-
1029
-
858
-
709
-
654
-
596
Pliki do pobrania
Bitwa pod Lipanami jest uznawana za jedną z najważniejszych bitew w historii Czech – obok Suchych Krut (Dürnkrut) w 1278 r. oraz Białej Góry w 1620 r. Dnia 30 maja 1434 r. na polach w okolicy niewielkich wsi Lipany i Hřibý rozegrał się krwawy bój, który przesądził o upadku rewolucji husyckiej. Wojska koalicji antyhusyckiej w ciągu kilku godzin doszczętnie rozbiły – dotychczas uznawane za niepokonane – wojska husyckich radykałów, przypieczętowując ich koniec.
Dla historyków wojskowości szczególnie zajmujące jest wyjaśnienie, w jaki sposób oddziałom koalicyjnym udało się przeprowadzić skomplikowany i jednocześnie skuteczny plan. Rekonstrukcja przebiegu bitwy nie jest jednak zadaniem łatwym. Zachowane przekazy źródłowe, podobnie jak w przypadku wielu (albo i większości) bitew doby średniowiecza, mimo pozornej szczegółowości nie zawsze są w pełni wiarygodne i spójne ze sobą. Wciąż sporo kwestii pozostaje zagadką.
Bitwa pod Lipanami wyróżniła się na tle innych działań militarnych tego czasu zastosowaną taktyką. Husyci zwykle walczyli z armiami uszykowanymi na klasyczny, rycerski sposób walki – tabor husycki pełnił funkcję fortecy. Jednak pod Lipanami, gdy obie strony zastosowały tabor z ustawionych w rzędy wozów bojowych, zaszła potrzeba modyfikacji utartych schematów. Manewr pozorowanego odwrotu okazał się kluczem do odniesienia sukcesu przez stronę koalicyjną. Zmiana ta wprowadziła do dość już skostniałego kanonu pewne istotne novum. W ten sposób już w trzy dekady później, w czasach Jerzego z Poděbradu, wojska Królestwa Czech mogły z powodzeniem stawać w szranki z oddziałami króla-wojownika – Macieja Korwina. Można zatem zaryzykować stwierdzenie, że taktyka zastosowana pod Lipanami oznacza nowy model w wojskowości czeskiej u schyłku średniowiecza.
Acta conciliorum et epistolae decretales ac constitutiones summarum pontoficum, Tomus octavus,
Ab anno MCCCCIX. ad annum MCCCCXLII, Paris 1714.
Aenae Sylvii Chronicon Bohemiae, [w:] Fontes Rerum Bohemicarum, t. VII, red. J. Emler, Praha 1907.
Archiv český čili staré písemné památky české i moravské, sebrané z archivů domácích i cizích, cz. VI, red. F. Palacký, Praha 1872.
Archiv český čili staré písemné památky české i moravské, sebrané z archivů domácích i cizích, cz. XIV, red. J. Kalousek, Praha 1895.
Bartošek z Drahonic, Kronika, [w:] Ze zpráv a kronik doby husitské, oprac. I. Hlaváček, Praha 1981, s. 231–299.
Chronicon Bartossek de Drahonicz, [w:] Fontes Rerum Bohemicarum, t. V, red. J. Goll, Praha 1893.
Chronicon veteris collegiati Pragensis, [w:] Fontes Rerum Austriacarum, t. II, cz. I, red. K. Höfler, Wien 1856.
Deník táborského kněze o jednání Čechů na koncilu basilejském z roku 1433, [w:] Ze správ a kronik doby husitské, oprac. I. Hlaváček, Praha 1981, s. 317–419.
Duchem i mečem. Čtení o slávě, velikosti a utrpení našeho lidu, oprac. F. Heřmanský, Praha 2008.
Geschichtsquellen der Hussitenkriege, [w:] Scriptores Rerum Silasiacarum, t. VI, red. C. Grünhagen, Breslau 1871.
Jana Długosza Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Ks. 11 i 12, lata 1431–1444, Warszawa 2009.
Joannis de Segovia, Historia gestorum generalis synodii Basiliensis, t. I, Liber I–XII, red. E. Birk, [w:] Monumenta conciliorum generalium seculi decimi quinti, t. II, Vindobonae 1873.
Johannes von Guben Jahrbuecher des Zittauischen Stadtschreibers, [w:] Scriptores Rerum Lusaticarum, Neue Folge Erster Band, red. J.L. Haupt, Goerlitz 1839.
Konrad Kyeser, Bellifortis, tłum. G. Quarg, Düsseldorf 1967.
Kronika bardzo piękna o Janie Žižce, dworzaninie króla Wacława, tłum. i kom. A. Paner, Gdańsk 2000.
Kronika velmi pěkná o Janu Žižkovi, družiníku krále Václava IV, [w:] Ze zpráv a kronik doby husitské, oprac. I. Hlaváček, Praha 1981, s. 221–229.
Listář královského města Plzně a druhdy poddaných osad, Čast’ I. Od r. 1300–1450, red. J. Strand, Plzeň 1891.
Materiály k českým národním a státním dějinám do polovinu 19. století, red. M. Marečková, Brno 2003.
Ondřej z Řezna, Husitská kronika: Dialog o českém kacířství, tłum. J. Zachová, S. Černá, Praha 2020. Siatkowska E., Siatkowski J., Wybór tekstów staroczeskich, wyd. 2, Warszawa 1988.
Staré letopisy české z vratislavského rukopisu novočeským pravopisem, red. F. Šimek, Praha 1937.
Staročeské vojenské řády: Hájek – Vlček – Žižka, red. F. Svejkovský, wstęp J. Durdík, Praha 1952.
Urkundliche Beiträge zur Geschichte des Hussitenkrieges in den Jahren 1419–1436, t. I–II, red. F. Palacký, Prag 1878.
Vavřinec z Březové, Husitská kronika, red. M. Bláhova, F. Heřmanský, Praha 1979.
Ze starých letopisů českých, red. J. Porák, J. Kašpar, Praha 1980.
Arma diaboli. O kuší a střelcích, red. V. Brych, Praha 2012.
Bartoš F.M., Kolem bitvy u Lipan, „Jihočeský sborník historický” t. 7, 1934, s. 38–45.
Bartoš F.M., Lipany, wyd. 3, Praha 1934.
Biederman J., Vozová hradba a vojenský řád. Univerzální vzor, nebo české specyfikum ve vztahu k válečnému uměni?, [w:] Kacíři, barbaři, nepřátelé. Odlišnost a stereotypy v pozdním středověku, red. V. Bažant, V. Vejrychová, Praha 2016, s. 247–268.
Biederman J., Čornej P., Militká L., Šámal Z., Archeologický výzkum bojiště u Lipan 1434 a jeho přínos k poznání významné dějinné události. První etapa výzkumu, „Zprávy památkové péče” t. 77, 2017, s. 1–10.
Biederman J., Čornej P., Militká L., Šámal Z., Středověké bojště u Lipan ve světle poznatků historických discyplin a probíhajícího archeologického výzkumu, „Historie a vojenství” z. 3, 2018, s. 32–51.
Biernacki W., Trafiłowski P., Courtrai 1302, Warszawa 2004.
Bylina S., Rewolucja husycka, t. II, Czas chwały i czas zmierzchu, Warszawa 2015.
Čornej P., Jan Žižka. Život a doba husitského valečníka, Praha 2019.
Čornej P., Lipanská křižovatka. Příčiny, průběh a historický význam jedné bitvy, Praha 1992.
Čornej P., Lipanské ozvěny, Praha 1995.
Čornej P., Lipany ve svédectví pramenů, „Husitský tabor” t. 8, 1985, s. 155–184.
Čornej P., Tajemství českých kronik, Vyšehrad 1987.
Čornej P., Velké dějiny zemí Koruny české, t. V, 1402–1437, Praha 2000.
Čornej P., Žižkova bitva u Malešova 7. června 1424. (Příspěvek ke kritice Starých letopisů českých), „Jihočeský sborník historický” t. 49, z. 3, 1980, s. 152–165.
Čornej P., Bělina P., Slavné bitvy naší historie, Praha 1995.
Dolejší J., Křížek L., Husíté. Vrchol válečného umění v Čechách 1419–1434, Praha 2009. Durdík J., Husitské vojenství, Praha 1954.
Durdík J., K vojensko-technickým problémům na počátku 15. století (Bellifortis Konráda Kyesera), „Historie a vojenství” z. 3, 1953, s. 29–50.
Durdík J., Výzbroj krakovských cechů v r. 1427. (Přispěvek k otázce šíření prvků husitského válečnictví v zahraniči), „Historie a vojenství” z. 5, 1960, s. 724–733.
Dvořák M., Ke strategii Prokopa Velikého v bitvě u Lipan, [w:] Husiství – Reformace – Renesance. Sborník k 60. narozeninam Františka Šmahela, t. II, red. J. Pánek, J. Polívka, N. Rejchrtová, Praha 1994, s. 551–563.
Flegl M., Žižka a bitva u Sudoměře, „Jihočeský sborník historický” t. 43, 1974, s. 11–18.
Frankenberger O. (młodszy), Husitské válečnictví po Lipanech, Praha 1960.
Frankenberger O. (starszy), Jak byla svedena bitva u Lipan, „Vojenskohistorický sborník” t. 6, z. 2, 1937, s. 24–66.
Frankenberger O. (starszy), Naše velká armadá. K pětistyletému výročí vzniku husitských válek, t. III, Tachov – Domažlice – Lipany, Praha 1921.
Frankenberger O. (starszy), Vůdcové a vedení husitských wojsk (1419–1436), „Vojenskohistorický sborník” t. 7, z. 2, 1938, s. 5–62.
Frýda F., Militaria, [w:] Gotika w západních Čechách (1230–1530). K 700 výročí založeni města Plzně, t. II, red. J. Frait, Praha 1996, s. 531–535.
Goliński M., Broń palna na Śląsku do lat 30-tych XV w. oraz jej zastosowanie przy obronie i zdobywaniu twierdz, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” t. 31, 1989, s. 3–26.
Jánská E., Archeologicky výzkum hradu Sión, „Archeologické Rozhledy” t. 15, z. 2, 1963, s. 220–247.
Jánská E., Hrad Jana Roháče z Dubé Sión, „Sborník oblastního muzea w Kutné Hoře. řada A – historická” cz. 6–7, 1965, s. 5–72.
Karp P., Polsko-husycka wyprawa zbrojna przeciw Zakonowi krzyżackiemu w roku 1433, Zielona Góra 2017.
Klučina P., Bitva u Lipan, „Historie a vojenství” z. 5, 1984, s. 37–54.
Klučina P., Husitské vojenství (1419–1437), [w:] Vojenské dějiny Československa (díl I do roku 1526), red. P. Klučina, Praha 1985, s. 212–272.
Klučina P., Příspěvek k problematice taktiky husitských vojsk, [w:] Studie k československým vojenským dějinám, Praha 1983, s. 3–29.
Koscelník P., Kypta J., Savková J., Dobývání hradu Siónu roku 1437. Povrchový průzkum palebných postavení obléhatelů, „Archeologické rozhledy” t. 65, z. 3, 2013, s. 574–598.
Kuffner H., Miškovský J., Bitva u Lipan 30. května 1434, Český Brod 1899.
Kundráč J., Vojenský tábor z doby husitských válek v Klučově, „Památky archeologické” t. 44, z. 1, 1973, s. 105–142.
Kwiatkowski K., Wojska zakonu niemieckiego w Prusach 1230–1525, Toruń 2016.
Louny. Dějiny českych měst, red. A. Hluštík, B. Roedl, Praha 2005.
Macek J., Husitské revoluční hnutí, Praha 1952.
Macek J., Prokop Veliký, Praha 1953.
Oman C., Sztuka wojenna w średniowieczu, t. III, Oświęcim 2014.
Orna J., Dudková V., Archeologické doklady obléhaní Plzně husity, „Archeologia historica” t. 37, z. 1, 2012, s. 165–174.
Palacký F., Dějiny národu českeho v Čechach a na Moravě, wyd. 3, Praha 1940.
Paner A., Jan Žižka z Trocnowa, Gdańsk–Pelplin 2002.
Pekař J., K pětistému výroči bitvy u Lipan, „Český časopis historický” R. 40, 1934, s. 434–439.
Pelant J., Znaky a pečetě západočeských měst a městeček, Plzeň 1985.
Podlipanskě museum v Českém Brodě. Průvodce museum, red. L. Jouza, Kolín 2005.
Schmidtchen V., Karrenbüchse und Wagenburg – Hussitische Innovationen zur Technik und Taktik im Kriegswesen des späten Mittelalters, [w:] Wirtschaft, Technik und Geschichte. Beiträge zur Erforschung der Kulturbeziehungen in Deutschland und Osteuropa. Festschrift für Albrecht Timm zum 65. Geburtstag, red. V. Schmidtchen, E. Jäger, Berlin 1980, s. 83–108.
Sokol P., Husité před branami. K topografii obležení Plzně v letech 1433 až 1434, [w:] Ten krát na západě (Čech). Kapitoly z dějin kultury a každodennosti Plzně a Plzeňského kraje, red. J. Stočes, E. Mušková, Plzeň 2013, s. 25–48.
Šmahel F., Husitská revoluce, t. III, Kronika válečných let, wyd. 2, Praha 1996.
Šnajdrová E., Arma ofensiva et defensiva. Historické zbraně a zbroj ze sbírky Národního muzea, Praha 2014.
Tecl R., Tábor a bitva u Křeče v roce 1435, „Husitský tabor” t. 9, 1987, s. 153–190.
Toman H., Husitské válečnictví za doby Žižkovy a Prokopovy. Přispěvek k dějinám vzdělanosti české z XV. stoleti na základě zkoumáni i pramenů, Praha 1898.
Turnbull S., McBride A., The Hussite Wars 1419–1436, Oxford 2004 (Men at Arms, 409).
Urbánek R., Bitva u Lipan ve vývoji poznání historického, „Vojenskohistorický sborník” t. 3, z. 1, 1934, s. 5–102.
Urbánek R., K bitvě u Lipan, „Vojenskohistorický sborník” t. 7, z. 1, 1938, s. 47–54.
Urbánek R., Lipany a konec polních vojsk, Praha 1934.
Wagner E., Drobná Z., Durdík J., Kroje, zbroj a zbranĕ doby husitské a předhusitské (1350–1450), Praha 1956.
Würdinger J., Kriegsgeschichte von Bayern, Franken, Pfalz und Schwaben von 1347–1506, t. I, Kriegsgeschichte und Kriegswesen von 1347–1458, München 1868.
Žákovský P., Středověké a raně novověké chladné zbraně ze sbírek Městkého muzea v Moravském Krumlově, [w:] Hrad jako technický problém. Technologie a formy výstavby středověkých opevněných sidel, red. Z. Měřínský, Brno 2011 (Archeologia mediaevalis Moravica et Silesiana, 2), s. 127–188.
Žákovský P., Schenk Z., Středověké a raně novověké zbraně Přerovska. Zbraně a zbroj od kolapsu Velké Moravy do konce třicetileté války, Přerov–Brno 2017.
Žatec. Dějiny českych měst, red. P. Holodňák, I. Ebelová, Praha 2004.
Żmudzki P., Opisy bitew ukazujące wojowników gotowych przyjąć swój los (przykłady słowiańskie XI–XIII w.), [w:] Sacrum – obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym, red. A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak, Warszawa 2005, s. 151–175.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Opublikowane: 3 grudnia 2024
28 listopada 2024 r. w Centrum Szkoleniowo-Konferencyjnym Uniwersytetu Łódzkiego odbyła się IV Ogólnopolska Konferencja Komisji ds. Wydawnictw Naukowych przy KRASP. Współorganizatorem konferencji był Zespół ds. Promocji Wydawnictwa UŁ, a jej program został przygotowany przez członków Komisji KRASP i dyrektorkę Wydawnictwa UŁ, Ewę Bluszcz. Tematem przewodnim konferencji było „Publikowanie naukowe. Wyzwania związane z rozwojem sztucznej inteligencji”.
Opublikowane: 2 grudnia 2024
Polecamy nowy tekst blogowy!
Angelika Siniarska-Tuszyńska pisze o książce Jadwigi Czerwińskiej,
„Topos piękna i brzydoty w antycznej kulturze greckiej”.
Czy piękno i brzydota to opozycja binarna?
Co łączy Helenę Trojańską z graus methyse – anus ebria, czyli „starą pijaczką”?
Na jakie wartości powinniśmy zwracać uwagę, rozmawiając o kwestiach estetycznych?
Jeśli interesują Cię powyższe zagadnienia, zajrzyj do tekstu w naszej blogosferze albo do książki o pięknie i brzydocie.
Opublikowane: 12 października 2023
Zgodnie z Komunikatem Prorektora UŁ ds. nauki dotyczącym systemu ScienceON od 15.09.2023 r. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego wprowadza dane o wszystkich publikacjach wydanych przez siebie autorstwa pracowników UŁ.
Publikacja ww. danych jest możliwa po opublikowaniu pracy w wersji ostatecznej i w terminie do 30 dni od opublikowania.