Zjawisko Fringe Belt w strukturze morfologicznej miast polskich na przykładzie Radomia

Magdalena Deptuła

doi:10.18778/8220-073-7

Zjawisko Fringe Belt w strukturze morfologicznej miast polskich na przykładzie Radomia

Magdalena Deptuła

Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych

https://orcid.org/0000-0002-0267-7598

ISBN

ISBN-13 (15): 978-83-8220-073-7

ISBN (e-book)

ISBN-13 (15): 978-83-8220-074-4

DOI: https://doi.org/10.18778/8220-073-7

Słowa kluczowe: Fringe Belt, morfologia miast, struktura przestrzenna miasta, strefa podmiejska, Radom

Opublikowane: 18 stycznia 2021

Kategorie: Geografia, Otwarty dostęp,

Pliki do pobrania

PDF

W książce podjęto zagadnienie powszechnie znane i analizowane w zagranicznej literaturze przedmiotu, ale nowatorskie na gruncie polskich badań urbomorfologicznych. Monografia jest poświęcona koncepcji Fringe Belt – jednej z kluczowych w brytyjskiej morfologii miast – oraz zjawisku o tej samej nazwie, które w strukturze przestrzennej miasta jest reprezentowane przez tereny obrzeży miejskich – zarówno dawnych, jak i aktualnych, wykazujących duży stopień trwałości. W planie miasta formują one specyficzne strefy wyróżniające się ekstensywnymi formami użytkowania oraz zagospodarowaniem głównie o charakterze instytucjonalnym, rekreacyjnym i przemysłowym. Analiza tych stref, w ujęciu historycznym, pozwala „uporządkować” strukturę morfologiczną badanych miast, ułatwia zrozumienie dynamiki procesów zachodzących na ich obszarze i pomaga przewidywać przyszłe przeobrażenia struktur urbanistycznych, co czyni koncepcję Fringe Belt atrakcyjną nie tylko dla geografów, lecz także dla planistów.

Publikacja składa się z dwóch części. W pierwszej, o charakterze wprowadzającym, ukazano genezę koncepcji Fringe Belt, jej rozwój w światowych badaniach morfologicznych, założenia oraz metodologię badań. Szczegółowo omówiono zjawisko Fringe Belt stanowiące szczególny element struktury morfologicznej miasta, podkreślono jego uniwersalny charakter i specyfikę. Część druga, empiryczna, zawiera prezentację rozwoju zjawiska Fringe Belt w strukturze morfologicznej Radomia oraz opis prawidłowości, jakimi cechuje się ono w miastach polskich.

Monografia stanowi przykład dogłębnej analizy urbomorfologicznej w ujęciu geograficzno-historycznym. Przedstawiono w niej kompletny stan badań nad koncepcją Fringe Belt i zjawiskiem, którego dotyczy, a także zgromadzono wiedzę z zakresu morfologii miast wykraczającą poza dotychczasowy poziom jej powszechnej znajomości w Polsce.

Al-Ashab (1974), The urban geography of Baghdad, nieopublikowana praca doktorska, University of Newcastle upon Tyne.

Bański J. (2008), Strefa podmiejska – już nie miasto, jeszcze nie wieś, [w:] A. Jezierska-Thole, L. Kozłowski (red.), Gospodarka przestrzenna w strefie kontinuum miejsko-wiejskiego w Polsce, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Toruń, s. 29–44.

Bański J. (2012), Problematyka definicji i zasięgu przestrzennego obszarów wiejskich i stref podmiejskich, „Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum”, 11(3), s. 5–15.

Baranowska M. (2007), Koncepcja zjawiska fringe belt, czyli przyrostów pierścieni obrzeży miejskich, [w:] I. Jażdżewska (red.), Polska geografia osadnictwa. Dotychczasowy dorobek. Program badań, XX Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 177−183.

Baranowska M. (2009), Fringe belt – geneza zjawiska i rozwój koncepcji w literaturze badawczej, [w:] M. Kulesza (red.), Geografia historyczna jako determinanta rozwoju nauk humanistycznych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy, Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytet Łódzki, Legnica–Łódź, s. 255−266.

Barke M. (1974), The changing urban fringe of Falkirk: some morphological implications of urban growth, „Scottish Geographical Magazine”, 90(2), s. 85−97. Barke M. (1976), Land use succession: A factor in fringe belt modification, „Area”, 8(4), s. 303−306.

Barke M. (1982), Beyond the urban growth map: suggestions for more analytical work in urban morphology, „Teaching Geography”, 7(3), s. 111−115.

Barke M. (1990), Morphogenesis, fringe belts and urban size: an exploratory essay, [w:] T.R. Slater (red.), The Built Form of Western Cities: Essays for M.R.G. Conzen on the Occasion of His Eightieth Birthday, Leicester University Press, Leicester, s. 279−299.

Bienstman H. (2007), Morphological concepts and urban landscape management: the cases of Alkmaar and Bromsgrove, University of Birmingham.

Cao G., Liu T., Liu H. i in. (2012), Changing spatial and structural patterns of non-agricultural activities in outward-moving Beijing urban fringe, „Chinese Geographical Science”, 22(6), s. 718–729.

Carter H., Wheatley S. (1979), Fixation lines and fringe belts, land uses and social areas: nineteenth-century change in the small town, „Transactions of the Institute of British Geographers”, 4(2), s. 214−238.

Castro Simão K.M. (2012), Fringe belts como elementos estruturadores da paisagem: o caso de Belo Horizonte, Escola de Arquitetura da UFMG, Belo Horizonte.

Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z. (2007), Region i jego rozwój w warunkach globalizacji, CeDeWu, Warszawa.

Chmielewska M., Majchrowska E. (2014), Zastosowanie narzędzi GIS do analizy planu miasta w morfologii miast, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 16, s. 189–201.

Chmielewska M. (2016), Morfologiczne przekształcenia przestrzeni miejskiej Katowic, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Conzen M.P. (1968), Fringe location land uses: relict patterns in Madison, Wisconsin, nieopublikowany referat wygłoszony na 19th Meeting of the Association of American Geographers West Lakes Division, Madison.

Conzen M.P. (1997), The European settling and transformation of the Upper Mississippi Valley lead mining region, [w:] R.C. Ostergren, T.R. Vale (red.), Wisconsin land and life, University of Wisconsin Press, Madison, s. 163−196.

Conzen M.P. (2001), The study of urban form in the United States, „Urban Morphology”, 5(1), s. 3−14.

Conzen M.P. (2001–2002), Anatomy of an American grid town: Paris without Haussmann, „Enseignement Architecture Ville”, 7, s. 72−84.

Conzen M.P. (2004), A Conzenian view of Como, nieopublikowany referat wygłoszony na 11th International Seminar of Urban Form (ISUF), Univeristy of Northumbria, Newcastle upon Tyne.

Conzen M.P. (2007), Ouro Preto’s urban morphology from a Conzenian perspective, nieopublikowany referat wygłoszony na 14th International Seminar on Urban Form (ISUF), Ouro Preto.

Conzen M.P. (2009), How cities internalize their former urban fringes: A cross-cultural comparison, „Urban Morphology”, 13, s. 29–54.

Conzen M.P., Kai G., Whitehand J.W.R. (2012), Comparing traditional urban form in China and Europe: A fringe-belt approach, „Urban Geography”, 33(1), s. 22−45.

Conzen M.R.G. (1932), ‘Die Havelstädte’, nieopublikowana praca dyplomowa, University of Berlin, Berlin.

Conzen M.R.G. (1958), The growth and character of Whitby, [w:] G.H.J. Daysh (red.), A survey of Whitby and the surrounding area, Shakespeare Head Press, Eton, s. 49−84.

Conzen M.R.G. (1960), Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis, Publication 27, Institute of British Geographers, London.

Conzen M.R.G. (1962), The Plan Analysis of an English City Centre, [w:] K. Norborg (red.), Proceedings of the IGU Symposium in Urban Geography, Gleerup, Lund, s. 383−414.

Conzen M.R.G. (1966), Historical townscapes in Britain: a problem in applied geography, [w:] House J.W. (red.), Northern geographical essays in honour of G.H.J. Daysh, University of Newcastle upon Tyne, Newcastle upon Tyne, s. 56–78.

Conzen M.R.G. (1969), Glossary of technical terms’ in ‘Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis, Publications 27 (2nd ed.), Institute of British Geographers, London, s. 123−131.

Conzen M.R.G. (1978), Zur Morphologie der englischen Stadt im Industriezeitalter, [w:] H. Jäger (red.), Probleme des Städtewesens im Industriellen Zeitalter, Städteforschung, Böhlau, Köln, s. 1–48.

Conzen M.R.G. (2004), Thinking about urban form: papers on urban morphology, 1932–1998, Peter Lang, Oxford.

Deptuła M. (2014a), Polish city from conzenian perspective – fringe belt phenomenon in Toruń, [w:] V. Oliveira, P. Pinho, L. Batista, T. Patatas, C. Monteiro (red.), Our common future in Urban Morphology, FEUP, Porto, s. 344–352.

Deptuła M. (2014b), Przeobrażenia terenów pofortecznych na przykładzie Torunia w świetle koncepcji M.R.G. Conzena, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 16, s. 57–71.

Deptuła M. (2016), Tradycyjne szkoły urbomorfologii a nowe podejścia do analizy miejskich form przestrzennych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 25, s. 25–38.

Dollen B. von der (1983), Stadtrandphänomene in historisch-geographischer Sicht, „Siedlungsforschung, Archäologie – Geschichte – Geographie”, 1, s. 15−37.

Dollen B. von der (1990), An historico-geographical perspective on urban fringe-belt phenomena, [w:] T.R. Slater (red.), The Built Form of Western Cities: Essays for M.R.G Conzen on the Occasion of His Eightieth Birthday, Leicester University Press, Leicester.

Dragan W. (2014), Przemiany struktury przestrzennej miasta w świetle archiwalnych materiałów kartograficznych: Nowe Miasto w Mysłowicach, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Geographica”, 7, s. 81–94.

Ducom E. (2003), Fringe belts and planning: a French example, „Urban Morphology”, 7(2), s. 103−104.

Ducom E. (2005a), Fringe belts in French cities: Comparative study of Rennes, Nantes, Tours, [w:] M. Barke (red.), Approaches in Urban Geography, Northumbria University Publication, Newcastle Upon Tyne.

Ducom E. (2005b), Processes of Urban change: planning and monitoring strategies through the application of the fringe belt model to Nantes and Rennes, France, Tokyo, s. 7–23.

Ducom E. (2008), Fringe belt analysis in France: a Conzenian aproach to urban renewal, „Environment and Planning b: Planning and Design”, s. 1–24.

Dziewoński K. (1947), Przeobrażenia osadnictwa miejskiego w Polsce, „Czasopismo Geograficzne”, 18(1–4), s. 202−231.

Dziewoński K. (1962), Zagadnienia typologii morfologicznej miast w Polsce, „Czasopismo Geograficzne”, 33(4), s. 441−457.

Dziewoński K. (1987), Strefa podmiejska – próba ujęcia teoretycznego (Suburban zone – an effort at theoretical approach), „Przegląd Geograficzny”, 59(1–2), s. 55−63.

Dziewoński K. (1990), Przemiany miejskiej sieci osadniczej na ziemiach polskich, [w:] Koncepcje i metody badawcze z dziedziny osadnictwa, Prace Geograficzne IGiPZ PAN, nr 154, Ossolineum, Wrocław.

Geisler W. (1918), Danzig: ein siedlungsgeographischer Versuch, Kafemann, Danzig.

Geisler W. (1924), Die deutsche Stadt. Ein Beitrag zur Morphologie der Kulturlandschaft, „Forschungen zur deutschen Landes und Volkskunde”, 22(5), Engelhorn, Stuttgart.

Gu K. (2010), Exploring the fringe-belt concept in Auckland: an urban morphological idea and planning practice, „New Zealand Geographer”, 66(1), s. 44−60.

Harasimowicz A. (2018), Suburbanizacja a rola obszarów otaczających miasto – ujęcie teoretyczne, „Studia Miejskie”, 29, s. 115–130.

Hassinger H. (1916), Kunsthistorischer Atlas der K.K. Reichshaupt – und Residenzstadt Wien, und Verzeichnis der erhaltenswerten historischen Kunstund Naturdenkmale des Wiener Stadtbildes, „Österreichische Kunsttopographie”, 15, Schroll, Wien.

Hazar D., Kubat A. (2015), Fringe belts in the process of urban planning and design: Comparative analyses of Istanbul and Barcelona, „A|Z ITU Journal of Faculty of Architecture”, 12(5), s. 53–65.

Hazar D., Kubat A.S. (2016), The Fringe Belt Development Process of Istanbul, 23rd International Seminar on Urban Form (ISUF): Urban Morphology and the Resilient City, s. 423–433.

He S. (2018), Exploring the fringe-belt phenomenon in Sino-Portuguese environment: the case of Macao, „Urban Morphology”, 22(1), s. 35–52.

Isard W. (1942), Transport development and building cycles, „Quarterly Journal of Economics”, 57(1), s. 90−112.

Iwanicka-Lyra E. (1969), Delimitacja aglomeracji wielkomiejskich w Polsce, Prace Geograficzne IGiPZ PAN, nr 76, PWN, Warszawa.

Jakóbczyk-Gryszkiewicz J. (1988), Niektóre aspekty urbanizacji wsi w strefie podmiejskiej Łodzi, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica”, 9, s. 35–51.

Jasnosz M. (2008), Problematyka genezy i ewolucji funkcji miast w świetle literatury, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 9, s. 31–44.

Jasnosz M., Kulesza M. (2005), Ze studiów nad strukturą morfogenetyczną Zgierza, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 6, s. 109–144.

Jelonek A. (1985), O problemach demograficznych strefy podmiejskiej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica”, 5, s. 327–336.

Jędrzejewicz J. (red.), (1961), Radom: szkice z dziejów miasta, Arkady, Warszawa. Kaczorowski M. (red.), (1970), Delimitacja obszarów zurbanizowanych, PWN, Warszawa.

Kalinowski W. (1953), Studium historyczne rozwoju układu przestrzennego Radomia, mps, PP PKZ, Warszawa.

Kalinowski W. (1955), Rozbudowa Radomia w latach 1815−1830, [w:] Studia z historii budowy miast, Budownictwo i Architektura, Warszawa.

Kalinowski W. (red.), (1979), Urbanistyka i architektura Radomia, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.

Kalinowski W. (red.), (1986), Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce: odbudowa i konserwacja, t. 1, Miasta historyczne, Arkady, Warszawa.

Koter M. (1969), Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej, Prace Geograficzne IG PAN, nr 79, Warszawa.

Koter M. (1974a), Fizjonomia, morfologia i morfogeneza miasta. Przegląd rozwoju oraz próba uściślenia pojęć, „Zeszyty Naukowe UŁ, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze”, Seria II, z. 55, s. 3−16.

Koter M. (1974b), Zagospodarowanie przestrzenne obszaru obecnej Łodzi u schyłku okresu przedprzemysłowego, Rada Naukowa przy Prezydencie m. Łodzi. Materiały i Studia, nr 4, Łódź.

Koter M. (1976), Relikty osadnictwa średniowiecznego w planie współczesnej Łodzi, „Przegląd Geograficzny”, 48(4), s. 667−687.

Koter M. (1979), Struktura morfogenetyczna wielkiego miasta na przykładzie Łodzi, „Acta Universitatis Lodziensis. Zeszyty Naukowe UŁ, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze”, Seria II, z. 21, s. 25−52.

Koter M. (1980), Rozwój przestrzenny i zabudowa miasta, [w:] R. Rosin (red.), Łódź. Dzieje miasta, t. 1, PWN, Warszawa, s. 148−191.

Koter M. (1984), Rozwój układu miejskiego Łodzi wczesnoprzemysłowej, [w:] Myśl urbanistyczna a rozwój przestrzenny Łodzi, „Miscellanea Łódzkie”, 1, s. 54−81.

Koter M. (1985), Kształtowanie się strefy podmiejskiej w świetle badań historyczno-geograficznych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica”, 5, s. 61−73.

Koter M. (1990), The morphological evolution of a nineteenth-century city centre: Łódź, Poland, 1825–1973, [w:] T.R. Slater (red.), The Built Form of Western Cities: Essays for M.R.G. Conzen on the Occasion of His Eightieth Birthday, Leicester University Press, Leicester, s. 109–141.

Koter M. (1994), Od fizjonomii do morfogenezy i morfologii porównawczej. Podstawowe zagadnienia teoretyczne morfologii miast, [w:] M. Koter, J. Tkocz (red.), Zagadnienia geografii historycznej osadnictwa w Polsce, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Uniwersytet Łódzki, Toruń–Łódź, s. 23–32.

Koter M., Kulesza M. (1994), Badania geograficzno-historyczne osadnictwa miejskiego w Polsce w latach 1918–1993, [w:] S. Liszewski (red.), Geografia osadnictwa i ludności w niepodległej Polsce. Lata 1918–1993, t. 2, Kierunki badań naukowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Koter M., Kulesza M. (2007), Morfologia miast – stan i tendencje rozwoju, [w:] I. Jażdżewska (red.), Polska geografia osadnictwa. Dotychczasowy dorobek. Program badań, XX Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 303–314.

Koter M., Kulesza M. (2008), Zastosowanie metod conzenowskich w polskich badaniach morfologii miast, [w:] M. Kulesza (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 257–272.

Koter M., Wiktorowska D. (1974), Przemiany morfologiczne śródmieścia Łodzi na przykładzie bloku urbanistycznego: Piotrkowska – Moniuszki – Sienkiewicza – Tuwima, „Zeszyty Naukowe UŁ, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze”, Seria II, Folia Geographica, Geografia Ekonomiczna, 55, s. 17−29.

Koter M., Wiktorowska D. (1976), Proces przemian morfologicznych śródmieścia Łodzi (w granicach byłej kolonii tkackiej) pod wpływem kształtowania się ogólnomiejskiego centrum usługowego, „Zeszyty Naukowe UŁ, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze”, Seria II, Folia Geographica, Geografia Ekonomiczna, 7, s. 41−88.

Kotlicka J. (2008), Przemiany morfologiczne terenów przemysłowych Łodzi, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.

Krajnik D., Šćitaroci M.O., Šćitaroci B.B.O. (2008), City fortifications and the form of European cities, with special reference to Croatia, „Urban Morphology”, 12, s. 117−129.

Krim A.J. (1977), Survey of Architectural History in Cambridge. Report 5: Northwest Cambridge, Cambridge Historical Commission, Cambridge.

Kristjansdottir S. (2007), Fringe belts: you know when you are in them, nieopublikowany referat wygłoszony na 14th International Seminar on Urban Form (ISUF), Ouro Preto.

Kubat A., Karaulan D. (2018), Analyzing Fringe Belt Phenomenon in The Historico-Geographical Structure of Milan, Italy, „ICONARP International Journal Of Architecture & Planning”, 6(2), s. 304–332.

Kubat A.S., Gumru B. (2014), Investigating the fringe belt concept: The case of Istanbul, Turkey, nieopublikowany referat wygłoszony na 21st International Seminar on Urban Form (ISUF), University of Porto, Porto.

Kukina I.V. (2006a), Fringe belts and the planning of Russian cities, „Urban Morphology”, 10(2), s. 145−146.

Kukina I.V. (2006b), Historical fringe belts planning for the contemporary large city: case of Krasnoyarsk, nieopublikowany referat wygłoszony na 13th International Seminar of Urban Form (ISUF), Stockholm.

Kukina I.V. (2011), The similarity of German, English and Russian scientific approaches to the history of the urban form investigation. Case of the fringe belts studies of the Russian cities, nieopublikowany referat wygłoszony na 18th International Seminar on Urban Form (ISUF), Montreal.

Kulesza M. (1994a), Ślady wczesnomiejskich osad targowych w planach niektórych miast wschodniej Wielkopolski (dawna ziemia łęczycka i sieradzka), [w:] M. Koter, J. Tkocz (red.), Zagadnienia geografii historycznej osadnictwa w Polsce. Materiały konferencyjne, Toruń–Łódź, s. 89–103.

Kulesza M. (1994b), Z zagadnień pierwotnego rozplanowania miast obecnego województwa łódzkiego w okresie przedrozbiorowym, „Kronika Miasta Łodzi”, 1, s. 97–106.

Kulesza M. (1996), Uwagi na temat pierwotnego rozplanowania miast obecnego województwa sieradzkiego w okresie przedrozbiorowym (zasygnalizowane zagadnienia), „Rocznik Łódzki”, 43, s. 73–88.

Kulesza M. (1999), Uwagi o niektórych zabytkowych układach miejskich na obszarze Polski Środkowej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 43(1–2), s. 95–107.

Kulesza M. (2001), Morfogeneza miast na obszarze Polski Środkowej w okresie przedrozbiorowym. Dawne województwa łęczyckie i sieradzkie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Kulesza M. (2009), The origin of pre-chartered and chartered urban layouts in West Pomerania, [w:] K. Heffner (red.), Historical regions divided by the borders. Cultural heritage and multicultural cities, „Region and Regionalism”, 9(2), s. 233–246.

Kunisz A. (1971), Zarys historii miasta Tarnowa, [w:] K. Dziewoński, M. Kiełczewska-Zaleska, E. Iwanicka-Lyra (red.), Studia z geografii średnich miast w Polsce: problematyka Tarnowa, PWN, Warszawa, s. 29−34.

Lihua H., Zheng J., Yinsheng T. (2019), Fringe-Belt Phenomenon in a Historic Chinese City: The Case of Foshan, „Journal of Urban Planning and Development”, 145(3), s. 05019008.

Liszewski S. (1985), Użytkowanie ziemi jako kryterium strefy podmiejskiej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica”, 5, s. 75−90.

Liszewski S. (1987), Strefa podmiejska jako przedmiot badań geograficznych. Próba syntezy (Suburban zone as a subject of geographical research), „Przegląd Geograficzny”, 59(1–2), s. 65–79.

Liszewski S. (red.), (2008), Geografia urbanistyczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Louis H. (1936), Die geographishe Gliederung von Gross-Berlin, [w:] H. Louis, W. Panzer (red.), Landerkundliche Forschung: Krebs-Festschrift, Engelhorn, Stuttgart, s. 146−171.

Luboński J. (1907), Monografia historyczna miasta Radomia, Druk J. Grodzicki i S-ka, Radom.

Maik W. (1985), Charakterystyka strefy podmiejskiej w kategoriach funkcjonalnych. Próba rekonstrukcji modelu pojęciowego i metody badawczej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica”, 5, s. 41−60.

Maj E. (2012), Radom w półwieczu 1960–2010. Rozwój przestrzenny, Radomskie Towarzystwo Naukowe, Radom.

Markowski T., Marszał T. (2006), Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja: problemy i pojęcia podstawowe, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, Warszawa.

Martiny R. (1928), Die Grundrißgestaltung der deutsche Siedlungen, Petermanns Mitteilungen, „Ergänzungsheft”, 197, Perthes, Gotha.

Matczak A. (1981), Tereny wypoczynkowe w strefie podmiejskiej Łodzi, „Miasto”, 31(6), s. 9−14.

Miejska Pracownia Urbanistyczna (1997), Uwarunkowania urbanistyczne rozwoju miasta Radomia, Radom.

Miszewska B. (1971), Analiza morfologiczna Opola, „Studia Społeczno-Ekonomiczne”, 2, s. 180−217.

Miszewska B. (1979), Elementy struktury morfologicznej Wrocławia, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, 438, Prace Instytutu Geograficznego, B3, s. 29−41.

Miszewska B. (1994), Bloki urbanistyczne Wrocławia w różnych fazach cyklu miejskiego, [w:] M. Koter, J. Tkocz (red.), Zagadnienia geografii historycznej osadnictwa w Polsce, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Uniwersytet Łódzki, Toruń–Łódź, s. 111−129.

Miszewska B. (2005), Badania morfologii miast śląskich na tle badań geograficzno-historycznych osadnictwa miejskiego w Polsce, [w:] M. Bogucka, J. Słodczyk (red.), Procesy i kierunki przemian w gospodarce, przestrzeni i społeczeństwie, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 361−366.

Musiaka Ł. (2017), Przemiany morfologiczne małego miasta na przykładzie Nowego Stawu, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 6, s. 71–105.

Openshaw S. (1974), A theory of the morphological and functional development of the townscape in an historical context, University of the Newcastle upon Tyne, Department of Geography, Seminar Papers 24.

Pereira Costa S. de A., Teixeira M.C.V., Maciel M.C., Simão K.M.C., Perna S.A. (2011), A research on fringe belts in Belo Horizonte, Brazil, nieopublikowany referat wygłoszony na 18th International Seminar on Urban Form (ISUF), Montreal.

Pereira J., Meneguetti K. (2011), Urban fringe belts in planned new towns: the case of Maringá – Brazil, nieopublikowany referat wygłoszony na 18th International Seminar on Urban Form (ISUF), Montreal.

Pereira J., Meneguetti K., Rego R. (2011), Urban Fringe Belts em Cidades Novas: O Caso de Maringá– Brasil, „Paisagem e Ambiente”, 29, s. 85–102.

Pirveli M. (2011), Od morfologii przez urbomorfologię do morfoznaku, „Przegląd Geograficzny”, 83(4), s. 507–529.

Rakowski W. (1985), Urbanizacja stref podmiejskich, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica”, 5, s. 313–325.

Ratzel F. (1903), Die geographische Lage der großen Städte Großstadt, „Jahrbuch der Gehe-Stiftung”, 9, Zahn & Jaensch, Dresden.

Rodrigo-Cervantes N.E. (1999), The concept of the fringe belt in a Mexican city: Morelia, [w:] R. Corona, G.L. Maffei (red.), Transformations of urban form: from interpretations to methodologies in practice, Alinea, Firenze.

Safe S., Pereira Costa S. (2016), Fringe belt analysis: a method for confirming the establishment of the historical boundaries Of Rabat, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 25, s. 39–62.

Schlüter O. (1899a), Bemerkungen zur Siedlungsgeographie, „Geographische Zeitschrift”, 5, s. 65–84.

Schlüter O. (1899b), Über den Grundriss der Städte, „Zeitschrift der Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin”, 34, s. 446−462.

Sikorski D. (2009), Wpływ przeobrażeń terenów przemysłowych na fizjonomię i morfologię przestrzeni miejskiej na przykładzie Wrocławia, „Problemy Ekologii Krajobrazu”, 24, s. 189–198.

Slater T.R. (1976), Estate ownership and nineteenth-century suburban development, [w:] A. McWhirr (red.), Studies in the archaeology and history of Cirencester, British Archaeological Reports, British Series 30, Oxford, s. 145−157.

Slater T.R. (1977), Landscape parks and the form of small towns in Great Britain, „Transaction of the Institute of British Geographers”, 2(3), s. 314−331.

Slater T.R. (1978), Family, society and the ornamental villa on the fringes of English country towns, „Journal of Historical Geography”, 4(2), s. 129−144.

Slater T.R. (1989), Medieval and Renaissance urban morphogenesis in eastern Poland, „Journal of Historical Geography”, 15, s. 239−259.

Slater T.R. (1990), The Built Form of Western Cities: Essays for M.R.G. Conzen on the Occasion of His Eightieth Birthday, Leicester University Press, Leicester.

Sligo County Council Planning Department (2004), (Sligo), Sligo and environs development plan.

Słodczyk J. (2003), Przestrzeń miasta i jej przeobrażenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.

Straszewicz L. (1955), Strefa podmiejska jako problem urbanistyczny, „Miasto”, 12, s. 29−30.

Straszewicz L. (1985), Strefa podmiejska. Pojęcia i definicje, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica”, 5, s. 7–16.

Suurenbroek F. (2004), Reconstructing the fringe: a spatial reconstruction of the 1832 fringe belt of Haarlem, using GIS approach, nieopublikowany referat wygłoszony na 5th European Social Science History Conference, Berlin.

Szajnowska-Wysocka A., Kulesza M. (2007), Studia społeczne i przestrzenne ośrodka przemysłowego (na przykładzie Sosnowca), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Szmytkie R. (2014), Metody analizy morfologii i fizjonomii jednostek osadniczych, Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego, 35, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.

Ünlü T. (2012), Thinking about urban fringe belts: a Mediterranean perspective, „Urban Morphology”, 17(1), s. 5−12.

Ünlü T., Baş Y. (2016), Multi-nuclear growth patterns in a rapidly changing Turkish city: a fringe-belt perspective, „Urban Morphology”, 20(2), s. 107–121.

Vilagrasa J. (1990), The fringe-belt concept in a Spanish context: the case of Lleida, [w:] T.R. Slater (red.), The Built Form of Western Cities: Essays for M.R.G. Conzen on the Occasion of His Eightieth Birthday, Leicester University Press, Leicester.

Werwicki A. (1973), Model struktury przestrzennej polskiego średniego miasta, „Przegląd Geograficzny”, nr 45, s. 373−383.

Whitehand J.W.R. (1967), Fringe belts: a neglected aspect of urban geography, „Transactions of the Institute of British Geographers”, 41, s. 223−233.

Whitehand J.W.R. (1972a), Building cycles and the spatial pattern of urban growth, „Transactions of the Institute of British Geographers”, 56, s. 39−55.

Whitehand J.W.R. (1972b), Urban-rent theory, time series and morphogenesis: an example of eclecticism in geographical research, „Area”, 4, s. 215−222.

Whitehand J.W.R. (1974), The changing nature of the urban fringe, a time perspective, [w:] J.H. Johnson (red.), Suburban growth: geographical processes at the edge of the Western city, John Wiley & Sons, London, s. 31−52.

Whitehand J.W.R. (1975), Building activity and intensity of development at the urban fringe: the case of a London suburb in the nineteenth century, „Journal of Historical Geography”, 1(2), s. 211−224.

Whitehand J.W.R. (1977), The basis for an historico-geographical theory of urban form, „Transactions of the Institute of British Geographers”, 2, s. 400−416.

Whitehand J.W.R. (1981a), Background to the urban morphogenetic tradition, [w:] J.W.R. Whitehand (red.), The urban landscape: historical development and management. Papers by M.R.G. Conzen, Institute of British Geographers. Special Publication, nr 13, Academic Press, London, s. 1–24.

Whitehand J.W.R. (1981b), Conzenian ideas: extension and development, [w:] J.W.R. Whitehand (red.), The urban landscape: historical development and management. Papers by M.R.G. Conzen, Institute of British Geographers. Special Publication, nr 13, Academic Press, London, s. 127–152.

Whitehand J.W.R. (red.), (1981c), The urban landscape: historical development and management. Papers by M.R.G. Conzen, Institute of British Geographers. Special Publication, nr 13, Academic Press, London.

Whitehand J.W.R. (1987), The changing face of cities: a study of development cycles and urban form, Institute of British Geographers, Special Publication 21, Blackwell, Oxford.

Whitehand J.W.R. (1988), Urban fringe belts: development of an idea, „Planning Perspectives”, 3(1), s. 47−58.

Whitehand J.W.R. (1994), Development cycles and urban landscapes, „Geography”, 79, s. 3−17.

Whitehand J.W.R. (2001a), British urban morphology: the Conzenian tradition, „Urban Morphology”, 5(2), s. 103−109.

Whitehand J.W.R. (2001b), The physical form of cities: a historico-geographical approach, [w:] R. Paddison (red.), Handbook of urban studies, Sage, London, s. 69−87.

Whitehand J.W.R. (2007), Conzenian urban morphology and urban landscapes, Proceedings, 6th International Space Syntax Symposium, İstanbul.

Whitehand J.W.R. (2009), The structure of urban landscapes: strengthening research and practise, „Urban Morphology”, 13(1), s. 5−27.

Whitehand J.W.R., Carr C.M.H. (2001), Twentieth-century suburbs: a morphological approach, Routledge, London.

Whitehand J.W.R., Gu K., Whitehand S.M. (2011), Fringe belts and socioeconomic change in China, „Environment and Planning”, B, 38(1), s. 41−60.

Whitehand J.W.R., Morton N.J. (2003), Fringe belts and the recycling of urban land: an academic concept and planning practice, „Environment and Planning, B, Planning and Design”, 30, s. 819−839.

Whitehand J.W.R., Morton N.J. (2004), Urban morphology and planning: the case of fringe belts, „Cities”, 21, s. 275−289.

Whitehand J.W.R., Morton N.J. (2006), The fringe-belt phenomenon and socioeconomic change, „Urban Studies”, 43(11), s. 2047−2066.

Whitehand J.W.R., Morton N.J., Hopkins M.I.W. (2003), Fringe belts and city planning: reality and potential, [w:] A. Petruccioli (red.), The planned city, Uniongrafi Corcelli Editrice, Bari.

Witkowski S. (1962), Dziedzictwo urządzeń trwałych w miastach, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, 6(12), s. 65−87.

Witkowski S. (1967), Struktura przestrzenna miasta na przykładzie Radomia, Arkady, Warszawa.

Witkowski S. (red.), (1985), Radom. Dzieje miasta w XIX i XX wieku, Radomskie Towarzystwo Naukowe, PWN, Warszawa.

Wojtkiewicz J. (2009), Działka miejska – zmiany funkcji i morfologii na przykładzie nieruchomości przy ul. S. Kopcińskiego 31 w Łodzi, [w:] I. Jażdżewska (red.), Duże i średnie miasta polskie w okresie transformacji, XXII Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 183–196.

Wszołkowska-Szewczyk A. (2016), Morfologia miasta a granice obszaru analizowanego w świetle badań urbanistycznych tkanki miejskiej, „Technical Issues”, 4, s. 110–115.