Jesteśmy bardami, trubadurami…: W kręgu młodej literatury jidysz w Łodzi

Dariusz Dekiert; Irmina Gadowska; Krystyna Radziszewska

doi:10.18778/8331-797-7

Jesteśmy bardami, trubadurami…

W kręgu młodej literatury jidysz w Łodzi

PRZEJDŹ DO KSIĘGARNI

Dariusz Dekiert

Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Zakład Niemcoznawstwa

https://orcid.org/0000-0001-8371-1438

Irmina Gadowska

Uniwersytet Łódzki Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii Sztuki

https://orcid.org/0000-0001-8378-942X

Krystyna Radziszewska

Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Zakład Niemcoznawstwa

https://orcid.org/0000-0002-6508-9742

Serie: Judaica Łódzkie

ISBN (e-book)

ISBN-13 (15): 978-83-8331-797-7

ISBN

ISBN-13 (15): 978-83-8331-796-0

DOI: https://doi.org/10.18778/8331-797-7

Słowa kluczowe: literatura w języku jidysz, awangarda jidysz, pisma literackie

Opublikowane: 21 sierpnia 2025

Kategorie: Filologie obce, Judaica, Literaturoznawstwo,

Pliki do pobrania

PRZECZYTAJ FRAGMENT

Antologia, stanowi próbę przywrócenia pamięci o pisarkach i pisarzach tworzącym w języku jidysz w Łodzi w pierwszych dekadach XX wieku. Tom obejmuje utwory powstałe w latach 1916–1939, ze szczególnym uwzględnieniem lat 20. – okresu, który najpełniej ukazuje intensywność i różnorodność przedsięwzięć artystycznych i literackich, kiedy żydowska łódzka scena literacka osiągnęła prawdziwy rozkwit. Powstawały wówczas nowe czasopisma, publikowano kolejne almanachy, organizowano wieczory poetyckie, odczyty, przedstawienia teatralne. Wybór tekstów został dokonany przede wszystkim na podstawie materiałów pochodzących z czasopism literackich oraz gazet wydawanych w Łodzi w omawianym okresie. Celem było zaprezentowanie możliwie szerokiego spektrum nowej twórczości jidyszowej – w jej wymiarze estetycznym, społecznym oraz tożsamościowym. Dlatego zawarte w antologii teksty reprezentują różne gatunki, jednak z przewagą poezji, najpopularniejszym wówczas środkiem artystycznego wyrazu.

W zbiorze na szczególną uwagę zasługują przykłady twórczości kobiecej. Są to głosy – zarówno bardziej znanych poetek jak i tych piszących pod pseudonimami, a niekiedy zupełnie anonimowych. W ich wierszach odnaleźć można zarówno ekspresję osobistych doświadczeń, jak i uniwersalne refleksje nad przemianami społecznymi, rolą kobiety w świecie żydowskim oraz napięciami wynikającymi z redefinicji kulturowych wzorców wiązanych z płcią. Również męska perspektywa zawarta w niniejszym wyborze ukazuje relacji między płciami. Antologia nie tylko prezentuje literaturę jidysz w Łodzi, lecz stara się ukazać dynamikę przemian kulturowych wewnątrz społeczeństwa żydowskiego. Większość zamieszczonych utworów to pierwsze tłumaczenia tych tekstów na język polski, przygotowane specjalnie na potrzeby niniejszej publikacji.

Publikacja powstała w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Narodowy Program Rozwoju Humanistyki w latach 2018–2025 nr 0376/NPRH7/H11/86/2018
Publikację dofinansowano ze środków Funduszu na rzecz Nauki Polskiej w ramach nagrody Copernicus 2022 dla Krystyny Radziszewskiej

Archiwum Państwowe w Łodzi, sygnatury: 39/2/0/-/1814, 39/2/0/-/1528, 39/2/0/-/1471, 39/221/0/4.12/24844.

Archiwum YIVO, sygnatura YARG 558.

Archiwum kibucu En Harod.

„Jung Jidysz” 1919.

„Lodzer Togblat” 1908, 1924.

„Ojfn literariszn horyzont” 1928.

„Nasza Opinia” 1935–1936.

„S’Feld” 1920–1923.

„Szweln” 1923–1924.

Bajlin Malje, Freg niszt…, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 40.

Berman Lejb, Majn cimer, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 26.

Berman Lejb, Romans, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 25.

Bornsztajn Fajge, In ojfregung, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 38.

Citer Szabtaj [Izrael Rubin], Di neszome, „S’Feld” 1921, nr 4, s. 2–3.

Częstochowska Szoszana, ***„Un az du west mir wen gedenken”, „Heftn far literatur un kunst”, Łódź 1919, nr 1, s. 16.

Częstochowska Szoszana, O, zaj gezund, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 40.

Epelboim Baruch, Konkurentn, [w:] Jugend, red. C. Kohen, Łódź 1918, s. 23–26.

Frankental Mordechaj, A zihn, a szrajber, Łódź 1928.

Fuks Chaim Lejb, Bein haszamszos – cajt, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 5.

Fuks Chaim Lejb, Chawa, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 6.

Fuks Chaim Lejb, Cu…, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 6.

Fuks Chaim Lejb, Lomir mispolel zajn, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 5.

Fuks Chaim Lejb, Unterwegs, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 65.

Fuks Chaim Lejb, ***„Wi a pilgerin der midbor zucht a waser kwel”, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 7.

Garfinkiel Feliks, ***„Ferszikert bleib ich sztejn”, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 27.

Herszele, Dos alte szlos, „Der Kibicer” Pesach 5676 [17 IV 1916], r. II, s. 2–3.

Herszele, ***„Nie wychodźcie na obce łąki”, przekł. S. Wan, „Nasza Opinia” 1936, nr 40, s. 1.

Herszele, Raszke, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 47–50.

Herszele, Reb Abes tochter, [w:] Jugend, red. Cwi Kohen, Łódź 1918, s. 15–16.

Herszele, Di winter-kale, [w:] Ojfgang, Łódź 1921, s. 126.

Hirszberg Emanuel, ***„Gor kajn szenkajt niszt cu zehen”, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 80.

Janasowicz Icchak, Ownt, „Ojfn literariszn horyzont” 1928, nr 3, s. 48.

Janasowicz Icchak, Ruf, „Ojfn literariszn horyzont” 1928, nr 2, s. 30.

Kacenelson Icchak, Fatima. Dramatisze poeme in draj akten, Łódź 1919.

Klajnman Efraim, In ojfregung, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 80.

Klajnman Efraim, Szoten un Szotn, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 80.

Król Chaim, Benken, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 56–59.

Król Chaim, Cwiszn majne sztern, „S’Feld” 1921, nr 4, s. 29–30.

Król Chaim, Flekn, „S’Feld” 1923, nr 6, s. 4–6.

Król Chaim, Fun buch „Flekn”, „Szweln” 1924, nr [2], s. 63–68.

Król Chaim, Wemen?, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 13.

Miedziński Gustaw, Elegien, „Ojfn literariszn horyzont” 1928, nr 3, s. 49.

Miedziński Gustaw, Kworim-blumen, „Ojfn literariszn horyzont” 1928, nr 2, s. 27–28.

Najman Jecheskiel Mojżesz, Himn, „Di jidisze welt” 1928, nr 6, s. 68.

Najman Jecheskiel Mojżesz, Nepl, „Jung-Idisz” 1919, z. II, nr 2–3.

Najman Jecheskiel Mojżesz, Pieśń o bękarcie, przekł. S. Pomer, „Nasza Opinia” 1936, nr 40, s. 10.

Opoczyński Perec, Gasn sztojb (fun sztot gebraz), „S’Feld” 1923, nr 6, s. 20–22.

Opoczyński Perec, In sztot gebraz, „S’Feld” 1921, nr 4, s. 24–25.

Opoczyński Perec, Na wenad, „Szweln” 1924, nr [2], s. 97–100.

Potasz Rikuda, Der ownt, „Szweln” 1923, nr 1, s. 62.

Radoszycki Icchak Hersz, Alejn, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 69.

Radoszycki Icchak Hersz, Dajn erszter prezent, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 19.

Radoszycki Icchak Hersz, Far wemen?, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 19.

Radoszycki Icchak Hersz, Harbstigs, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 70–71.

Radoszycki Icchak Hersz, Majn sztumer begehr, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 68.

Radoszycki Icchak Hersz, Wi iz mir bang, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 68–69.

Radoszycki Icchak Hersz, Wos nuct mir, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 68.

Rubin (Rabon) Izrael, Ahejm, „S’Feld” 1921, nr 4, s. 7–12.

Rubin (Rabon) Izrael, Got fun Awrohom, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 23.

Rubin (Rabon) Izrael, In a regn-tog, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 22.

Rubin (Rabon) Izrael, Der sojcher fun kec, [w:] I. Rabon, Groer friling, Warszawa 1933, s. 42–43.

Rubin (Rabon) Izrael, S’wet kumen a tog, „Ojfn literariszn horyzont” 1928, nr 3, s. 49–50.

Ser-Ka, Dos menczliche glik (a majsele), [w:] Jugend, red. Cwi Kohen, Łódź 1918, s. 48–49.

Szenfrucht Jochewed, Ich wolt, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 39.

Szmulewicz, Elimelech, Majn libe – gesztorben, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 31.

Szwarc Marek, Berl klezmer, „S’Feld” 1923, nr 6, s. 7–11.

Ulinower Miriam, A segule, [w:] M. Ulinower, Der bobes ojcer, Warszawa 1922, s. 50–52.

Ulinower Miriam, Di broche, [w:] M. Ulinower, Der bobes ojcer, Warszawa 1922, s. 7.

Ulinower Miriam, ***„Wen ch’hob fun liben sztetl fertrojert zich gesziden”, [w:] M. Ulinower, Der bobes ojcer, Warszawa 1922, s. 3–4.

Zeligman Icchak Ajzyk, *** „Es hobn ojgen bloje mich gefangn”, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 67.

Zilberberg Sorcie, Kum!, [w:] Gezangen [1]. Libe lirik, red. Herszele, Łódź 1920, s. 37.

Zilbersztajn Jankel Dawid, Majn friling – majn jugend, [w:] Gezangen 2. Umet, red. Herszele, Łódź 1920, s. 64.

Zytman Dawid, Fun Dowid Zitmans lecte lider, „S’Feld” 1923, nr 6, s. 3–5.

Żytnicki Hersz Lejb, Dem zejdens hejzel, Warszawa 1927.

Baumberg Leon, Mojżesz Broderson o literackim i artystycznym życiu Łodzi, „Nasza Opinia” 1935, nr 16 (143), s. 5–6.

Bhabha Homi K., The Location of Culture, Londyn 1994.

Boyarin Daniel, Unheroic Conduct. The Rise of Heterosexuality and Invention of the Jewish Man, Berkeley–Los Angeles–Londyn 1997.

Brief aus Lodz, „Die Welt: Zentralorgan der Zionistischen Bewegung” 1899, nr 15, s. 8–9.

Chasydzka maszyna parowa i inne opowiadania. Antologia prozy jidysz, red. Karolina Szymaniak, Warszawa 2024.

Datner Helena, Ta i tamta strona. Żydowska inteligencja Warszawy drugiej połowy XIX wieku, Warszawa 2007.

Friedman Filip, Powstanie żydowskiego proletariatu przemysłowego i początki konfliktów społecznych w Łodzi, „Miesięcznik Żydowski” 1935, r. V, t. I, nr 1–2, s. 60–68.

Fuks Chaim Lejb, Łódź na wysokościach, przekł. Agata Reibach, Dariusz Dekiert, [w:] Wśród łódzkich Żydów. Wspomnienia z miasta młodości, red. Dariusz Dekiert, Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr, Łódź 2023, s. 262–306.

Garncarska-Kadary Bina, Żydowska ludność pracująca w Polsce, Warszawa 2001.

Geller Ewa, Jidysz – język Żydów polskich, Warszawa 1994.

Górski Stefan, Łódź spółczesna: obrazki i szkice publicystyczne, Łódź 1904.

Gupta Akhil, Ferguson James, Beyond “Culture”: Space, identity, and the Politics of Difference, „Cultural Anthropology” 1992, vol. 7, no. 1, s. 6–23.

Ja – błazen purimowy. Antologia utworów Mojżesza Brodersona, red. Dariusz Dekiert, Irmina Gadowska, Łódź 2025.

Jaworski Wojciech, Amatorskie stowarzyszenia teatralne w Królestwie Polskim (1890–1914), „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” 2015, r. LX, s. 165–179.

Kałczewiak Mariusz, Jewish, Masculine, and Professional: Intersections of Profession and Masculinity in Yoshue Perle’s Novellas “Gelt” and “Nayn a zeyger inderfri”, „European Journal of Jewish Studies” 2023, nr 17, s. 1–23.

Każdą iskrą rozpaleni… Żydowscy artyści w kręgu nowej sztuki. Idee – postawy – relacje, red. Irmina Gadowska, Krystyna Radziszewska, Agnieszka Świętosławska, Łódź 2022.

Kłoskowska Antonina, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 1996.

Kowalczyński Krzysztof, Łódź przełomu wieków XIX i XX, Łódź 2008.

Krutikov Mikhail, Yiddish Fiction and the Crisis of Modernity, 1905–1914, Stanford 2001.

Lisek Joanna, Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.), Sejny 2018.

Moss Kenneth B., Jewish Renaissance in the Russian Revolution, London 2009.

Mukdoni Aleksander, Zichrojnes fun a jidiszn teater – kritiker, [w:] Archiw far der geszichte fun jidiszn teater un drame, red. Jakub Szacki, Wilno–New York 1930, t. 1, s. 341–430.

Nalewajko-Kulikov Joanna, ‘Who Has Not Wanted To Be an Editor?’ The Yiddish Press in the Kingdom of Poland 1905-1914, „Polin” 2015, nr 27, s. 273–304.

Olgin Mosze Josef, Kultur un politik, „Ojfkum” 1928, nr 1, s. 3–4.

Piestrzeniewicz Marta, Rozrywka łodzian na przełomie XIX i XX wieku, Łódź 2010.

Polit Monika, Łódzkie awangardowe czasopismo „Szweln” w wyborze listów Izraela Rubina (Rabona) do Icchaka Radoszyckiego, „Kwartalnik Historii Żydów” 2024, nr 3(291), s. 823–838.

Priłucki Noach, Kunst un lebn, [w:] Goldene funken, red. Noach Priłucki, Warszawa(?) (b.d.), t. 1, s. 74–90.

Prokop-Janiec Eugenia, Pogranicze polsko-żydowskie. Topografie i teksty, Kraków 2013.

Puś Wiesław, Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź 1998.

Sheintuch Yehiel, Weidat Czernowic wetarbut jidisz, „Khuliot” 2000, nr 6, s. 255–285.

Simmel Georg, Most i drzwi. Wybór esejów, przekł. Małgorzata Łukasiewicz, Warszawa 2006.

Sztetl, szund, bunt i Palestyna. Antologia twórczości literackiej Żydów w Łodzi (1905–1939), red. Dariusz Dekiert, Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr, Łódź 2017.

Szwarc Marek, Sztuka i Żydzi, „Tel Awiw” 1921, rok I, nr IV, s. 185–189.

Tańczymy zaczarowani taniec młodości. Łódzka awangarda żydowska – publikacje artystyczne wydawnictwa Achrid, 1921 / Enchanted we whirl in the dance of youth. The Jewish avant-garde in Łódź and the artist books of Farlag Achrid, 1921, red. Dariusz Dekiert, Irmina Gadowska, Krystyna Radziszewska, Łódź 2022.

Thompson Ewa, Trubadurzy imperium. Literatura rosyjska i kolonializm, przekł. Anna Sierszulska, Warszawa 2000.

Warszawska awangarda jidysz. Antologia tekstów, red. Monika Polit, Karolina Szymaniak, Gdańsk 2007.

Wśród łódzkich Żydów. Wspomnienia z miasta młodości, red. Dariusz Dekiert, Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr, Łódź 2023.

יידיש-יונג / Jung-Idisz / Yung-Yidish / 1919, red. Irmina Gadowska, Adam Klimczak, Teresa Śmiechowska, Łódź 2019.

Pobrania

Brak dostępnych danych do wyświetlenia.

Licencja

Inne prace tego samego autora

Jarosław Kita, Krzysztof Paweł Woźniak, Wiesław Puś, Kamil Śmiechowski, Violetta Wiernicka, Ewelina M. Kostrzewska, Marzena Iwańska, Grażyna Ewa Karpińska, Marta Sikorska, Krzysztof Stefański, Irmina Gadowska, Daria Rutkowska-Siuda, Piotr Gryglewski, Joanna Sosnowska, Grzegorz Markiewicz, Karolina Kołodziej, Anna Śmiechowicz, Katarzyna Orszulak-Dudkowska, Elżbieta Umińska-Tytoń, Marek Adamczewski, Łódź poprzez wieki. Historia miasta, tom 2: 1820-1914
Przemysław Waingertner, Aneta Stawiszyńska, Małgorzata Łapa, Sebastian Latocha, Eleonora Jedlińska, Aneta Pawłowska, Irmina Gadowska, Agnieszka Świętosławska, Karol Chylak, Magdalena Makówka, Sebastian Glica, Marcin Szymański, Krzysztof Stefański, Rafał Bazaniak, Kamil Piskała, Katarzyna Derlatka, Witold Jarno, Adam Sitarek, Tomasz Toborek, Janusz Wróbel, Michał Turski, Ewa Wiatr, Marek Adamczewski, Łódź poprzez wieki. Historia miasta, tom 3: 1914-1945
Katarzyna Badowska, Tomasz Cieślak, Krystyna Pietrych, Krystyna Radziszewska, Kamil Śmiechowski, Inga B. Kuźma, Tomasz Ferenc, Marta Sikorska, Rafał Matyja, Przemysław Waingertner, Marcin Szymański, Ewelina Maria Kostrzewska, Grażyna Ewa Karpińska, Krzysztof Stefański, Aleksandra Sumorok, Małgorzata Nieszczerzewska, Elżbieta Rybicka, Wojciech Browarny, Dorota Samborska-Kukuć, Kamil Piskała, Tomasz Wójcik, Tomasz Majewski, Elżbieta Umińska-Tytoń, Aneta Pawłowska, Leszek Karczewski, Agnieszka Karpowicz, Irmina Gadowska, Piotr Olkusz, Karolina Prykowska-Michalak, Monika Wąsik-Linder, Karolina Kołodziej, Łukasz Biskupski, Przemysław Owczarek, Łódź. Miasto modernistyczne

1 2 3 4 5 6 > >>

Mapa strony	Księgarnia	Social Media
Strona główna Aktualności Katalog O nas Kontakt Polityka Prywatności Deklaracja dostępności Czasopisma Księgarnia	42 635 55 77 42 235 01 62 ksiegarnia@uni.lodz.pl Biuro: 42 235 01 65 42 635 55 80 agnieszka.janicka@uni.lodz.pl Polityka prywatności i cookies © 2024 Uniwersytet Łódzki

Jesteśmy bardami, trubadurami…

W kręgu młodej literatury jidysz w Łodzi

Pobrania

Licencja

Inne prace tego samego autora

Dyscypliny

Serie

Nowa zawartość