A. Alichniewicz, A. Szczęsna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2004.

Sławek Tadeusz, U‑chodzić, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015.

Snyder Timothy, Czarna ziemia. Holokaust jako ostrzeżenie, przeł. B. Pietrzyk, Wydawnictwo Znak, Kraków 2015.

Sokołowski Jan, Ptaki ziem polskich, t. 1–2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1972.

Sokołowski Jan, Tajemnice ptaków, Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1986.

Sokołowski Jan, Zwierzęta z mojego szkicownika, Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1961.

Stuart Tristram, Bezkrwawa rewolucja. Historia wegetarianizmu od 1600 roku do współczesności, przeł. J. Mikos, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2011.

Szałapak Edward, Tradycje i zwyczaje w kole łowieckim, Oficyna Wydawnicza „Alma Press”, Warszawa 1994.

Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej, red. J. Kowalska-Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2017.

Śmierć zwierzęcia. Współczesne zootanatologie, red. M. Kotyczka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014.

Tabaszewska Justyna, Jedna przyroda czy przyrody alternatywne? O pojmowaniu i obrazach przyrody w polskiej poezji, Universitas, Kraków 2010.

Ternon Yves, Ormianie. Historia zapomnianego ludobójstwa, przeł. W. Brzozowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.

The Animals Reader. The Essential Classic and Contemporary Writings, ed. by L. Kalof, A.J. Fitzgerald, Bloomsbury, Oxford 2007.

Tokarczuk Olga, Moment niedźwiedzia, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2012.

Tomczok Marta, Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2017.

Tryczyk Mirosław, Miasta śmierci. Sąsiedzkie pogromy Żydów, Wydawnictwo RM, Warszawa 2015.

Turkina Olesya, Soviet Space Dogs, transl. I. Cannon, L. Wasserman, Fuel, London 2015.

Tych Feliks, Długi cień Zagłady. Szkice historyczne, Żydowski Instytut Historyczny Instytut Naukowo-Badawczy, Warszawa 1999.

Tymieniecka-Suchanek Justyna, Literatura rosyjska wobec upodmiotowienia zwierząt. W kręgu zagadnień ekofilozoficznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013.

Urbański Jarosław, Społeczeństwo bez mięsa. Socjologiczne i ekonomiczne uwarunkowania wegetarianizmu, współautorka I. Rabizo, posł. A.W. Nowak, Wydawnictwo A+, Poznań 2016.

W obronie zwierząt, red. P. Singer, przeł. M. Betley, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2011.

Wcielenia Jerzego Ficowskiego. Według recenzji, szkiców i rozmów z lat 1956–2007, wyb., oprac. i wstępem opatrzył P. Sommer, Pogranicze, Sejny 2010.

Weil Kari, Thinking Animals. Why Animal Studies Now?, Columbia University Press, New York 2012.

Westoll Andrew, Szympansy z azylu Fauna. O przetrwaniu i woli życia, przeł. M. Zawadzka, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013.

Wielogłos. Krystyna Miłobędzka w recenzjach, szkicach, rozmowach, wyb., oprac., red. J. Borowiec, Biuro Literackie, Wrocław 2013.

Wiesenthal Szymon, Prawo, nie zemsta. Wspomnienia, przeł. A. Albrecht, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010.

Wilki i ludzie. Małe kompendium wilkologii, red. D. Wężowicz-Ziółkowska, E. Wieczorkowska, współpr. K. Jaglarz, Wydawnictwo grupakultura.pl, Katowice 2014.

Winiecka Elżbieta, Z wnętrza dystansu. Leśmian – Karpowicz – Białoszewski – Miłobędzka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2012.

Wolfe Cary, What is Posthumanism?, University of Minnesota Press, Minneapolis 2010.

Wójcik-Dudek Małgorzata, (Prze)Trwać w okolicach mitu. Funkcje mityzacji w poezji Tadeusza Nowaka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2007.

Wójcik-Dudek Małgorzata, W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016.

Wróbel Karolina, Zwierzęta w getcie warszawskim. Inna wersja historii, Warszawa 2015 [praca magisterska, maszynopis w Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego].

Wyrazy życia. Szkice o poezji Piotra Sommera, red. P. Śliwiński, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2010.

Young Rosamund, Sekretne życie krów, przeł. P. Kaliński, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2017.

Zabawa Krystyna, Rozpoczęta opowieść. Polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej, Akademia Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2013.

Zagłada w „Medalionach” Zofii Nałkowskiej. Tekst i konteksty, red. T. Żukowski, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2016.

Zaleska Zofia, Przejęzyczenie. Rozmowy o przekładzie, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2015.

Zaleski Marek, Echa idylli w literaturze polskiej doby nowoczesności i późnej nowoczesności, Universitas, Kraków 2007.

Zawiszewska Agata, Życie świadome. O nowoczesnej prozie intelektualnej Ireny Krzywickiej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2010.

Zazwierzęcenie. O zwierzętach w literaturze i kulturze, red. M. Pranke, Koło Lektury Filologiczno-Filozoficznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2018.

Zwierzęta, gender i kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna, red. A. Barcz, M. Dąbrowska, E-naukowiec, Lublin 2014.

Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu?, red. A. Barcz, D. Łagodzka, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2016.

Zwierzęta i ludzie, red. J. Kurek, K. Maliszewski, Miejski Dom Kultury „Batory”, Chorzów 2011.

Zwierzęta na zakręcie, oprac. B. Mytych-Forajter, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2017.

Żukowski Tomasz, Wielki retusz. Jak zapomnieliśmy, że Polacy zabijali Żydów, Wielka Litera, Warszawa 2018.

Żychliński Arkadiusz, Laboratorium antropofikcji. Dociekania filologiczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2014.

Żychowski Józef, Wpływ masowych grobów z I i II wojny światowej na środowisko przyrodnicze, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2008.

Żygowska Joanna, Skrzydła dla dzieci. Teatr poetycki Krystyny Miłobędzkiej, Wydawnictwo Pasaże, Kraków 2018.

Żylińska Joanna, Bioetyka w epoce nowych mediów, przeł. P. Poniatowska, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2013.

„Bliza. Kwartalnik Artystyczny” 2013, nr 1: Animals.

„Czas Kultury” 2002, nr 1: Pies w sztuce polskiej.

„Czas Kultury” 2007, nr 6: ZO/Opozycje.

„Er(r)go” 2014, nr 1: Konteksty ekokrytyki.

„Ethos” 2013, nr 2: Nasi „Bracia mniejsi”.

„Fragile” 2016, nr 2: Zwierzęta.

„Jednak Książki. Gdańskie Czasopismo Humanistyczne” 2014, nr 2: Zwierzęcość.

„Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2009, nr 4: Żywoty zwierząt.

„Krytyka Polityczna” 2008, nr 5: Nie‑ludzka polityka.

„Narracje o Zagładzie” 2017, nr 3: Zwierzęta/Zagłada.

„Opcje” 2016, nr 1–2: Bio‑amatorzy.

„Pogranicza” 2009, nr 2: Zwierzęta mają głos.

„Polonistyka. Innowacje” 2017, nr 5.

„Przegląd Filozoficzny” 2015, nr 2: Ludzie i zwierzęta.

„Teksty Drugie” 2013, nr 1/2: Pozaludzkie/arcyludzkie.

„Tygodnik Powszechny” 2009, nr 50: I zwierzęta będą nas sądzić.

„Wakat” 2015, nr 3: BioPolska.

„Wielogłos” 2018, nr 1.

„Więź” 1998, nr 7: Zwierzęta, nasi mniejsi bracia.

„Znak” 2008, nr 6: O cierpieniu zwierząt.

„Znak” 2013, nr 3: Prawo do zabijania.

„Znak” 2015, nr 5: Zwierzę, którym jesteś.

A Short Interview with Nick Abadzis, “The Comics Reporter”, 1 September 2007, http://www.comicsreporter.com/index.php/resources/interviews/9884/ (dostęp: 23.09.2018).

Agamben Giorgio, Otwarte ( fragmenty), przeł. P. Mościcki, „Krytyka Polityczna” 2008, nr 15, s. 124–138.

Bakke Monika, Między nami zwierzętami. O emocjonalnych związkach między ludźmi i innymi zwierzętami, „Teksty Drugie” 2007, nr 1/2, s. 222–233.

Bakke Monika, Studia nad zwierzętami: od aktywizmu do akademii i z powrotem?, „Teksty Drugie” 2011, nr 3, s. 193–204.

Bakke Monika, Więź, „Czas Kultury” 2002, nr 1, s. 14–17.

Balbus Stanisław, Nieśmiertelna choroba. O „Psalmach” Tadeusza Nowaka, w: Interpretować dalej. Najważniejsze polskie książki poetyckie 1945–1989, red. A. Kałuża, A. Świeściak, Universitas, Kraków 2011, s. 421–442.

Balbus Stanisław, Poezja w czasie marnym. O metafizyce i historiozofii poezji Tadeusza Nowaka, w: T. Nowak, Modły jutrzenne – modły wieczorne, Oficyna Literacka, Kraków 1992, s. 97–303.

Barcz Anna, Zwierzęta jako podmioty narracji wojennych. Literatura i jej wpływ na historię, w: Historie i narracje. Od historii lokalnej do opowieści postantropocentrycznej, red. R. Makarska, Universitas, Kraków 2019, s. 171–189.

Berger John, Po cóż patrzeć na zwierzęta?, w: idem, O patrzeniu, przeł. S. Sikora, Fundacja „Aletheia”, Warszawa 1999, s. 5–39.

Bujno Dawid, Krótko o Bargielskiej, Mueller i poezji kobiet, http://portliteracki.pl/przystan/teksty/krotko-o-bargielskiej-mueller-i-poezji-kobiet/ (dostęp: 8.05.2015).

Buryła Sławomir, Topika Holocaustu. Wstępne rozpoznanie, „Świat Tekstów. Rocznik Słupski” 2012, nr 1, s. 131–151.

Clark David L., „Ostatni kantysta w nazistowskich Niemczech”. Zwierzęta i ludzie po Lévinasie, przeł. A. Ostolski, w: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, red. E. Domańska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010, s. 475–525.

Cole Tim, „Przyroda nam pomagała”. Lasy, drzewa i historie środowiskowe Holokaustu, przeł. K. Dix, „Teksty Drugie” 2017, nr 2, s. 203–227.

Czaja Dariusz, Przefarbowany świat. Mitologie polowania, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2009, nr 4, s. 110–126.

Czaja Dariusz, Z życia nosorożców. Zoo‑logia Różewicza, w: Próba rekonstrukcji. Szkice o twórczości Tadeusza Różewicza, red. T. Kunz, J. Orska, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 309–329.

Czaja Dariusz, Zwierzęta w klatce (języków), „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2009, nr 4, s. 2–10.

Czapliński Przemysław, Literatura i życie. Perspektywy biopoetyki, w: Teoria – literatura – życie. Praktykowanie teorii w humanistyce współczesnej, red. A. Legeżyńska, R. Nycz, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2012, s. 63–93.

Czapliński Przemysław, Poszerzanie pola Zagłady, „Teksty Drugie” 2017, nr 2, s. 7–17.

Czapliński Przemysław, Prześladowcy, pomocnicy, świadkowie. Zagłada i polska literatura późnej nowoczesności, w: Zagłada. Współczesne problemy rozumienia i przedstawiania, red. P. Czapliński, E. Domańska, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2009, s. 155–183.

Czesak Artur, Co i gdzie jeszcze powiedziały gwarą ptaki?, w: Rozmaitości językowe: ofiarowane prof. dr. hab. Januszowi Strutyńskiemu z okazji jego jubileuszu, red. M. Skarżyński, M. Szpiczakowska, Księgarnia Akademicka, Kraków 2002, s. 63–71.

Derrida Jacques, Che cos’è la poesia?, przeł. M.P. Markowski, „Literatura na Świecie” 1998, nr 11–12, s. 155–161.

Derrida Jacques, The Animal That Therefore I Am (More to Follow), transl. D. Wills, “Critical Inquiry” 2002, vol. 28, s. 369–418.

Domańska Ewa, Historia ratownicza, „Teksty Drugie” 2014, nr 5, s. 12–26.

Domańska Ewa, Historia w kontekście posthumanistyki, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2015, t. 45, s. 5–21.

Domańska Ewa, Historia zwierząt, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2016, nr 3–4, s. 322–331.

Domańska Ewa, Humanistyka ekologiczna, „Teksty Drugie” 2013, nr 1/2, s. 13–33.

Domańska Ewa, Muzułman: świadectwo i figura, w: Zagłada. Współczesne problemy rozumienia i przedstawiania, red. P. Czapliński, E. Domańska, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2009, s. 67–87.

Domańska Ewa, Przestrzenie Zagłady w perspektywie ekologiczno‑nekrologicznej, „Teksty Drugie” 2017, nr 2, s. 34–61.

Durczak Joanna, Ekohistoria w literaturze: trop amerykański i trop polski, w: Historie i narracje. Od historii lokalnej do opowieści postantropocentrycznej, red. R. Makarska, Universitas, Kraków 2019, s. 151–171.

Dynak Władysław, O polskim języku łowieckim. Cz. II. Dzieje, refleksje nad jego genezą, charakterem i literackim funkcjonowaniem, „Literatura Ludowa” 1983, nr 4/5, s. 13–40.

Engelking Anna, Istota i ewolucja eufemizmów (na przykładzie zastępczych określeń śmierci), „Przegląd Humanistyczny” 1984, z. 4, s. 115–129.

Fiedorczuk Julia, Kto zabija psa?, „dwutygodnik.com” 2012, nr 89.

Fiedorczuk Julia, Beltrán Gerardo, Języki nieludzi, „dwutygodnik.com” 2014, nr 12.

Filipowicz Anna, Od beztroskiego małpiego ludku do mądrego pana Pongo. Strategie post‑ludzkie w późnej poezji Tadeusza Różewicza, „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze” 2013, nr 2, s. 212–228.

Foltz Richard C., Czy przyroda jest sprawcza w znaczeniu historycznym? Historia świata, historia środowiska oraz to, w jaki sposób historycy mogą pomóc ocalić Ziemię, przeł. A. Czarnacka, w: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, red. E. Domańska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010, s. 631–661.

Fox Frank, Żydzi i żubry. Ofiary nazistowskiej pseudo‑nauki, przeł. A. Kobos, „Zwoje”, 29 stycznia 2002, http://polish-jewish-heritage.org/pol/07-12_Zydzi_i_zubry.html (dostęp: 6.11.2015).

Gondowicz Jan, Królewska wysokość, „dwutygodnik.com” 2011, nr 8.

[Stanisław Grabowski], *** [komentarz do wiersza Jerzego Ficowskiego Do autora „Ptaków ziem polskich”], „Poezja i Dziecko” 2004, nr 3, s. 10–11.

Gralewicz-Wolny Iwona, „Ubyliśmy zwierzętom / Kto ubędzie nam”. Posthumanizm Wisławy Szymborskiej, w: eadem, W cudzysłowie. O literaturze polskiej XX i XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016, s. 101–133.

Grosz Elizabeth, Darwin i gatunek ludzki, przeł. M. Rogowska-Stangret, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2011, nr 4, s. 47–64.

Grosz Elizabeth, Sztuka i zwierzę, oprac. C. Podlaszewski, „Magazyn Sztuki” 2014, nr 5, s. 40–48.

Grzenia Jan, „Wiersze naukowe”. Uwagi o wtórnym wykorzystaniu naukowych gatunków wypowiedzi w tekstach poetyckich, „Język Artystyczny” 1996, t. 10, s. 109–117.

Haraway Donna, Manifest gatunków stowarzyszonych, przeł. J. Bednarek, w: Teorie wywrotowe. Antologia przekładów, red. A. Gajewska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2012, s. 241–261.

Haraway Donna, Zwierzęta laboratoryjne i ich ludzie, przeł. A. Ostolski, „Krytyka Polityczna” 2008, nr 15, s. 102–116.

Hoffmann Krzysztof, [hairi no ri], w: Miłobędzka wielokrotnie, red. P. Śliwiński, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2008, s. 72–84.

Jaklewicz Tomasz, Kościół przeciw zwierzętom?, „Gość Niedzielny” 2010, nr 1, https://www.gosc.pl/doc/803234.Kosciol-przeciw-zwierzetom (dostęp: 1.03.2014).

Jaroń Łukasz, Mamo, poczytaj mi o Holokauście, http://kulturaonline.pl/mamo,poczytaj,mi,o,holokauscie,tytul,artykul,15107.html (dostęp: 28.02.2016).

Jarzyna Anita, Animal‑story, „Czas Kultury” 2016, nr 1, s. 204–216.

Jarzyna Anita, Bilans albo „sprawozdanie dla akademii” (studia nad zwierzętami w polskim literaturoznawstwie), „Porównania” 2017, vol. 21, s. 285–305.

Jarzyna Anita, Filologia doświadczalna, „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze” 2015, z. 4, s. 313–331.

Jarzyna Anita, Józef Czechowicz. Szkic dydaktyczny (dla Władysława Panasa), „Polonistyka” 2009, nr 7, s. 18–25.

Jarzyna Anita, Nie‑stosow(a)ne analogie. „Lesbos” Renaty Lis jako narracja poszerzająca doświadczenie uchodźcze, „Polonistyka. Innowacje” 2017, nr 6, s. 25–44.

Jarzyna Anita, Poza imaginarium. O miejscu zwierząt w narracjach o Zagładzie i Zagłady w narracjach o zwierzętach, „Narracje o Zagładzie” 2017, nr 3, s. 7–21.

Jarzyna Anita, Rejestry przemocy. Usuwanie Żydów z języka Czechowicza, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 2013, nr 22, s. 197–213.

Jarzyna Anita, W oku konia. Horyzonty biografii, „Polonistyka. Innowacje” 2016, nr 3, s. 57–74.

Jasnowski Paweł, Zagłada Żydów w najnowszej literaturze dziecięcej, „Ryms” 2013, nr 19, s. 6–7.

Jaworski Marcin, Formy nieistnienia. O wierszach Dariusza Suski, w: Świat na językach, red. P. Śliwiński, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2015, s. 131–141.

Johnson Jane, Vulnerable Cargo: The Sacrifice of Animal Astronauts, w: Commercial Space Exploration. Ethics, Policy and Governance, ed. by J. Galliott, Routledge, London 2015, s. 259–273.

Karolak Sylwia, „Nadchodzi wielki tebk…” Edgara Hilsenratha opowieść o ludobójstwie, „Slavia Occidentalis. Litteraria” 2015, t. 72/2, s. 95–105.

Katz Eric, Nature’s Healing Power, the Holocaust, and the Environmental Crisis, “Judaism: A Quarterly Journal of Jewish Life and Thought” 1997, vol. 46.1 (Winter), s. 79–91.

Keff Bożena, Piotr Sommer jako kobieta, http://www.ha.art.pl/felietony/633-boena-keff-piotr-sommer-jako-kobieta.html (dostęp: 9.09.2018).

Kłos Agnieszka, Zielona macewa, „Teksty Drugie” 2017, nr 2, s. 166–175.

Kołodziej Dorota, (Nie)powinność wiersza – koncepcja poezji w utworze WIERSZ „POWINIEN” Krystyny Miłobędzkiej, „Polisemia” 2018, nr 1, https://sites.google.com/a/polisemia. com.pl/polisemia/numery-czasopisma/numer-1-2018-19---przyszlosc/-nie-powinnosc-wiersza (dostęp: 25.09.2018).

Konończuk Wojciech, Są ofiary, nie ma winnych, http://tygodnik.onet.pl/sa-ofiary-nie-ma-winnych/x8bwn (dostęp: 4.04.2015).

Kopacka Beata, Ogród zoologiczny. Topika i znaczenie, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2013, nr 2, s. 61–65.

Kowalski Tomasz, Odzyskiwanie głosu. Ludobójstwo Ormian w „Księdze szeptów” Varujana Vosganiana, „Slavia Occidentalis. Litteraria” 2015, t. 72/2, s. 59–71.

Krupa Bartłomiej, Relacja człowiek – pies w opowiadaniach Idy Fink, „Narracje o Zagładzie” 2017, nr 3, s. 139–161

Krupiński Piotr, “Birdless Sky”. On one of the topoi in Lager literature (and its fringes), “Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2017, nr 8, s. 167–185.

Krupiński Piotr, Co się śni zwierzętom? Stefan Flukowski i psychoanaliza, „Pamiętnik Literacki” 2016, nr 2, s. 67–84.

Krupiński Piotr, „Kiedy zniknęły psy?” Zwierzęta – literatura – powstanie warszawskie, w: Dyskurs powstańczy w kulturze polskiej, red. D. Dąbrowska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2015, s. 167–191.

Krupiński Piotr, Słoń a sprawa literaturoznawców, czyli o zoofilologii słów kilka. Rekonesans, “Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2015, nr 1, s. 13–23.

Kuczyńska-Koschany Katarzyna, Danuta Wawiłow: poetka (dziecięcej) wyobraźni, w: Wiersze‑Biedronki. Polska poezja dla dzieci pisana przez kobiety, red. A. Kwiatkowska, A. Wieczorkiewicz, J. Żygowska, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2018, s. 13–27.

Kuczyńska-Koschany Katarzyna, „Kochają tylko psy”. Psia buda i ludzkie szczenię (w „Psich latach” Güntera Grassa i „Nakarmić kamień” Bronki Nowickiej), „Polonistyka. Innowacje” 2017, nr 5, s. 31–40.

Kuczyńska-Koschany Katarzyna, Śmierć – a zwłaszcza śmierć zwierzęcia jako doświadczenie dziecka – w wierszach Dariusza Suski, w: Świat na językach, red. P. Śliwiński, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2015, s. 109–117.

Kuczyńska-Koschany Katarzyna, Ważki i Zagłada, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, R. XVI: 2016, s. 94–107.

Kuczyńska-Koschany Katarzyna, „Wiersz jako etymologiczna hipoteza świata” w twórczości przekładowej, (czyli) własnej Ryszarda Krynickiego, w: Pismo chmur. Studia i szkice o poezji Ryszarda Krynickiego, red. P. Próchniak, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 189–206.

Kulka Bronisława, Świat dziecięcych doznań w poezji Danuty Wawiłow, w: Dziecko i jego światy w poezji dla dzieci, red. U. Chęcińska, Książnica Szczecińska, Szczecin 1994, s. 257–274.

Kwiatkowski Jerzy, Poeta telluryczny, „Życie Literackie” 1960, nr 47, s. 10.

LaCapra Dominick, Powrót do pytania o to, co ludzkie i zwierzęce, przeł. K. Bojarska, w: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, red. E. Domańska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010, s. 417–475.

Leociak Jacek, Figura Zagłady (Wokół „śmierci” Józefa Czechowicza), w: Czytanie Czechowicza, red. P. Próchniak, J. Kopciński, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2003, s. 121–135.

Leociak Jacek, „Jeśli zdążę, napiszę apologię wszy”. O insektach w tekstach Korczaka, „Res Publica Nowa” 2008, nr 1, s. 84–92.

Lévinas Emmanuel, Pies albo prawo naturalne, w: idem, Trudna wolność. Eseje o judaizmie, przeł. Kuryś, współpr. J. Migasińskiego, wstęp M. Jędraszewski, posł. M. Czajkowski, Wydawnictwo Atext, Gdynia 1991.

Lipski Jan Józef, Rekonesanse Grochowiaka, „Twórczość” 1972, nr 12, s. 96–98.

Loba Mirosław, Zagłada, ofiara i zwierzęta w myśli Elisabeth de Fontenay, „Narracje o Zagładzie” 2017, nr 3, s. 42–51.

Łubieński Stanisław, Niebiańskie lusterko, „Salamandra” 2016, nr 2, s. 12–15.

Łukasiewicz Jacek, „Ów chłopiec niezwykły”, „Odra” 1976, nr 12, s. 55–63.

Małczyński Jacek, Drzewa „żywe pomniki” w Muzeum – Miejscu Pamięci w Bełżcu, „Teksty Drugie” 2009, nr 1–2, s. 208–214.

Małczyński Jacek, Historia środowiskowa Zagłady, „Testy Drugie” 2017, nr 2, s. 17–34.

Małczyński Jacek, Jak drzewa świadczą? W stronę nie‑ludzkich figuracji świadka, „Teksty Drugie” 2018, nr 3, s. 373–386.

Małczyński Jacek, Odwracanie krajobrazu. Rewitalizacja miejsc pamięci Holocaustu w sztuce współczesnej na przykładzie „Winterreise” Mirosława Bałki oraz Magdaleny Hueckel i Tomasza Śliwińskiego, w: Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, red. T. Szostek, R. Sendyka, R. Nycz, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2013, s. 223–238.

Małczyński Jacek, Polityka natury w Auschwitz‑Birkenau, „Teksty Drugie” 2014, nr 5, s. 141–158.

Marcinkiewicz Paweł, Granice „communitas”. Podmiot w relacji do Innego/Obcego (na przykładzie wiersza „Trelinka, siekiera, puch”), „Fabularie” 2014, nr 1, s. 48–52.

Marszałek Magdalena, Granice świadectwa w prozie Zofii Nałkowskiej (kilka uwag o „Medalionach”), w: Granice Nałkowskiej, red. A. Zawiszewska, Fundacja Feminoteka, Warszawa 2014, s. 313–323.

Millet Kitty, Cezura, ciągłość i mit. Implikacje łączenia Holokaustu z historią niemieckiego kolonializmu, przeł. M. Żółkoś, „Narracje o Zagładzie” 2017, nr 3, s. 243–262.

Mitek-Dziemba Alina, Przemoc i piękno. O teologii i estetyce zwierząt na marginesie pisarstwa Annie Dillard i Tadeusza Sławka, w: Polytropos. Na drogach Tadeusza Sławka / Tracing Tadeusz Sławek’s routes, red. P. Bogalecki, Z. Kadłubek, A. Mitek-Dziemba, K. Pospiszil, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016, s. 228–251.

Mitzner Piotr, Psi bracia Jarosława Iwaszkiewicza, w: idem, Jak znalazł, Wydawnictwo Pasaże, Kraków 2014, s. 240–247.

Morawiec Arkadiusz, Na brzegu świata, „Nowe Książki” 2004, nr 12, s. 19.

Mueller Joanna, Czy poniechała cię noc? O „wołaniach z głębokości” Justyny Bargielskiej, „FA-art” 2014, nr 3, s. 74–86.

Mytych-Forajter Beata, Energia metamorfozy w prozie Joanny Rudniańskiej, w: I. Gralewicz-Wolny, B. Mytych-Forajter, Uwolnić Pippi! Twórczość dla dzieci wobec przemian kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 87–101.

Mytych-Forajter Beata, Najmniejsze zwierzę Justyny Bargielskiej, w: Balaghan. Mikroświaty i nanohistorie, red. M. Jochemczyk, M. Kokoszka, B. Mytych-Forajter, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015, s. 421–432.

Mytych-Forajter Beata, Wychodzenie z klatki. Jana Kotta „Powiastki dla wnuczek”, w: Zamieranie fikcji, red. M. Ładoń, G. Olszański, Biblioteka Kwartalnika Kulturalnego „Opcje”, Katowice 2014, s. 63–82.

Nagel Thomas, Jak to jest być nietoperzem?, w: idem, Pytania ostateczne, przeł. A. Romaniuk, Aletheia, Warszawa 1997, s. 203–219.

Nawarecki Aleksander, „Ile zwierząt zabrał Mojżesz do swojej arki?” Zwierzęce, dziecięce i poetyckie według Justyny Bargielskiej, “Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2015, nr 1, s. 263–270.

Nelson Amy, A Hearth for a Dog: The Paradoxes of Soviet Pet Keeping, w: Borders of Socialism. Private Spheres of Soviet Russia, ed. by L.H. Siegelbaum, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2006, s. 123–145.

Nelson Amy, Bringing the Beast Back In: The Rehabilitation of Pet Keeping in Soviet Russia, w: Companion Animals in Everyday Life. Situating Human‑Animal Engagement within Cultures, ed. by M.P. Pręgowski, Palgrave Macmillan, New York 2016, s. 43–58.

Nelson Amy, Cold War Celebrity and the Courageous Canine Scout. The Life and Times of Soviet Space Dogs, w: Into the Cosmos. Space Exploration and Soviet Culture, ed. by J.T. Andrews, A.A. Siddiqi, University of Pittsburgh Press, Pittsburgh 2011, s. 133–155.

Nelson Amy, The Legacy of Laika. Celebrity, Sacrifice, and the Soviet Space Dogs, w: Beastly Natures. Animals and Humans and the Study of History, ed. by D. Brantz, University of Virginia Press, Charlottesville–London 2010, s. 204–224.

Nelson Amy, The Music of Memory and Forgetting: Global Echoes of Sputnik II, w: Remembering the Space Age. Proceedings of the 50th Anniversary Conference, ed. by S.J. Dick, The NASA History Series, Washington (DC) 2008, s. 237–253.

Nowacka-Rejzner Urszula, Planowanie przestrzenne a tereny cenne przyrodniczo w obszarach wybranych miast Małopolski, „Czasopismo Techniczne. Architektura” 2011, z. 1–A, s. 69–78.

Nowosielski Jerzy, Ślepota chrześcijan [list w obronie zwierząt], w: idem, Zagubiona bazylika. Refleksje o sztuce i wierze, wstęp i red. K. Czerni, Wydawnictwo Znak, Kraków 2013, s. 337–341.

O człowieku i zwierzęciu, Marksie i żałobie. Z Jacques’em Derridą rozmawiają Małgorzata Kowalska i Jerzy Niecikowski, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 1998, nr 1, s. 5–15.

Pałys Andrzej, Oswoić bezdomnego psa, „MOCAK Forum” 2011, nr 1, s. 92–93.

Paprocki Henryk, Czy tylko człowiek będzie zbawiony?, „Więź” 1998, nr 7, s. 95–105.

Pietrych Krystyna, O czym mówią zwierzęta (u) Szymborskiej, w: Niepojęty przypadek. O poezji Wisławy Szymborskiej, red. J. Grądziel-Wójcik, K. Skibski, Wydawnictwo Pasaże, Kraków 2015, s. 281–301.

Praczyk Małgorzata, Czy historia się ekologizuje? Polska historiografia współczesna wobec natury, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2015, t. 45, s. 39–54.

Promiński Marian, Z. Nałkowska „Medaliony”, „Twórczość” 1947, nr 4, s. 128–132.

Przymuszała Beata, Spory o godność w dyskursie holokaustowym, „Polonistyka” 2012, nr 8, s. 12–15.

Pszczołowska Lucylla, Jak się przekłada onomatopeje, „Teksty” 1975, nr 6, s. 87–98.

Rąbkowska Ewelina, Dzieci, zwierzęta i wielka zabawa. Przekształcenia wątków zwierzęcego folkloru w polskiej literaturze dla dzieci i młodzieży w perspektywie kulturowych studiów nad zwierzętami (cultural animal studies), „Polonistyka. Innowacje” 2017, nr 5, s. 85–102.

Rewers Ewa, Więcej niż „koiné”: Gianni Vattimo czyta Heideggera i co z tego dla filozofii oraz poezji wynika, w: Hermeneutyka i literatura – ku nowej „koiné”, red. K. Kuczyńska-Koschany, M. Januszkiewicz, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2006, s. 111–125.

Roszak Joanna, Miłobczarnia, w: Miłobędzka wielokrotnie, red. P. Śliwiński, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2008, s. 84–94.

Roszak Joanna, Musa Dah i bliżej. Zaczynając od powieści Franza Werfla, „Slavia Occidentalis. Litteraria” 2015, t. 72/2, s. 83–95.

Roszak Joanna, Nelly Sachs: Ucieczka i przemiana. Wiersze z głębokiej nocy, w: Arcydzieła literatury niemieckojęzycznej. Szkice – komentarze – interpretacje, t. 2, red. E. Białek, G. Kowal, Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław 2011, s. 387–396.

Rybak Agnieszka, Władza na rykowisku, „Polityka” 2001, nr 1, s. 28–33.

Salij Jacek, W poszukiwaniu odrzuconej połowy. O teologii Jerzego Nowosielskiego, „Znak” 1982, nr 12, s. 73–93.

Saturczak Łukasz, Szkoda psu białego chleba, http://tygodnik.onet.pl/szkoda-psu-bialego-chleba/82fvw (dostęp: 3.04.2015).

Schollenberger Justyna, Rośliny w pędzie. Darwina myślenie o granicy roślina – zwierzę, „Teksty Drugie” 2018, nr 2, s. 102–120.

Sebald Winfried Georg, Mały zajączek. O totemicznym zwierzęciu poety Ernsta Herbecka, w: idem, Campo Santo, przeł. M. Łukasiewicz, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2014, s. 195–207.

Sendyka Roma, Nie‑miejsca pamięci i ich nie‑ludzkie pomniki, „Teksty Drugie” 2017, nr 2, s. 86–109.

Sendyka Roma, Śledztwo i łowy. Nie‑miejsca pamięci i krajobraz cynegetyczny, w: Poetyki ekocydu. Historia, natura, konflikt, red. A. Ubertowska, D. Korczyńska-Partyka, E. Kuliś, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2019, s. 87–111.

Siwor Dorota, Taniec z obecnym i przeszłym (Jerzy Kronhold „Epitafium dla Lucy”), „Konteksty Kultury” 2013, nr 1–2, s. 147–154.

Skowera Maciej, Polacy i Żydzi, dzieci i dorośli. Kto jest kim w „Kotce Brygidy” Joanny Rudniańskiej i „Bezsenności Jutki” Doroty Combrzyńskiej‑Nogali, „Konteksty Kultury” 2014, z. 1/2, nr 11, s. 57–72.

Skrendo Andrzej, „Widokówki i podobizny różnych lemurów”: Różewicz i Nowosielski, w: idem, Przodem Różewicz, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2012, s. 168–197.

Skurtys Jakub, Zamiast Szymborskiej? Krystyna Miłobędzka i źródła współczesnej ekopoezji w Polsce, „Przestrzenie Teorii” 2017, nr 28, s. 203–219.

Sławek Tadeusz, Blisko ziemi. Kilka lekcji jeża, “Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” 2005, nr 1, s. 45–60.

Smykowski Mikołaj, Eksterminacja przyrody w Lesie Rzuchowskim, „Teksty Drugie” 2017, nr 2, s. 61–86.

Sobolczyk Piotr, „Ty jesteś krowa a ja Żyd”. Tadeusza Śliwiaka Holocaust zwierząt, „Pogranicza” 2009, nr 5, s. 28–40.

Spivak Gayatri Chakravorty, Czy podporządkowani inni mogą przemówić?, przeł. E. Majewska, „Krytyka Polityczna” 2011, nr 24/25, s. 196–240.

Strutyński Janusz, Sposoby naśladowania głosów ptaków w języku polskim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze” 1965, z. 15, s. 85–117.

Szaj Patryk, Niepokoje. Tadeusz Różewicz wobec tzw. zwierząt hodowlanych, „Narracje o Zagładzie” 2017, nr 3, s. 121–139.

Szalewska Katarzyna, Przyroda i stygmat historii – o „Skażonych krajobrazach” Martina Pollacka, w: Poetyki ekocydu. Historia, natura, konflikt, red. A. Ubertowska, D. Korczyńska-Partyka, E. Kuliś, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2019, s. 111–135.

Szczepan Aleksandra, Krajobrazy postpamięci, „Teksty Drugie” 2014, nr 1, s. 103–126.

Szewczyk-Haake Katarzyna, Portret rodzinny albo Jakub i Ezaw („Naprzód pies”), w: „Nie powinien przysyłać Syna”. Etyczne i metafizyczne aspekty twórczości Zbigniewa Herberta, red. J.M. Ruszar, JMR Trans-Atlantyk, Instytut Myśli Józefa Tischnera, Kraków 2018, s. 95–108.

Sztybel David, Can the Treatment of Animals Be Compared to the Holocaust?, “Ethics & the Environment” 2006, vol. 11, no. 1, s. 97–132.

Szymborska Karolina, W laboratorium children studies. Dziecko i dzieciństwo w nowoczesnym dyskursie naukowym, w: Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, s. 181–193.

Śniedziewska Magdalena, Miłosz i ptaki, „Teksty Drugie” 2018, nr 2, s. 235–255.

Świtek Gabriela, Małpiarnia malarza. Darwinizm w twórczości Gabriela von Maxa, „Wiek XIX”, R. VII (XLIX): 2014, s. 311–323.

Tindol Robert, The Best Friends of the Murderers: Guard Dogs and the Nazi Holocaust, w: Animals and War. Studies of Europe and North America, ed. by R. Hediger, Brill, Boston 2012, s. 105–123.

Tokarska-Bakir Joanna, Książka wyjścia, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 2015, nr 25, s. 67–92.

Ubertowska Aleksandra, „Kamienie niepokoją się i stają się agresywne”. Holokaust w świetle ekokrytyki, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 2015, nr 25, s. 93–111.

Ubertowska Aleksandra, Krajobraz po Zagładzie. Pastoralne dystopie i wizje „terracydu”, „Teksty Drugie” 2017, nr 2, s. 132–147.

Ubertowska Aleksandra, Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie, „Teksty Drugie” 2013, nr 1/2, s. 33–45.

Widłak Stanisław, Tabu i eufemizm w językach nowożytnych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1963, t. 22, s. 89–102.

Wiegandt Ewa, „Po”, w: eadem, Niepokoje literatury. Studia o prozie polskiej XX wieku, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2010, s. 8–17.

Wojtak Maria, Leksyka imitująca i nazywająca głosy ptaków w polifonicznym tekście, „Stylistyka” 2017, t. 26, s. 69–83.

Wojtyła Konrad, Odcyfrowana katastrofa albo psia wędrówka w zaświaty, „Pogranicza” 2008, nr 3, s. 13–18.

Wolfe Cary, Animal studies, dyscyplinarność i post(humanizm), przeł. K. Krasuska, „Teksty Drugie” 2013, nr 1/2, s. 125–154.

Wolski Paweł, Wilk człowiekowi człowiekiem. Ludzkość jako holokaustowa metafora zwierząt, „Czas Kultury” 2010, nr 6, s. 12–20.

Wróbel Szymon, Udomowienie zwierząt. Opis pewnego zakłócenia, „Teksty Drugie” 2013, nr 6, s. 152–169.

Yılmaz Zümre Gizem, Who is afraid of “The Dark”. Familiarising the Unknown, w: Commercial Space Exploration. Ethics, Policy and Governance, ed. by J. Galliott, Routledge, London 2015, s. 47–61.

Zabawa Krystyna, Historia we współczesnej literaturze dla dzieci, w: Pamięć – kultura – edukacja, red. A.P. Bieś SJ, M. Chrost, B. Topij-Stempińska, Akademia Ignatianum – Wydawnictwo WAM, Kraków 2011, s. 309–329.

Zajonc Robert B., Zoomorfizm ludzkiej zbiorowej przemocy, przeł. A. Czarna, w: Zrozumieć Zagładę. Społeczna psychologia Holokaustu, red. L.S. Newman, R. Erber, przeł. M. Budziszewska, A. Czarna, E. Dryll, A. Wójcik, red. naukowa przekładu M. Bilewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 197–211.

„Zwierzęta musiały być czujne”. Joanna Bednarek w rozmowie z Arkadiuszem Gruszczyńskim, „Znak” 2017, nr 2, s. 100–106.

Żółkoś Monika, Insektosemityzm, „Narracje o Zagładzie” 2017, nr 3, s. 51–66.

Żółkoś Monika, Obrazy Zagłady w twórczości Tadeusza Różewicza w perspektywie „animal studies”, w: (P)o zaborach, (P)o wojnie, (P)o PRL. Polski dyskurs postzależnościowy dawniej i dziś, red. H. Gosk, E. Kraskowska, Universitas, Kraków 2013, s. 191–201.

Żygowska Joanna, Dziwna wycieczka do zoo. W poszukiwaniu perspektywy, „Polonistyka. Innowacje” 2017, nr 5, s. 121–136.

Żywiołek Artur, Pan Cogito w galerii cyników, w: „We mnie jest płomień, który myśli”. Glosy do Herberta (w 10. rocznicę śmierci Poety), red. M. Biernacki, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej, Bielsko-Biała 2009, s. 55–65.